13 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
13 jeltoqsan SENBІ
Malta Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Respýblıka kúni (1974). Malta - Jerorta teńizindegi Malta, Gotso, Komıno, Kemýnet, Fılfla araldarynda ornalasqan memleket. Astanasy - Valletta qalasy. Memlekettik tili - malta jáne aǵylshyn tilderi. Aqsha birligi - malta lırasy.
Ankarada halyqaralyq kádesyılar jármeńkesi ótedi, ol shamamen bir aptaǵa sozylady.
Shara ótkiziletin oryn - Túrkııa astanasynda ornalasqan Atatúrik mádenı ortalyǵy. Jármeńkeni «Forza Fair Organization Inc.» kompanııasy uıymdastyrady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
72 jyl buryn (1942) Pavlodar tarıhı-ólketaný murajaıy quryldy. Onyń bazasy - «Qazaqstan zerdeleý qoǵamy» bólimshesi.
Ǵalym-etnograf jáne geograf Grıgorıı Potanınniń atymen atalatyn murajaı oblystyń iri ǵylymı-zertteý jáne mádenı-demalys ortalyǵy boldy.
42 jyl buryn (1972) KSRO-da Ertis-Aral teńizi arnasy qurylysynyń jobasy bekitildi. Sibir ózeniniń arnalaryn Qazaqstan jáne Orta Azııaǵa burý - sibir ózenderiniń aǵynyn bólý jáne ony Qazaqstan men Ózbekstanǵa, Túrkimenstanǵa baǵyttaý jobasy. XX ǵasyrdyń eń iri jobalarynyń biri.
21 jyl buryn (1993) Qazaqstan ıadrolyq qarýy joq memleket retinde ıadrolyq qarýdy taratpaý týraly kelisimge qosylý sheshimin qabyldady.
19 jyl buryn (1995) QR Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Saýd Arabııasy Koroldiginde Qazaqstan Respýblıkasynyń elshiligi ashyldy.
19 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Saýd Arabııa Koroldiginde Qazaqstan Respýblıkasynyń elshiligi ashyldy.
17 jyl buryn (1997) «Halyq kóshi-qon týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańy qabyldandy.
14 jyl buryn (2000) «Otbasy úlgisindegi balalar aýyly jáne jasóspirimder úıleri» Qazaqstan Respýblıkasynyń zańy qabyldandy. Alǵashqy Jasóspirimder úıi Almatyda ashyldy.
10 jyl buryn (2004) Astanada vokzal alańynda 1922 jyly shyǵarylǵan respýblıkadaǵy eń eski parovoz qoıyldy. Astananyń temirjol vokzalynda «Batyr-parovoz» eskertkishin ornatý týraly Qazaqstannyń Prezıdenti N.Nazarbaev 2004 jylǵy 6-shy tamyzda temirjoldyń 100-jyldyǵyna arnalǵan saltanatty jınalysta aıtqan bolatyn. Parovoz Shvetsııada jasalǵan. 1922-1982 jyldar aralyǵynda Qazaqstannyń temir joldarynda jáne basqa burynǵy odaq respýblıkalarynyń magıstral joldarynda paıdalanýda bolǵan, Uly Otan soǵysy jyldary maıdan mańyndaǵy ýchaskelerge júk tasymaldaǵan.
10 jyl buryn (2004) Tarazdaǵy Abaı atyndaǵy Ortalyq kitaphanada elektrondy zaldyń kórsetilimi bolyp ótti. Elektrondy zalda jańa kompıýterler, skanerler, qujattardyń baı elektrondy kollektsııasy bar. Bul kitaphanalyq júıe Qazaqstannyń Aqparattyq kitaphanalar konsortsıýmynyń múshesi.
9 jyl buryn (2005) Astanada «Azııa asqarlary» kitabynyń tusaýkeseri bolyp ótti.
Basylymdy «Ashyq qoǵam» ınstıtýtynyń táýelsiz avtorlar toby qurastyrǵan. Kitap Túrkııa, Sıngapýr, Qytaı, Malaızııa jáne Qazaqstan - azııalyq bes eldiń tabystary jaıly baıandaıdy. Sol jetistikterge tikeleı sebepker adamdardyń eńbegin sóz etedi.
8 jyl buryn (2006) alǵashqy ret Qazaqstanda S.Begalın atyndaǵy memlekettik balalar kitaphanasynda balalarǵa arnalǵan - «Muhammed Paıǵambar» jáne «Qajy» atty ıslamnyń joralary men qundylyqtary, álemniń eń iri dini týraly Sanıasnaın Han kitabynyń tusaýkeseri ótti. Kitaptar «Rasskajı mne o?» serııasynda berilgen. Olar kóptegen elderde aǵylshyn, orys jáne basqa tilderde shyqty. Kitap bárine túsinikti tilde jazylǵan jáne tamasha kórkemdelgen.
