14 mamyr. QazAqparat: Ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder
ESTE QALAR OQIǴALAR
1869 jyly Aqtóbe qalasynyń irgetasy qalandy.
2002 jyly Máskeýde Astananyń mádenı kúnderi ótti.
2007 jyly Qaraǵandy oblysynyń ákimdigi men Tabıǵı resýrstardyń Eýrazııalyq korporatsııasy yntymaqtastyq týraly memorandýmǵa qol qoıdy.
2008 jyly Astanadaǵy Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıtetinde ıslam salasyn zertteýmen tanylyp júrgen tulǵa ıÝrıı Mıhaılovtyń «Qurandy túsinetin kez keldi» atty kitabynyń tusaýy kesildi.
2009 jyly Semeıde Shyǵys Qazaqstandaǵy tuńǵysh «Kókserek» atty aýdıokitap shyqty. Kitapty «Alfa Marıno» jarnama stýdııasy qazaq ádebıetiniń klassıgi Muhtar Áýezovtyń hıkaıasy boıynsha shyǵardy.
Ideıanyń avtory «Qazaqstan - Semeı» telearnasynyń qyzmetkeri Qýat Ahmedjanov. Uzaqtyǵy 1 saǵat 5 mınýttyq ádebı shyǵarmany dybystandyrǵan da ózi. Shyǵarýshylar aýdıokitaptyń alǵashqy jıyntyǵyn qaladaǵy mektep-ınternattarǵa syılyq retinde tabystady.
2009 jyly Kıev qalalyq keńesiniń 2008 jylǵy 18 jeltoqsandaǵy sheshimimen Shevchenko aýdanyndaǵy Kýzmınskaıa kóshesi qazaq poezııasynyń alyby Jambyl Jabaevtyń esimine aýystyryldy. 2009 jylǵy 8 mamyrda osy kóshede Jambyl Jabaevtyń memorıaldyq taqtasy resmı túrde saltanatpen ashyldy.
2010 jyly Rejısser Ermek Tursynovtyń «Kelin» fılmi Monakoda ótken dástúrli Halyqaralyq qaıyrymdylyq kınofestıvalinde bas júldeni jeńip aldy.
2011 jylǵy 5-11 mamyr aralyǵynda ótken festıvalge ıslandııalyq aktrısa Anıta Brıem bastaǵan qazylar alqasy tórelik etti.
«Kelin» fılmi «Úzdik oıyn fılmi» atalymynda jeńimpaz atandy. Bul atalym boıynsha onyń negizgi qarsylasy - rejısser Florıan Gallenbergenniń (Germanııa) tarıhı oqıǵaǵa negizdelgen «Djon Rabe» fılmi boldy.
2010 jyly Belgili IBM kompanııasy Astanada Linux kody salasynda ınnovatsııalar ortalyǵyn ashty.
2011 jyly Shanhaı yntymaqtastyq uıymynda (ShYU) Qazaqstannyń tóraǵalyq etýi aıasynda Almatyda ShYU-ǵa múshe elderdiń SІM Keńesiniń otyrysy ótti.
2012 jyly Mınskide Qazaqstan men Belarýs prezıdentteriniń birlesken málimdemesine qol qoıyldy. Qujatta eki eldi jaqyndastyrý maqsatynda ekonomıkalyq, saıası, gýmanıtarlyq jáne memleketaralyq qarym-qatynastardyń ózge de salalarynda taraptar yqpaldastyǵynyń negizgi baǵyttary aıqyndalǵan.
2015 jyly Shveıtsarııada Frank Muller manýfaktýrasy Qazaqstan gerbimen saǵat shyǵardy.
2016 jyly Astanada Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń janynda Jer reformasy jónindegi komıssııanyń birinshi otyrysy boldy. Komıssııa Memleket basshysynyń tapsyrmasymen QR Jer kodeksi normalaryn túsindirý jáne usynystardy qarap shyǵý maqsatynda quryldy. Onyń quramyna Parlamenttiń eki palatasynyń depýtattary, Úkimet músheleri, memlekettik organdardyń, saıası partııalardyń, agrobıznes ókilderi, ǵalymdar jáne qoǵam belsendileri - jalpy 75 adam kirdi.
1993 jyly TMD ekonomıkalyq odaǵy quryldy.
1993 jyly Lıtva, Slovenııa men Estonııa Eýropa Keńesiniń múshesi atanady.
