13 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
Búgin - Aýǵanstan Respýblıkasy Ulttyq assambleıasynyń negizi qalanǵan kún (1964). ESTE QALAR OQIǴALAR 85 jyl buryn (1929) Soltústik Qazaqstan radıohabary alǵashqy ret efırge shyqty. Búginde oblystyq radıo baǵdarlamasyn «Qazaqstan telekommýnıkatsııalary» (KATELKO) kompanııasynyń spýtnıkti baılanysy arqyly oblystyń barlyq aýdandary, sonymen qatar kórshi Reseı oblystarynyń shekaradaǵy aýdandary qabyldaıdy. 19 jyl buryn (1995) Qazaqstanda Dıabet assotsıatsııasy quryldy. Ol 1996 jyly 176 el birikken Halyqaralyq dıabet federatsııasynyń quramyna kirdi. 16 jyl buryn (1998) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik organdarynyń júıesin odan ári reformalaý týraly» Jarlyǵy shyqty. 15 jyl buryn (1999) Prezıdent N.Nazarbaev Saýd Arabııasynyń Ónerkásip jáne energetıka mınıstri H.A.ıAmanıdi qabyldady. Kezdesý barysynda taraptar ekijaqty yntymaqtastyqty odan ári keńeıtýdiń keleshegin qarastyrdy. Saýd mınıstri Qazaqstan Prezıdenti N.Á.Nazarbaevqa Saýd Arabııasynyń patshasy Fahdtyń eki memleket arasyndaǵy qarym-qatynastardy nyǵaıtqany úshin alǵys bildirgen jeke joldaýyn tapsyrdy. 15 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Nazarbaevtyń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka, ındýstrııa jáne saýda mınıstrligi Atom energetıkasy jónindegi komıteti quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2001 jylǵy 25 qańtardaǵy Qaýlysymen Qazaqstan Respýblıkasy Energetıka jáne mıneraldyq resýrstar mınıstrliginiń Atom energetıkasy jónindegi komıteti bolyp qaıta quryldy. 10 jyl buryn (2004) Pavlodarda «Ertistiń aqyn-jyraýlary» kitaby jaryq kórdi. Kitapty qazaq jáne orys tilinde S.Toraıǵyrov atyndaǵy oblystyq kitaphana qyzmetkerleri shyǵarǵan. Bul basylymnyń betterinde elimizdegi aqyndardyń kásibı mektebin ornatýshy, belgili aqyn Buhar jyraý týraly aıtylady jáne de ólketaný murajaıynyń qyzmetkeri Edýard Sokolkınniń «Mýzykaly Pavlodar» atty tarıhı ocherki jarııalanǵan. 9 jyl buryn (2005, qazannyń 13-15-i) Astanada «Ańshylyq - 2005» atty birinshi qazaqstandyq halyqaralyq kórme bastaldy. Atalmysh shara «Qazaqstan ınjınırıng» Ulttyq kompanııasy» AQ-nyń uıymdastyrýymen ótti. Kórmege 30-ǵa jýyq otandyq jáne sheteldik kompanııa óz ónimderin shyǵardy. 9 jyl buryn (2005) Astanada belgili ánshi, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi, professor Kenjeǵalı Myrjyqbaevtyń «Ózgege kóńilim, toıarsyń» atty úntaspasynyń tanystyrylymy boldy. Úntaspanyń shyǵarylýy qazaqtyń uly aqyny jáne oıshyly Abaı Qunanbaevtyń 160 jyldyq mereıtoıyna oraılastyrylǵan: munda onyń óleńderi K.Myrjakbaevtyń oryndaýynda berilgen. 9 jyl buryn (2005) Qazaqstan Respýblıkasynyń Statıstıka agenttigi «Qazaqstannyń demografııalyq jınaǵy» statıstıkalyq jınaǵyn qazaq jáne orys tilderinde jaryqqa shyǵardy. Jınaq 2 bólimnen turady, onyń birinshi bólimi respýblıka boıynsha, al ekinshisi, óńirlerdegi kórsetkishterge arnalyp otyr. Sondaı-aq, bul eńbekte halyqtyń ákimshilik-aýmaqtyq bólinisi, halyqtyń jalpy sanynyń jáne jynys-jas quramynyń ózgerisi, onyń Qazaqstan aýmaǵynda ornalasýy, týý men ólim, nekelesý men ajyrasý, kóshi-qon týraly statıstıkalyq derekter berilgen. 