8 jyl buryn (2006) Astana qalasynyń ákimi bolǵan Imanǵalı Tasmaǵambetov «Zolotoı Ikar» atty syılyqtyń ıegeri atandy. Syılyqty Eýrazııalyq keńistikte mádenı baılanystardy damytýǵa eleýli úles qosqany úshin «Dall'arko» Halyqaralyq mádenı qordyń sheshimimen qordyń vıtse-prezıdenti ıAnnık Merse tabys etti.
7 jyl buryn (2007) Almatyda Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylymdar Akademııasynyń akademıgi, halyq jazýshy Zeınolla Qabdolov (1927-2006) turǵan úıge eskertkish taqta ornatyldy.
5 jyl buryn (2009) Tarazda halyqaralyq standarttarǵa sáıkes keletin tennıs korttary ashyldy. Keshen tórt ashyq jáne eki jabyq tennıs alańdarynan turady. Korttardy salýda ıtalıandyq «Hard» fırmasynyń jabyndary paıdalanyldy. Jabyq korttardy slovakııalyq «Dýol» fırmasy jasady.
4 jyl buryn (2010) Astanda Eýropadaǵy Qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynyń aıasynda quqyq qorǵaý salasyndaǵy ózekti máselelerdi talqylaýǵa arnalǵan «dóńgelek ústel» ótti.
4 jyl buryn (2010) Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» AQ «Medetfılm» stýdııasymen birlesip túsirgen «Pryjok afalıny» shytyrman oqıǵaly fılm Kıevte ótken «Zolotoı Georgıı» H Halyqaralyq quqyq qorǵaý taqyrybyndaǵy fılmder men teleradıobaǵdarlamalar festıvalinde Gran-prı utyp aldy.
4 jyl buryn (2010) «Elektrondyq úkimet» sáýlet jónindegi saraptamalyq keńestiń III otyrysy ótti.
4 jyl buryn (2010) Qyrǵyzstan astanasynda «Astanalyq EQYU sammıtiniń nátıjeleri men Uıymnyń damý perspektıvalary» taqyrybynda «dóńgelek ústel» ótti.
3 jyl buryn (2011) «Úlbi metallýrgııalyq zaýyt» AQ «Úzdik áleýmettik-jaýapty kásiporyn» nomınatsııasynda «Paryz» bıznesiniń áleýmettik jaýapkershiligi boıynsha baıqaýdyń laýreaty atandy.
«Paryz» qola músini Prezıdent N. Nazarbaevtyń qatysýymen Astanada ótken marapattaý rásiminde «ÝMZ» AQ basqarmasynyń tóraǵasy ıÝrıı Shahvorostovqa tabys etildi.
3 jyl buryn (2011) Petropavldaǵy oblystyq S. Muqanov atyndaǵy ámbebap ǵylymı kitaphanada «20 juldyzdy kún - Táýelsizdiktiń 20 asýy» juldyzdy marafonynyń aıasynda «Qazaqstan - ındýstrıaldyq derjava» atty kitap panoramasynyń tanystyrylymy ótti.
3 jyl buryn (2011) «RIA Novostı» aqparattyq agenttiginiń halyqaralyq baspasóz ortalyǵynda Máskeý-Astana beınekópiri aıasynda reseılik polıtologtar, ǵalymdar, ekonomıster, pýblıtsısterdiń ǵylymı jumystarynyń nátıjesin kórsetken «Qazaqstannyń 20 jyldyǵy» kitabynyń tanystyrylymy ótti.
3 jyl buryn (2011) Tarazda «Balasaǵun» kontsert zalynda óńir aýmaǵyndaǵy «jeti ǵajaıypty» aıqyndaý boıynsha vırtýaldyq halyq baıqaýynyń nátıjelerin shyǵarý boıynsha saltanatty rásim ótti.
«Jeti ǵajaıyp» tizbesine 2009 jyly salynǵan Hıbatýlla at-Tarazı meshitinen basqa «Aısha bıbi» XI ǵasyrdyń biregeı órnekti mavzoleıi, Aqyr-Tas jumbaq qurylysy, Qarahan mavzoleıi jáne t.b. kirdi.
2 jyl buryn (2012) Petropavlda Agrarshylar úıinde jańa Investorlarǵa qyzmet kórsetý ortalyǵy jumys isteı bastady.
2 jyl buryn (2012) Almatyda A. Qasteev atyndaǵy Memlekettik óner murajaıynda «Qazaq halyq eposy. Qazaq halqynyń tarıhy men dástúri» respýblıkalyq kórme-baıqaýy ótti.
1 jyl buryn (2013) Astanada «Jas tulpar» alǵashqy syılyǵyn saltanatty túrde tabystaý rásimi ótti.