1993 jyly QR Prezıdenti N.Nazarbaev TMD Memleketteri basshylary keńesiniń otyrysyna qatysty. Kezdesýge qatysýshylar tereń yqpaldastyq, taýarlardyń, kapıtaldar men qyzmetterdiń erkin aınalymy úshin ortaq naryqty qurý jolymen júrý sharttary kórsetilgen Deklaratsııany qabylady.
2002 jyly Máskeýde Astananyń Mádenıet kúnderi ótti.
2015 jyly «ABAI jáne QAZAQ eliniń bolashaǵy» atty kitap qazaq jáne orys tilderinde jaryq kórdi. Eńbektiń avtory belgili ǵalym, qoǵam qaıratkeri, akademık, QR Memlekettik syılyǵynyń ıegeri Orazaly Sábden.
Abaı Qunanbaıulynyń shyǵarmalary men qara sózderi qazaq halqyn, jalpy adamzat balasyn eki ǵasyrdan beri rýhanı qundylyqtarǵa jeteleýde. Abaı - oı men sóz bostandyǵynyń sımvolyna aınaldy. Qazaqtyń ıdealy - Abaı. Kitapta onyń qara sózderinde kóterilgen máselelerdi XXI ǵasyrda iske asyrý tetikteri aıqyndalǵan. Sondaı-aq, qazaq eline, jalpy órkenıetke eleýli úles qosqan ál-Farabı, Muhammed Haıdar Dýlatı, Abylaı han, Dinmuhamed Qonaev sııaqty 30-ǵa jýyq tarıhı uly tulǵalar týraly qysqasha məlimet beriledi.
ESІMDER
124 jyl buryn (1894-1938) qazaqtyń kórnekti jazýshysy, qazaq ádebıetin negizin qalaýshylardyń biri JANSÚGІROV Іlııas dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Aqsý aýdanynda týǵan. Tashkenttegi eki jyldyq muǵalimdik kýrsty bitirip, óz aýylynda muǵalim bolǵan. Odan keıin az ýaqyt «Tilshi» gazetinde istep, Vernyıdaǵy Qazaq aǵartý ınstıtýtynyń meńgerýshiligine taǵaıyndaldy. Máskeýdegi Kommýnıstik jýrnalıstıka ınstıtýtyn bitirgen, soń «Eńbekshi qazaq» gazetinde qyzmet atqardy. 1932-1934 jyldary - Qazaqstan Jazýshylar odaǵy uıymdastyrý komıssııasynyń tóraǵasy. 1933-1936 jyldary Qazaq KSR Ortalyq atqarý komıtetiniń múshesi boldy. 1938 jyly saıası qýǵyn-súrgin naýqanynyń qurbany boldy.
І.Jansúgirovtyń shyǵarmashylyǵy kóp qyrly, alýan syrly. Ol poezııa, proza, drama salasynda ónimdi eńbektenip, ózindik qoltańbasy aıqyn kórkem shyǵarmalardyń marjan shoǵyryn dúnıege keltirgen qunarly da tegeýrindi qalamger. Onyń shyǵarmalaryna arqaý bolǵan taqyryp óristeri de alýan túrli. Poezııa, proza, drama salalaryndaǵy shyǵarmalaryna ózi ǵumyr keshken ortadaǵy naqtyly ómir kórinisterinen bastap, tarıhı taqyrypqa deıin arqaý bolyp otyrady. Qandaı taqyrypqa qalam terbese de el qamy, halyq taǵdyry, ulttyń bolmys qasıeti onyń shyǵarmalarynyń altyn arqaýy. Onyń qalamynan týǵan «Kúı», «Dala», «Kúıshi», «Qulager» sııaqty on beske jýyq kólemdi poema qazaq poezııasynyń injý marjany bolyp tabylady. І.Jansúgirovtyń prozalyq shyǵarmalarynyń ishindegi kólemdisi - «Joldastar» romany. Munda qazaq saharasyndaǵy eńbek adamdarynyń turmys tirshiligin, azattyqty kóksegen arman ańsaryn, 1916 jylǵy ult-azattyq kóterilisiniń dúmpýin sýretkerlikpen ashyp kórsetedi. Qalamger ádebıet syny men aýdarma salasynda da ónimdi eńbektendi. A.Pýshkınniń kóptegen óleńderine qosa, «Evgenıı Onegın» romanyn qazaq tiline alǵash ret tolyq aýdardy. Sondaı-aq, M.Lermontovtyń, A.Gorkııdiń, N.Nekrasovtyń, V.Maıakovskııdiń kóptegen shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalady.
