13 naýryz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
13 NAÝRYZ, BEISENBІ
Grenadanyń ulttyq merekesi - Tóńkeris kúni (1979). Grenada Kishi Antıl araldar tobyna jatatyn araldar jáne Grenadına araldar tobynyń ońtústik bóliginde ornalasqan memleket. Astanasy - Sent-Djordjes. Resmı tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - karıb dollary. 1984 jyly qabyldanǵan Konstıtýtsııasy boıynsha Ulybrıtanııa Korolevasy memleket basshysy bolyp sanalady. Eldi general-gýbernator basqarady. Zań shyǵarýshy organy - eki palataly (senat jáne ókilder) parlament. Atqarý bıligi Premer-mınıstr basqarǵan úkimet qolynda.
Taılandtyń ulttyq sımvoly - pilder kúni. Bul kún pilderdiń joǵalý aldynda turǵandyǵyn este saqtaý maqsatynda jyl saıyn atap ótiledi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
9 4 jyl buryn (1920) Sáken Seıfýllın (1894-1938) «Qyzyl suńqarlar» atty pesasyn jazdy. Bul Kolchakqa qarsy shyqqan kóterilisshilerdiń erlikke toly kúresin beıneleıtin qazaqtyń keńes ádebıetindegi alǵashqy revolıýtsııalyq drama.
3 3 jyl buryn (1981) Jambyl oblysynyń Qordaı aýdanyndaǵy Kenen aýylynda halyq aqyny, ánshi, kompozıtor Kenen Ázirbaevtyń ádebı-memorıaldyq murajaıy ashyldy. Murajaı zalynda aqynnyń shyǵarmashylyǵyn, ómir jolyn sıpattaıtyn 961 eksponat qoıylǵan. Aqynnyń 13 jasynda jasalǵan dombyra, Jambyl Jabaev syıǵa tartqan kúmis beldik murajaıdyń qundy eksponattary bolyp tabylady.
1 4 jyl buryn (2000) «Qara jáne tústi metalldardyń ekinshi qaıtara naryǵy týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń Qaýlysy shyqty.
1 3 jyl buryn (2001) Almatyda, Qazaq sáýlet-qurylys akademııasynyń stýdentter jataqhanasynda Halyq qaharmany Qaırat Rysqulbekovke eskertkish taqta ornatyldy.
Qaırat Noǵaıbaıuly Rysqulbekov (1966-1988) Jambyl oblysynyń Moıynqum aýdany Birlik aýylynda dúnıege kelgen. 1986 jyldyń kúzinde joldamamen Almaty sáýlet-qurylys ınstıtýtyna oqýǵa túsedi. ASQI-diń birinshi jataqhanasynda turǵan Qaırat birinshi kýrs stýdenti bolǵanyna qaramastan ınstıtýtyń qoǵamdyq ómirine belsene aralasyp ketti. Sol kezde-aq jas komsomoldar jasaǵynyń komandıri, stýdentter kásiptik bıýrosynyń (profbıýro) múshesi boldy. 1986 jyly 17-18-jeltoqsanda Brejnev alańyndaǵy beıbit sherýge qatysty. Sol úshin Qaırat sherýge shyqqan dostarymen birge tutqyndalyp, "18-jeltoqsanda Mır (qazirgi Dostyq dań.) jáne Qanysh Sátbaev kósheleriniń qıylysynda beıbastaqtyq jasap, Savıtskııdi óltirdi, Vedeldi aýyr jaraqattady" degen aıyp taǵylyp, dostarymen birge sotty bolady. Tergeý jumystary alty aıǵa sozylyp, sońynda bolǵan sotta Qaıratpen birge bolǵandar 4 jylǵa, 15 jylǵa bas bostandyqtarynan aıyrylady. Al Qaıratqa jabylǵan jala aýyr bolyp, alǵashynda atý jazasyna kesildi. Keıinnen sheteldikter uıymdar men qoǵam qaıratkerleriniń qarsylyqtarynan seskengendeı bolǵan sol kezdegi KSRO Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynyń 1988 jylǵy 28 sáýirdegi jarlyǵymen oǵan keshirim jasalyp, jazasyn 20 jyl bas bostandyǵynan aıyrý jazasymen aýystyrdy.