9 jyl buryn (2005) Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Serebrıansk qalasynda qurǵaq qurylys qospalaryn óndiretin zaýyt iske qosyldy. «LIK» ǵylymı-óndiristik fırmasynyń qurylymyna jańa kásiporynda kirdi, olar qurǵaq qurylys qospalaryn jergilikti shıkizattan jáne eýropanyń jetekshi óndirýshileriniń shashyrańqy qospalaryn qoldaný negizinde jasap otyr. 9 jyl buryn (2005) Semeıde tanymal kompozıtor Temirjan Bazarbaevtyń jańa ánder jınaǵynyń tanystyrylymy boldy. Jınaq «Aýylym» dep atalady. Oǵan ár jyldarda ómirge kelip, el ishinde keń taraǵan ánder men romanstar engizilip otyr. QR eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri, kompozıtor Temirjan Bazarbaev Semeı saz ýchılışesinde uzaq jyldar boıy ustazdyq etti. «Aýylym» jınaǵy 500 dana taralymmen shyǵarylyp otyr. Kompozıtordyń jańa jınaǵynyń tanystyrylymyna jurtshylyq ókilderi men Semeıdiń mádenıet qyzmetkerleri qatysty. 5 jyl buryn (2009) ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń 75 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan saltanaty sharalar sheńberinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevqa «Úlken altyn» medal tapsyryldy. 51 jyl buryn (1963) «London Palladıýmyndaǵy jeksenbilik kesh» baǵdarlamasynda uıymdastyrylǵan «Bıtlz» tobynyń kontsertin Ulybrıtanııada 15 mıllıon telekórermen tamashalady. Bıtlzdyń ańyzǵa aınalǵan dańq joly bastaldy. «Bıtlomanııa» degen uǵym da sol kúnnen bastap engen.
ESІMDER 115 jyl buryn (1899-1984) kompozıtor, dırıjer, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri IVANOV-SOKOLЬSKII Mıhaıl Mıhaılovıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynyń Sankt-Peterbor qalasynda týǵan. 1937-1938 jyldary Qazaq fılarmonııasynyń Uıǵyr mýzykalyq-drama sımfonııalyq orkestriniń dırıjeri qyzmetin atqarǵan. 1942 jyldan Almaty qalasynda turǵan. «Amangeldi batyr» (batyrlyq jyr) shyǵarmasynyń, Mánshúk Mámetovaǵa arnalǵan kótereńki kúıdegi fortepıonalyq trıo, «Jambyl neni jyrlady», «Uly sáýletshi» (vokaldyq-sımfonııalyq poema), «Jetisýdyń saıyn dalasynda» kópshilik ánder toptamasynyń, «Jastyq jelisi», t.b. týyndylardyń, sahna qoıylymdary mýzykalarynyń avtory. Qyzyl Juldyz ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 99 jyl buryn (1915-1994) rejısser, pedagog, Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri TOQPANOV Asqar (Álıasqar) dúnıege keldi. Almaty obylysynyń Іle aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti), Memlekettik teatr óneri ınstıtýtyn bitirgen. 1939-1944 jyldary jáne 1948-1951 jyldary Qazaq drama teatrynda qoıýshy rejısser bolyp, M.Áýezov pen L.Sobolevtiń «Abaı», Sh.Husaıynovtyń «Marabaı», Áýezovtyń «Syn saǵatta» men «Eńlik-Kebek», S.Muqanovtyń «Jeńis jyry», Ǵ.Mustafınniń «Mıllıoner», A.P.Shteınniń «Namys soty», D.Goý men A.D.ıÝssonyń «Tereń tamyrlar» spektaklderin sahnaǵa shyǵardy. Budan keıin Balalar men jasóspirimder teatrynyń, sondaı-aq Qaraǵandy, Gýrev (Atyraý), Jambyl oblystyq drama teatrlarynyń kórkemdik jaǵyn basqaryp, spektaklder qoıdy. Ol spektaklderdi qoıýmen birge, ózi de keıbir basty rólderdi oınap, sahna óneriniń ózekti máseleleri týraly zertteý-maqalalar jáne pesalar jazdy. Sonymen qatar G.Ibsenniń, A.Ostrovskııdiń, A.Chehovtyń, A.F.Sofronovtyń, M.Gorkııdiń týyndylaryn aýdardy. Pedagogıkalyq qyzmetpen de