1 jyl buryn (2013) Almatyda QR Tuńǵysh Prezıdentiniń qorynda eldiń eń tamasha fotomaterıaldary usynylǵan «Belgisiz Qazaqstan» atty fotokórme ótti.
1 jyl buryn (2013) Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligi qazaq-aǵylshyn-orys jáne orys-qazaq-aǵylshyn sózdikterin tanystyrdy.
1 jyl buryn (2013) Shyǵys Qazaqstanda Belýha taýynyń bókterinde «Ál-quddys» meshiti paıda boldy.
18 jyl buryn (1996) Kofı Annan BUU bas hatshysy bolyp saılandy.
12 jyl buryn Eýroodaq óziniń keńeıetinin málimdedi. Kıpr, Chehııa, Estonııa, Vengrııa, Latvııa, Lıtva, Malta, Polsha, Slovakııa jáne Slovenııa Eýroodaqqa 2004 jylǵy 1 mamyrdan bastap qosylatynyn habarlady.
ESІMDER
24 5 jyl buryn (1769-1844) orys jazýshysy, aqyn, mysalshy, Sankt-Peterbor Ǵylym Akademııasynyń akademıgi KRYLOV Ivan Andreevıch dúnıege keldi. Máskeý qalasynda týǵan. Krylov orys ádebıetinde mysal janryn bıik satyǵa kóterdi. Ótkir de aıshyqty tilimen, ájýasyqaǵymen erekshelenetin 200-den astam mysal jazdy. Shyǵarmalarynda ómir shyndyǵyn tereń beınelep, adam boıyndaǵy jaǵymsyz qylyqtardy shenedi. «Rýhtar poshtasy» satıralyq jýrnal shyǵardy. Kóptegen pesalar men lıbrettolardyń avtory. Qazaq oqyrmandaryn Krylov mysaldarymen alǵash ret Y.Altynsarın («Qarǵa men túlki»), Abaı («Esek pen bulbul», «Shegirtke men qumyrsqa», «Pil men qanden») tanystyrdy. A.Baıtursynov Krylovtan aýdarǵan jáne ózi jazǵan mysaldardan turatyn kitap shyǵarsa, S.Kóbeev «Úlgili tárjima» atty kitap jazyp, oǵan Krylovtyń 37 mysalynyń aýdarmasyn engizdi. Krylovtyń týyndylary «Mysaldar» degen atpen qazaq tilinde jeke kitap bolyp shyqqan.
198 jyl buryn (1816-1892) tanymal nemis ınjeneri, Siemens fırmasynyń negizin qalaýshy Verner fon SIMENS dúnıege keldi.
90 jyl buryn (1924) túrkitanýshy, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri QAIDAR Ábdýálı Týǵanbaıuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Almaty oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtet), Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń aspırantýrasyn bitirgen.
1954-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym Mınıstrligi - Ǵylym akademııasy A.Baıtursynov atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń uıǵyr-dúngen mádenıeti sektorynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, shyǵystaný sektorynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, uıǵyr fılologııasy bóliminiń meńgerýshisi, dırektordyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary, dırektory qyzmetterin atqarǵan. 1995 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym Mınıstrligi - Ǵylym akademııasy A.Baıtursynov atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń qurmetti dırektory. Negizgi ǵylymı izdenisteri qazaq jáne uıǵyr tilderi jáne jalpy salystyrmaly túrkitaný, sóztaný, etımologııa, onomastıka, termınologııa, semasıologııa, frazeologııa, paremıologııa máselelerin zertteýge arnalǵan. Eldegi til saıasatyna belsendi aralasyp, qazaq tiliniń memlekettik deńgeıde qoldanylýyna qatysty eleýli at salysty. Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń ıegeri. Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń qurmetti prezıdenti. Bashqurtstan Ǵylym Akademııasynyń qurmetti akademıgi. «Izvestııa NAN RK», «Sovetskaıa tıýrkologııa» ǵylymı, ǵylymı-tanymdyq jýrnaldarynyń redaktory, redaktsııalyq alqasynyń múshesi. 3 dárejeli «Dańq», eki márte «Qyzyl Juldyz», eki márte «Otan soǵysy», «Halyqtar dostyǵy», «Otan», «Qurmet belgisi» ordenderimen, «Ana tiliniń aıbary» altyn belgisimen, medaldarmen marapattalǵan.
84 jyl buryn (1930-1990) keńes akteri, RSFSR halyq ártisi RYBNIKOV Nıkolaı Nıkolaevıch dúnıege keldi.
79 jyl buryn (1935) jazýshy, qazaq folkloryn zertteýshi, Shyńjań jáne Qytaı folklor syılyqtarynyń ıegeri, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń múshesi EGEÝBAEV Orazanbaı dúnıege keldi.