1 1 jyl buryn (2003) «Qazaqstan Respýblıkasynyń qorǵanys-ónerkásiptik kesheniniń keıbir máseleleri týraly» №244 QR Úkimetiniń qaýlysy jaryqqa shyqty. Qaýlynyń negizinde «Qazaqstan ınjınırıng» UK» AQ quryldy. Kompanııa 19 mashına jasaý kásiporyny men salalyq ınstıtýttardy biriktiredi. Olardyń qatarynda «Petropavl aýyr mashına jasaý zaýyty» AQ, «S.M.Kırov atyndaǵy Petropavl zaýyty» AQ, «Munaımash» AQ, «Tynys» AQ, «Semeı mashına jasaý zaýyty» AQ, «QR radıoelektronıka jáne baılanys jónindegi ulttyq ortalyǵy» AQ, «Metallıst» AQ, «Brondy tank jóndeý zaýyty» kásiporyndary bar.
4 jyl buryn (2010) elordalyq №60 lıtseıde QR Prezıdenti Nursultan Nazarbvaevtyń bastamasymen qurylǵan Astana Jańa ýnıversıtetiniń tusaýkeseri ótti.
5 jyl buryn (2009) Qazaqstanda respýblıka ornıtologııalyq aýmaqtarynyń anyqtamalyǵy jaryq kórdi.
Kitapqa Qazaqstandaǵy qustardy saqtap qalýǵa arnalǵan mańyzdy aýmaǵynyń 121 aýqymdy jeri engen.
5 jyl buryn (2009) Semeıde Shákárim atyndaǵy memlekettik ýnıversıtetinde «Dos-Muqasan» ansambliniń negizin qalaǵan Baqytjan Jumadilovtiń «Polıgon» atty kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti.
Avtordyń usynǵan «Polıgon» romany - Adamnyń talpynysyn jáne onyń keńistiktegi rólin seziný. Polıgon - bul birneshe urpaqtardyń taǵdyryn ózgertken Semeı ıadrolyq polıgony ǵana emes. Avtordyń oıynsha, adamdar arasyndaǵy áleýmettik jáne saıası qarym-qatynastar, jahandyq jylyný, ekologııalyq apattar, jańa álemdik rettik qurý, halyqtardyń qonys aýdarýy - bul da polıgon nemese tájirıbelik óris.
4 jyl buryn (2010) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Balalardy qorǵaý jáne balany sheteldik asyrap alýǵa qatysty yntymaqtastyq týraly konventsııany ratıfıkatsııalaý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
4 jyl buryn (2010) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Teńizshilerdiń jeke kýálikteri týraly 1958 j. konventsııany (№185 konventsııa) qaıta qaraıtyn Konventsııany ratıfıkatsııalaý týraly» Zańǵa qol qoıdy.
ESІMDER
101 jyl buryn (1913-1960) kompozıtor, qoǵam qaıratkeri, KSRO halyq ártisi, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty TÓLEBAEV Muqan dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Almaty pedagogıkalyq ýchılışesin, Máskeý memlekettik konservatorııasy janyndaǵy Qazaq stýdııasyn, Máskeý memlekettik konservatorııasyn bitirgen. 1942-1953 jyldary Qazaq memlekettik akademııalyq halyq aspaptary orkestriniń dırıjeri, Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń tóraǵasy bolǵan. 1953 jyldan Almaty memlekettik konservatorııasynda pedagogıkalyq qyzmetpen aınalysqan. Kompozıtor mýzykanyń alýan janrynda eńbek etip, fortepıano men skrıpka úshin pesalar, sımfonııalyq orkestr men horǵa arnap kúrdeli shyǵarmalar jazǵan. Onyń «Tatıana týraly án», «Kesteli oramal», «Tos meni tos», «Kóp júrdim» atty ózindik mýzykalyq tili men romanstary qazaqtyń kásibı mýzykasynda romans janrynyń qalyptasýyna ıgi áser etti. Sımfonııalyq shyǵarmalary ishinde «Qazaqstan» poemasy men «Kommýnızm ottary» kantantasy qazaq mýzykasynda erekshe oryn aldy. Ásirese, án-hor shyǵarmalarynda ózi ómir keshken keńestik zaman taqyryby sátti kórinis tapty. Tólebaevtyń shyǵarmashylyǵynyń sharyqtaý shyńy, qazaq mýzykasyndaǵy asa eleýli týyndylarynyń biri - «Birjan-Sara» operasy. Atalmysh týyndyda jeke adam taǵdyry, bas bostandyǵy úshin kúresken Birjan men Sara syndy óner ókilderiniń shyǵarmashylyǵy men tragedııalyq taǵdyry tereń tebirenispen baıandalady. Ol Qazaq KSR-i men Qazaqstan Respýblıkasynyń alǵashqy ánurany avtorlarynyń biri boldy. Sondaı-aq kompozıtor dramalyq spektaklder men kınofılmderge mýzyka jazyp, jeke daýys pen fortepıanoǵa arnap qazaqtyń kóptegen ánderin óńdegen.