shuǵyldanyp, 1939-1944 jyldary Almatydaǵy teatr ýchılışesinde jáne Óner ınstıtýtynda (qazirgi Almaty teatr kórkemsýret ınstıtýty) dáris berip, 1955-1963 jyldary kafedra meńgerýshisi, 1975 jyldan professory boldy. Eńbek Qyzyl Tý, «Halyqtar dostyǵy», «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 76 jyl buryn (1938-1996) kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty BEISEÝOV Áset Kópbaıuly dúnıege keldi. Almaty oblysynyń Jambyl aýdanynda týǵan. Almaty konservatorııasyn bitirgen. 1961-1968 jyldary Tekeli qalasyndaǵy mýzyka mektebiniń muǵalimi, mádenıet úıiniń qyzmetkeri, Esik qalasyndaǵy mýzyka mektebiniń muǵalimi, Uzynaǵash mádenıet úıiniń kórkemdik jetekshisi bolǵan. 1969-1980 jyldary «Gúlder» ansamblinde, Qýyrshaq teatrynda qyzmet istegen. Ol qazaq estradalyq mýzykasynyń damýyna zor úles qosty. Kompozıtordyń «Almaly Almatym», «Gúlder», «Kóktem shaqyrady», «Muńaıma», «Altynym», «Maraldym», «Sandýǵash», «Syrlasý valsi», «Juldyzym», «Armandastar», «Jaıyqtan qaıtqan tyrnalar», t.b. týyndylary qazaq án óneriniń altyn qoryna endi. Sondaı-aq, birneshe spektaklderge (Sh.Qumarovanyń «Kimniń toıyna», S.Balǵabaevtyń «Qyz jıyrmaǵa kelgende», Á.Taýasarovtyń «Asa qurmetti Iks»), kınofılmderge («Kórtyshqan men qoıan»), telefılmderge («Qurbaqa men Eńlikgúl», «Aldar Kóse», «Jazdyń sońǵy kúni») mýzyka jazdy. «Gúlder», «Kóktem shaqyrady», «Armandastar» atty án jınaqtary jaryq kórdi. 71 jyl buryn (1943) jazýshy, Sarysý aýdanynyń qurmetti azamaty DÚISENBIN Pernebaı dúnıege keldi. Jambyl oblysynyń Sarysý aýdanyndaǵy burynǵy Lenın aýyldyq keńesinde (qazirgi Jaıylma aýyly) týǵan. 1960 jyly mektep bitirisimen eńbekke aralasty. 1969 jyly Qazaqtyń memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirdi. Týǵan aýylynda qazaq tili men ádebıeti, sýret pánderi boıynsha muǵalim boldy. 1973-1987 jj. mektep dırektorynyń orynbasary, 1987-1993 jj. mektep dırektory, 1993-1997 jj. mektep psıhology, 1997-1998 jj. «Qarataý kenshisi» - «Gornıak Qarataý» gazetinde ádebı qyzmetker, 1998-2004 jj. «Qarataý» taýken baıytý kombınaty aqparat bıýrosynyń bastyǵy ári joǵarydaǵy gazettiń redaktory, 2004-2007 jj. Sarysý aýdandyq máslıhatynyń tekserý komıssııasynyń tóraǵasy bolyp qyzmet etken. Qazir «Aq jol» gazeti janynan shyǵatyn ǵylymıtanymdyq «Altyn shyraq» jýrnalynyń qyzmetkeri. «Juldyzdar nege jylaıdy?» atty lırıkalyq povesi 1979 jyly «Jalyn» jýrnalynda jarııalandy. Sol jyly Qazaqstan Jazýshylar odaǵy men «Jalyn» baspasy jarııalaǵan respýblıkalyq jabyq báıgede «Kishkentaı generaldar» povesi úshinshi oryndy, 1994 jyly «Balaýsa» baspasy jarııalaǵan jabyq konkýrsta «Dáýrenniń oıynshyqtary» atty povesi ekinshi báıgeni ıelendi. «Jalǵyz salt atty», «Armanymnyń aq qusy», «Dóńgele, kún, dóńgele», «Bastaý» atty báıge alǵan shyǵarmalary alǵashqy jınaqtarda jarııalanǵan. 1994 jylǵy respýblıkalyq «Balaýsa» baspasynyń, 1996 jylǵy «Parasat» jýrnalynyń laýreaty. 1965 jyly jaýyngerlik merekelik medalimen, 1981 jyly «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen, 2001 jyly Jambyl oblysy ákiminiń Qurmet gramotasymen marapattalǵan. 1999-2007 jj. Sarysý aýdandyq máslıhatynyń eki márte depýtaty bolyp saılanǵan. Sarysý aýdanynyń Qurmetti azamaty. 