Shyńjań ólkesi, Tarbaǵataı aımaǵynyń Shaǵantoǵaı aýdanynda týǵan.
1999 jyly tarıhı otany Qazaqstanǵa oralǵan.
«Shyńjań gazeti», «Іle gazeti», «Mura» jýrnaly redaktsııasynda redaktor, tilshi, bólim bastyǵy, bas redaktordyń orynbasary mindetin atqarǵan.
«Kóktem», «Adam, at, ıt», «Qazaq tarıhyndaǵy áıgili adamdar - Tańjaryq Joldyuly», «Zertteý materıaldary», «Qazaq hıssalary - batyrlyq, tarıhı jyr-qıssa», «Qazaqtyń ǵashyqtyq jyrlary», «Tańdamaly shyǵarmalary», «Taý uly» kitaptary basylyp shyqqan. 13 eńbegi qytaıshaǵa tárjimalanǵan.
Shyńjań jáne Qytaıdyń mádenıeti men óneriniń damýyna erekshe úles qosqan qaıratker ataǵyn alǵan. «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl» merekelik medalimen marapattalǵan.
75 jyl buryn (1939) AITMUHAMBETOV Tamas Qalmuhambetuly dúnıege keldi - Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń qylmystyq quqyq jáne úrdis kafedrasynyń meńgerýshisi.
Astrahan oblysynda týǵan (RSFKR). Volodarskıı pedagogıkalyq ýchılışesin (1957); S.M. Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin támámdaǵan, zańger (1967).
Eńbek ótili: orta mektep muǵalimi (1957-1959); sovhoz komsomol komıtetiniń hatshysy (1959-1960); Pavlodar oblystyq sotynda sýdıa, Pavlodar q. prokýror, Indýstrıaldyq aýdanynyń prokýrory, Pavlodar oblysy prokýrorynyń birinshi orynbasary (1967-1978); nachalnık otdela prokýratýry Qazaq KSR prokýratýrasy bóliminiń bastyǵy (1978-1983). Ár jyldarda t.b. joǵary laýazymdarda qyzmet atqarǵan.
60 jyl buryn (1954) ABDÝLDAEV Berdáýlet Eshenuly dúnıege kelgen - Almaty oblysy Panfılov aýdanynyń ákimi.
Atqaryp otyrǵan laýazymynda - 2014 jylǵy tamyzdan bastap.
48 jyl buryn (1966) TOIBAEV Amangeldi Saǵynbaıuly dúnıege keldi - Dırektorlar keńesiniń múshesi - QR Qarjy mınıstrligi Memlekettik múlik jáne jekeshelendirý komıtetiniń memlekettik qatysýymen memlekettik emes zańdy tulǵalarmen jumys basqarmasy jetekshisi.
Kostromskıı aýyl sharýashylyǵy ınstıtýty, ınjener-mehanık (1992); Qyrǵyz memlekettik ulttyq ýnıversıteti, zańger (1998).
Eńbek ótili: Qazaqstandyq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynyń «Traktor jáne avtomobılder» kafedrasynyń assıstenti; Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik monopolııaǵa qarsy saıasat komıtetiniń bas mamany (1994); «Elektrobytprıbor» AAQ ınjener (1995); QR Qarjymıni Memlekettik múlik jáne jekeshelendirý komıtetiniń bas mamany, bólim bastyǵy, bas sarapshysy (1996 j.) bolǵan.
45 jyl buryn (1969-2007) keńestik, qazaqstandyq jáne reseılik estrada ánshisi, ánder avtory NASYROV Murat Ismaıluly dúnıege keldi.
40 jyl buryn (1974) TÚLENBERGENOV Serik Tóleýǵalıuly dúnıege kelgen - Shyǵys Qazaqstan oblysy qurylys, sáýlet jáne qala qurylysy basqarmasynyń basshysy.
Semeı oblysynda týǵan. Shyǵys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti, ekonomıst mamandyǵy boıynsha (2002); Qazaqstandyq-Amerıkandyq erkin ýnıversıteti, zańger mamandyǵy boıynsha bitirgen (2006).
Eńbek ótili: «ARJ» JShS býhgalter (1995-1996); QR Qarjymıni janyndaǵy QVBK Semeı oblysy boıynsha basqarmasynyń kontroler-revızory (01.1997-07.1997); QR Qarjymıni QBK Óskemen q. boıynsha bólimshesiniń memlekettiń kásiporyndardyń kontroler-revızory (1997-1998); ár jyldardy túrli JShS-larda dırektor, t.b. joǵary laýazymdarda qyzmet atqarǵan.
Atqaryp otyrǵan laýazymynda - 2013 jylǵy qyrkúıekten bastap.