«Otan soǵysy» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
7 9 jyl buryn (1935-2006) qazaq kompozıtory BAZARBAEV Temirjan dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Almaty konservatorııasyn (Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen.
Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń Ertistegi bólimshesiniń tóraǵasy, A.Tóleýbaeva atyndaǵy Semeı mýzyka kolledjiniń oqytýshysy jáne mýzyka teorııasy bólimshesiniń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Kompozıtordyń halyq arasyna keń taraǵan «Qazdar qaıtqanda», «Stýdenttik keshter», «Aýylym» ánderimen qatar «Botagóz», «Jetisý» sımfonııalyq poemalary, trýba men orkestrge arnalǵan kontserti, ulttyq aspaptar orkestrine arnalǵan «Otan tańy», «Qalyń elim, qazaǵym» poemalary, kameralyq-aspaptyq, estradalyq shyǵarmalary, spektaklderge jazǵan mýzykalyq shyǵarmalary bar.
7 6 jyl buryn (1938-1999) fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵary mektep ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń akademıgi ISAEV Seıilbek Muhamedjaruly dúnıege keldi.
Reseıde týǵan. Omby pedagogıkalyq ýchılışesin, Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1962-1988 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Til bilimi ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy, dotsenti, dekany, kafedra meńgerýshisi. 1988-1989 jyldary - Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýty qazaq tili kafedrasynyń meńgerýshisi. 1989 jyldan Qazaq memlekettik qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynyń rektory bolǵan. Ǵalym til biliminiń, jalpy túrkitaný salasynyń damýyna eleýli úles qosqan. Qazaq ádebı tiliniń qalyptasyp damýyn, til tarıhymen qatar qazaq tili grammatıkasynyń teorııalyq máselelerin zerttep, irgeli ǵylymı jobalardy iske asyrǵan. Sonymen qatar ol 1966 jyly «Ǵylym» baspasynan jaryq kórgen «Qazaq tiliniń qysqasha etımologııalyq sózdigi» men 1967 jyly shyqqan eki tomdyq «Qazaq tiliniń akademııalyq grammatıkasy» avtorlarynyń biri.
Y.Altynsarın atyndaǵy medalmen marapattalǵan.
7 6 jyl buryn (1938-2002) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi SARYBAEV Qanybek dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Túrkistan aýdanynynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. «Kentaý pravdasy» gazetinde, oblystyq «Kommýnıstik eńbek» gazetinde, «Qyzylqum» gazetinde ár túrli jaýapty qyzmetter atqarǵan. Aqynnyń «Tuńǵysh kitap», «Otyrar ottary», «Otan týraly sóz», «Men kele jatyrmyn» sekildi on shaqty jyr kitaby jaryq kórgen.
«Eńbektegi erligi úshin» medalimen marapattalǵan.
60 jyl buryn (1954) aıtys aqyny MUShTANOVA Darıǵa Ǵazezqyzy dúnıege keldi.
Oral qalasynda týǵan. Oral pedagogıkalyq ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin bitirgen. Eńbek jolyn orta mekteptiń muǵalimi bolyp bastaǵan. Aýdandyq gazet redaktsııasynyń tilshisi, aýdandyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy, aýdandyq atqarý keńesi tóraǵasynyń orynbasary, «Oral óńiri» gazetiniń tilshisi qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi tańda Terekti lıngvıstıkalyq gımnazııasynyń dırektory bolyp isteıdi. Ol 17 jasynan aqyndar aıtysyna qatysyp, oblystyq, respýblıkalyq deńgeıdegi óner saıystaryna túsken. Aqynnyń birneshe óleńder toptamasy men ánderi bar.
5 8 jyl buryn (1956) TMD-niń Ekonomıkalyq Keńesi janyndaǵy Ekonomıkalyq máseleler jónindegi komıssııasynyń Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Ókiletti elshisi, 1-shi sanatty keńesshi AIDAROV Naýryz Ǵubaıdollauly dúnıege keldi.
Taraz qalasynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) bitirgen.