Elimizde birneshe mektepke, kóshege, aýdanǵa, eldi-mekenge, Taldyqorǵan qalasyndaǵy Jetisý memlekettik ýnıversıtetine І.Jansúgirovtyń esimi berildi. 1994 jyly ýnıversıtettiń qarsy aldyndaǵy alańǵa aqynnyń qoladan quıylǵan eskertkishi ornatyldy. Taldyqorǵanda aqynnyń ómiri men shyǵarmalaryna arnalǵan ádebı-memorıaldyq murajaı jumys isteıdi.
77 jyl buryn (1941) belgili akter, Qazaqstan Respýblıkasynyń halyq ártisi, KSRO Kınematografıster odaǵynyń úzdigi, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty YQTYMBAEV Nurjuman Baıjumanuly dúnıege keldi.
Almaty oblysy Kerbulaq aýdanynda týǵan. Almaty mýzyka ýchılışesin, Panfılov pedagogıkalyq ýchılışesin jáne «Qazaqfılm» stýdııasy janyndaǵy akterlik stýdııany bitirgen, Qazaq Memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn támamdaǵan. Kınodaǵy mansaby kezdeısoq bastalǵan. Bolashaq kınoakterdiń aýylyna kelgen «Mazasyz tań» fılminiń túsirý toby ony fılmge túsirýge shaqyrady. 1968 jyldan «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń akteri.
Akter kınoda árqıly bolmysty, minezdi keıipkerler beınesin jasady, mysaly, «Adamdar arasyndaǵy bóltiriktegi» tuıyq, qatań minezdi, «Stalınge syılyqtaǵy» jumsaq minezdi, biraq birbetkeı, al «Barlaýshydaǵy» qarapaıym, shyǵysqa tán danalyq kórinetin keıipkerler, taǵy basqalar. Akterdiń sońǵy jumystarynan frantsýz akteri J. Depardemen birlesip túsken «Kesh oıanǵan mahabbat» fılmin ataýǵa bolady. Akter anımatsııalyq lentalardy dybystaýǵa da qatysady. («Qadyrdyń baqyty», 2000).
2007 jyly «Jol qaraýshy» fılmindegi roli úshin «Adal júrek» kınofestıvalinde Bas júldeni, 2009 jyly «Sháken juldyzdary» festıvaliniń eń úzdik akteri, 2009 jyly Cheboksarydaǵy MKF - «Stalınge syılyq», «eń úzdik er roli úshin» syılyǵyn, Qasym roli úshin Búkilamerıkalyq ónerdi qoldaý assotsıatsııasynyń arnaıy júldesine («Stalınge syılyq») ıe bolǵan.
71 jyl buryn (1947) M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń aktrısasy MEŃDIıAROVA Shámshágúl Myrzabekqyzy dúnıege keldi.
Taldyqorǵan oblysynda týǵan. Teatr stýdııasynyń akterlik fakýltetin, Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń tarıh fakýltetin bitirgen.
Qazaqfılm» kınostýdııasynyń «Saıtan kópir» (Ana), «Surapyl Surjekeı» (Syrǵa), fılmderine túsken, birqatar spektaklderde oınaǵan.
64 jyl buryn (1954) «Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti - Ult kóshbasshysynyń kitaphanasy» MM dırektorynyń orynbasary QÝANYShEV Japsarbaı Іlııasuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn, KSRO Ǵylym akademııasy Tarıh ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1979-1992 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtynyń laboranty, kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, ǵalym-hatshysy. 1992-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń sektor meńgerýshisi, sarapshy-referenti. 1996-2004 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik hatshysynyń keńesshisi qyzmetin atqarǵan. 2004-2008 jyldary - QR Prezıdenti Ákimshiligi basshysynyń hatshylyq meńgerýshisi. 2008-2012 jyldary - QR Prezıdenti Ákimshiliginiń ınspektory, sektor meńgerýshisi, ishki saıasat bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 2012 j Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi ishki saıasat bóliminiń meńgerýshisi.