65 jyl buryn (1949) pıanıst, Qazaqstannyń halyq ártisi, halyqaralyq konkýrstar men festıvalderiniń laýreaty QADYRBEKOVA Gúljamıla Yqsanqyzy dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý memlekettik konservatorııasynyń arnaýly fortepıano fakýltetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. Qazaq fılarmonııasynyń solo-pıanısi, Almaty konservatorııasynyń (qazirgi Qazaq ulttyq konservatorııasy) oqytýshysy bolyp qyzmet atqarǵan. 1994 jyldan - Qazaq ulttyq konservatorııasynyń professory. G.Qadirbekovanyń repertýarynda I.Bahtyń, V.Motsarttyń, L.Bethovennyń, F.Lısttiń shyǵarmalary bar. Ol - N.Meńdiǵalıev, T.Qajyǵalıev sııaqty qazaq kompozıtorlarynyń shyǵarmalaryn tuńǵysh oryndaýshylardyń biri. Talantty oryndaýshy retinde G.Qadyrbekova gastroldik saparmen Italııada, Avstrııada, Vengrııada, t.b. elderde bolǵan. 1980 jyly Italııanyń Verechellı qalasynda ótken baıqaýda 1-dárejeli syılyqqa ıe bolyp, pıanısterdiń Dj.Vıottı atyndaǵy halyqaralyq baıqaýynyń laýreaty atandy. Joǵaryda atalǵan memleketterden basqa Frantsııa, Túrkııa, Týnıs, Chehııa, Estonııa, t.b. elderde kontsert berdi. «Qurmet Belgisi» ordenimen marapattalǵan. 51 jyl buryn (1963) QR Premer-Mınıstriniń birinshi orynbasary - SAǴYNTAEV Baqytjan Ábdiruly dúnıege keldi. Jambyl oblysynyń Úsharal aýylynda týǵan. S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılosofııa-ekonomıka fakýltetin bitirgen. 1985 jyldan - Almaty halyq sharýashylyǵy ınstıtýtynyń saıası ekonomııa kafedrasynyń meńgerýshisi. 1988 jyldan S.M.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń áleýmettaný kafedrasynda assıstent, aǵa oqytýshy, dotsent. 1992 jyldan kommertsııalyq qurylymdarda basshylyq jumystarda boldy. 1998 jyldan - Jambyl oblysy ákiminiń orynbasary. 1999 jyldan - QR shaǵyn bıznesti qoldaý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary. 2000 jyldan - «Shaǵyn kásipkerlikti damytý qory» JAQ basqarma tóraǵasy. 2001 jyldan QR tabıǵı monopolııalardy retteý, básekelestikti qorǵaý jáne shaǵyn bıznesti qoldaý agenttigi tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 2004 jyldan - QR tabıǵı monopolııalardy retteý agenttiginiń tóraǵasy. 2007 jyldan - QR Premer-mınıstri Keńsesiniń basshysy. 2008 jyldan - Pavlodar oblysynyń ákimi. 2012 jylǵy qańtardan qyrkúıekke deıin - QR Ekonomıkalyq damý jáne saýda mınıstri. 2012-2013 jyldary - «Nur Otan» HDP tóraǵasynyń birinshi orynbasary qyzmetterin atqarǵan. «Qurmet» ordenimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Qazaqstan Parlamentine 10 jyl» (2006), «Astananyń 10 jyldyǵy» (2008).medaldarymen marapattalǵan. 47 jyl buryn (1967) Kókshetaý qalasynyń ákimi JUMAǴULOV Jarqyn Janǵojauly dúnıege keldi. Kókshetaý oblysynda týǵan. Oral memlekettik orman-tehnıkalyq akademııasyn, T.Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıtetin bitirgen. 1994-1995 jyldary - Kókshetaý oblysynyń «Podlesnyı» keńsharynda ósimdik sharýashylyǵynda jumysshy, Kókshataý qalasyndaǵy jeke kommertsııalyq kásiporyndarda jumys jasady. 1997-2000 jyldary - Kókshetaý qalasyn kógaldandyrý jáne abattandyrý basqarmasynda sheber boldy. 2000-2001 jyldary - «Qalalyq kommýnaldyq sharýashylyǵy» memlekettik kásipornynyń proraby. 2001-2005 jyldary - «Zelenstroı» MKK proraby. 2005-2008 jyldary - «Astana-Zelenstroı» AQ bas agronomy. 