1978-1982 jyldary - Almaty qalasy BLKJO Lenın aýdandyq komıtetiniń bólim meńgerýshisi, nusqaýshysy. 1982-1984 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy «Eńbek» erikti sporttyq qoǵamynyń bólim meńgerýshisi, nusqaýshysy. 1985-1989 jyldary - ásker, avıatsııa jáne flotqa járdemdesý erikti qoǵamy Frýnze aýdandyq komıtetiniń tóraǵasy. 1990-1993 jyldary - mektep-ınternatynyń dırektory. 1993-1994 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi kadr basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, birinshi hatshysy. 1994-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Ýkraınadaǵy Elshiliginiń keńesshisi, birinshi hatshysy. 1996-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Belorýsııadaǵy elshiliginiń keńesshisi. 1999-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi TMD departamenti dırektorynyń orynbasary. 2000-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi kadr jáne baqylaý departamentiniń dırektory, dırektordyń orynbasary. 2002-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi isteri jónindegi komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 2003-2005 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Grýzııadaǵy Ýaqytsha senimdi ókili. 2006-2009 jyldary - jańa shaqyrtý jáne qaýip-qaterge qarsy áreket jáne qaýipsizdik salasynyń yntymaqtastyq jónindegi departamenti dırektorynyń orynbasary, TMD atqarýshy hatshysynyń - atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. 2009 jyldyń naýryz aıynan bastap - qazirgi qyzmetinde.
«Stepnaıa dıplomatııa odevaetsıa vo frak», «Dıplomatıcheskıı kalendar. Mınısterstvo ınostrannyh del Respýblıkı Kazahstan-10 let», «Gamardjoba, Sakartvelo (Grýzııa glazamı kazahskogo dıplomata)», «Posolskaıa gramota» atty kitaptarynyń avtory.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 10 jyl», «Astanaǵa 10 jyl» mereıtoılyq medaldarymen jáne BUU «Za mırotvorcheskýıý deıatelnost» medalimen marapattalǵan.
5 5 jyl buryn (1959) Aqtóbe ákiminiń orynbasary Sara NURQATOVA dúnıege keldi.
Aqtóbe oblysynda týǵan. Aqtóbe mýzyka ýchılışesin, A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Balalar mýzyka mektebiniń muǵalimi, Voroshılovgrad oblysy Kommýnar qalasy mádenıet saraıynyń hor kapellasynyń hormeısteri, Oral oblystyq mádenıet saraıynyń dırektory, kásiptik-tehnıkalyq lıtseı dırektorynyń orynbasary, Oral sán teatrynyń dırektory boldy. 2000-2005 jyldary - Aqtóbe oblystyq mádenıet basqarmasynda bólim bastyǵy, bastyqtyń orynbasary, al 2005-2008 jyldary - Aqtóbe oblystyq mádenıet basqarmasynyń bastyǵy boldy.
Qazirgi qyzmetinde - 2008 jylǵy jeltoqsannan beri.
4 3 jyl buryn (1971) «Azyq-túlik kelisim korporatsııasy» UK» AQ-nyń basqarma tóraǵasy QABDRAHMANOV Beıbithan Orazhanuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetin, Turar Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıtetin bitirgen. 1988-1989 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik josparlaý komıteti janyndaǵy Josparlaý protsesin avtomattandyrý jáne basqarý júıesin tolyq jetildirý Ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń tehnıgi. 1989-1991 jyldary áskerde boldy. 1991-1993 jyldary - Almaty qalasyndaǵy «Vedomstva ı Sovety So Ltd» JShS-niń ókili. 1993-1995 jyldary - «Kazkontrakt» AQ-nyń júrgizýshi mamany. 1995-1996 jyldary - «Ertis» fırmasynyń bas mamany. 1996-1999 jyldary - «Kazkommertsbank» AAQ-nyń menedjeri, bólim bastyǵy. 1999-2001 jyldary - Almaty qalasyndaǵy «PNPZ-CCL» JAQ-nyń ókildiliginiń bólim bastyǵy, dırektory. 2001-2003 jyldary - «Qazmunaıónim» AAQ-nyń qarjy dırektory. 2003-2006 jyldary - Astana qalasynyń «Kvartırnoe bıýro» AQ-nyń dırektory. 2007-2009 jyldary - Almaty qalasy ákimshiliginiń «Almatyjer» MKK-nyń dırektory qyzmetterin atqarǵan.
2009-2011 jj «Azyq-túlik kelisim korporatsııasy» UK» AQ-nyń basqarma tóraǵasynyń orynbasary. 2011 jyldyń naýryzynan - qazirgi qyzmetinde.
101 jyl buryn (1913-2009) aqyn, mysalshy MIHALKOV Sergeı Vladımırovıch dúnıege keldi.
70 jyl buryn (1944-2006) keńestik tsırk ártisi, sıqyrshy, Reseı halyq ártisi KIO Igor Emılevıchdúnıege keldi.