Negizgi ǵylymı jumystary qoǵamdyq-saıası jáne ultaralyq máselelerin zertteýge arnalǵan. 60-qa jýyq ǵylymı jáne ǵylymı-kópshilik eńbegi, sonyń ishinde 1 monografııasy jaryq kórgen. Ol Qazaqstan tarıhy oqýlyǵy men oqý quralyn jazýǵa qatysqan.
62 jyl buryn (1956) Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń Aqmola oblysynan saılanǵan depýtaty, Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi ÁDІLBEKOV Dáýren Zekenuly dúnıege keldi.
Novosibir elektrotehnıkalyq ınstıtýtyn, Máskeýdiń halyq sharýashylyǵy akademııasyn bitirgen. Eńbek jolyn 1974 jyly Semeı oblysy Úrjar aýdany «Bahty» keńsharynda bastaǵan. Keıinnen Almaty qalasyndaǵy №1 Trolleıbýs parkinde sheber, aǵa sheber, tseh bastyǵy, Tramvaı deposynyń bas ınjeneri, dırektory bolǵan. 1989-1992 jyldary - Almaty qalasy Sovet aýdandyq atqarý keńesi tóraǵasynyń orynbasary. 1992-1994 jyldary - Almaty qalasy Sovet aýdandyq ákimshiligi basshysynyń birinshi orynbasary. 1994 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty bolyp saılanǵan. 1995-1997 jyldary - Qazaqstannyń kásipkerlikti damytý jáne qoldaý ortalyǵy bas dırektorynyń birinshi orynbasary. 1997-1998 jyldary - Kókshetaý oblysy ákiminiń birinshi orynbasary, Soltústik Qazaqstan oblystyq ekonomıka basqarmasynyń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri Keńsesi Saraptama-taldaý bóliminiń sektor meńgerýshisi. 1998-2004 jyldary - Aqmola oblysy ákiminiń orynbasary, Kókshetaý qalasynyń ákimi. 2004-2005 jyldary - Aqmola oblysy ákiminiń orynbasary. 2005-2006 jyldary - Kókshetaý ekonomıka jáne menedjment ınstıtýty kafedrasynyń professory. 2006-2008 jyldary - «Qazaqstan temir joly» ulttyq kompanııasy» aktsıonerlik qoǵamy «Temir jol jylý» aktsıonerlik qoǵamynyń vıtse-prezıdenti, Qazaqstan Respýblıkasy Qorshaǵan ortany qorǵaý mınıstrligi Ekologııalyq retteý jáne baqylaý komıtetiniń Esil departamenti bastyǵynyń mindeti atqarýshysy, Kókshetaý ekonomıka jáne menedjment ınstıtýty kafedrasynyń professory qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde 2008 jyldyń qazan aıynan bastap isteıdi.
«Qurmet» ordenimen, «Astana» medalimen marapattalǵan.
60 jyl buryn (1958) «Bank TsentrKredıt» AQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy BAISEIІTOV Baqytbek Rymbekuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Máskeý qarjy ınstıtýtyn (1975-1979); Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn, ekonomıst (1981); G.V. Plehanov atyndaǵy Máskeý halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn (1987) támamdaǵan.
Eńbek ótili: Almaty oblysy Memlekettik banki keńsesiniń ekonomısi (1979-1980); KSRO Memlekettik bankiniń Qazaq respýblıkalyq keńsesiniń aǵa ekonomısi, basqarma bastyǵynyń orynbasary (1981-1988); KSRO Turǵyn úı áleýmettik banki Qazaq respýblıkalyq bankiniń basqarma bastyǵy (1988); Almaty ortalyq kooperatıvtik bankiniń Basqarma tóraǵasy (1988-1991); «Tsentrbank» Qazaq ortalyq aktsıonerlik bankiniń (QOAB) Basqarma tóraǵasy (1991-1993); «Tsentrbank» QOAB (1997 jyldan - «Bank TsentrKredıt» AQ) Baqylaý keńesiniń (Dırektorlar keńesiniń) tóraǵasy.
«Qurmet», «Dostastyq Juldyzy» ordenderimen; «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl», «Tyńga 50 jyl», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Astananyń 10 jyldyǵy» medaldarymen; «Otan» RSP «Belsendi qyzmeti úshin» belgisimen marapattalǵan.
56 jyl buryn (1962) S. Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq ýnıversıtetiniń basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary ÁBDІROV Aıtjan Muhamedjanuly dúnıege kelgen.