2008-2009 jyldary - «Astana ormany» MKK dırektory. 2009-2013 jyldary - «Astana-Zelenstroı» AQ bas dırektory. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy tamyzdan beri. «Astananyń 10 jyldyǵy», «Eren eńbegi úshin» medaldarymen marapattalǵan. 39 jyl buryn (1975) «Qazmedıa ortalyǵy» Basqarý kompanııasy» JShS bas dırektory SAHARIıANOV Qanat dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. 1997 jyly Qazaq memlekettik medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. 2001 jyly Qazaq ulttyq zań akademııasyn bitirdi. 2006-2008 jyldary - frantsýzdyń kommertsııa joǵary mektebinde International Executive Master of Business Administration (IE MBA) dárejesine ıe boldy. 2001 jyly «Habar» AQ agenttigine konkýrspen jumysqa turdy. Eńbektegi jetistikteri úshin zań bóliminiń bastyǵy qyzmetine joǵarylatyldy. 2005 jylǵy maýsymnan - «Habar» agenttigi» AQ basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary, basqarma múshesi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy maýsymnan beri. 38 jyl buryn (1976) Qyzylorda qalasynyń ákimi NÁLІBAEV Nurlybek Mashbekuly dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik agrarlyq ýnıversıtetin, Qazaq gýmanıtarlyq zań ýnıversıtetin bitirgen. 1997-1998 jyldary - «Qazaqoıl-kommertsııa» JShS sarapshysy, «Bulaq» JShS dırektorynyń orynbasary. 1999-2002 jyldary - «StandartOılBeıs» JShS dırektory, «StandartOılTreıdıng» JShS dırektory, «StandartGaz» dırektorynyń orynbasary. 2002 jyly - «Shymkentorgsıntez» AQ Qyzylorda fılıalynyń dırektory. 2002-2004 jyldary - «Qyzylorda MunaıServıs» JShS bas dırektory, «PetroQazaqstan» Saýda úıi» dırektory. 2005-2007 jyldary - Qyzylorda qalasy ákiminiń birinshi orynbasary. 2007-2008 jyldary - Qyzylorda oblysy ákimi apparatynyń jetekshisi. 2008-2013 jyldary - Qyzylorda oblysy Shıeli aýdanynyń ákimi. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy aqpannan beri. «Qurmet» (2011) ordenimen marapattalǵan. . 31 jyl buryn (1983) Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııaflyq opera jáne balet teatrynyń jetekshi balet solısi KІREBAEVA Náılá dúnıege keldi. A.V. Seleznev atyndaǵy Almaty horeografııalyq ýchılışesin úzdik bitirgen (2001). 2001 jyldan beri - Abaı atyndaǵy Memlekettik opera jáne balet tóatry baletiniń jetekshi jeke oryndaýshysy. Kelesi partııalardy oryndaıdy: Odetta - Odıllııa (P.I. Chaıkovskııdiń «Aqqý kóli»); Zarema (B. Asafevtiń «Baqshasaraı fontany»), Pas-des-deux (L. Mınkýstyń «Pahıta»), Feıa Sırenı (P.I. Chaıkovskııdiń «Uıqydaǵy sulý»), Mırta (A. Adannyń «Jızel»), Apǵashqy áıel («RE ýaqyty», eýropa sazgerleriniń mýzykasy), Súıikti áıel (D. Shostakovıchtiń «Charlı»), Karmen (J. Bıze - R Şedrınniń «Karmen-sıýıta» baleti). Halyqaralyq balet ártisteri saıysyna (Nıý-Iork, 2005); Rojdestvolyq jas oryndaýshylar baıqaýyna (Seýl, 2005) qatysqan. 133 jyl buryn (1881-1967) frantsýz fızıgi, fızıka ǵylymynyń doktory KOTTON Ejenı dúnıege keldi. 127 jyl buryn (1887-1947) Birinshi Slovak respýblıkasynyń prezıdenti, teolog Iozef TISO dúnıege keldi. 93 jyl buryn (1921-1991) frantsýz akteri MONTAN Iv (shyn aty-jóni Ivo Lıvı) dúnıege keldi. 89 jyl buryn (1925-2013) Ulybrıtanııanyń 1979-1990 jyldardaǵy premer-mınıstri Margaret TETChERdúnıege keldi.