Soltústik Qazaqstan oblysynda týǵan. 1984 jyly Tselınograd aýylsharýashylyq ınstıtýtyn «Aýyl sharýashylyǵyn mehanıkalandyrý» mamandyǵy boıynsha; 1990 jyly I.V.Mıchýrın atyndaǵy Jemis-kókónis ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen.
Eńbek joly: Tselınograd Aýylsharýashylyq ınstıtýty azyq óndirisi laboratorııasynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri (1984-1987); «Mal sharýashylyǵy fermalaryn mehanıkalandyrý» kafedrasynyń assıstenti, aǵa oqytýshysy (1990-1992); joǵary oqý ornyna deıingi daıyndyq fakýltetiniń dekany (1992-1993); aýyl sharýashylyǵyn mehanıkalandyrý fakýltetiniń dekany (1993-1998); «Tehnologııalyq úrdisterdi mehanıkalandyrý» kafedrasynyń meńgerýshisi (1999-2004); 2004 jyldan búginge deıin «S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrothenıkalyq ýnıversıteti» AQ tóraǵasynyń birinshi orynbasary (birinshi prorektor).
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń alǵys hatymen (2005), «Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń qurmetti qyzmetkeri» tósbelgisimen (2006), Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń qurmet gramotasymen (2007), «Astananyń 10 jyldyǵy» merekelik medalimen (2008), «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmet gramotasymen» (2008) «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyn damytý» tósbelgisimen (2011), «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» merekelik medalimen (2011), marapattalǵan.
53 jyl buryn (1965) Taraz qalasynyń ákimi ÁBDІRAIYMOV Ǵalymjan Raıluly dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. Jambyl gıdromelıoratıvti-qurylys ınstıtýtyn, «Turan» Ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn kolhozda sheber bolyp bastady, ártúrli qurylym uıymdary men mekemelerinde jaýapty qyzmetter atqardy.
Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń Qurylys jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq isteri jónindegi komıteti Memlekettik sáýlet-qurylys baqylaý, akkredıtteý jáne attestattaý basqarmasynyń dırektory boldy. 2013 j QR Óńirlik damý mınıstrliginiń Qurylys jáne turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq isteri komıteti tóraǵasynyń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde 2015 jyldyń qańtarynan bastap isteıdi.
49 jyl buryn (1969) BEKTURǴANOV Marǵulan Jubanyshuly - Atyraý oblystyq sotynyń tóraǵasy dúnıege keldi.
Eńbek jolyn 1986 jyly Almatydaǵy QazǴZI-dyń sot-saraptamasynyń sarapshysy bolyp bastaǵan. Almaty qalasy Lenın aýdandyq sotynyń hat tasýshysy bolyp qyzmet etti. 1989 jyldyń shildesinen 1995 jylǵa deıin Almaty qalasynda Lenın aýdandyq sotynda sot oryndaýshy qyzmetin atqardy. 1995 jyldan bastap Ádilet basqarmasynyń quqyqtyq qyzmet jáne zańgerlik kómek bóliminiń bas mamany bolǵan. 1998 jyldyń sáýirinen bastap Aqtóbe oblysynyń Muǵaljar aýdandyq sotynyń tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵan. Keıin Qaraǵandy oblysy jáne Astana qalasynyń mamandandyrylǵan aýdanaralyq ekonomıkalyq sottarynyń sýdıasy bolǵan. 2005 jyldan 2011 jylǵa deıin Mańǵystaý oblysy mamandandyrylǵan aýdanaralyq ekonomıkalyq sotynyń tóraǵasy, Mańǵystaý oblystyq sottyń azamattyq ister jónińdegi sot alqasynyń tóraǵasy, Mańǵystaý oblystyq sotynyń kassatsııalyq sot alqasynyń tóraǵasy, Jambyl oblystyq sotynyń tóraǵasy qyzmetterinde bolǵan.
2015 jyldyń 18 aqpan aıynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Atyraý oblystyq sotynyń tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy.
Marapattary: 10.11.2011 j. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdine 20 jyl» merekelik medali; 22.08.2013 j. Qazaqstan Respýblıkasy Sýdıalar odaǵynyń «Úsh bı» qurmet belgisi; 05.08.2015 j. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 20 jyl» merekelik medali; 08.12.2016 j. ІІІ dárejeli «Minsiz qyzmeti úshin» medali.