13 qarasha. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
13 qarasha. BEISENBІ
Dúnıejúzilik meıirimdilik kúni
Bul kúndi atap ótýge bastamashysy - 2000 jyly Sıngapýrde uıymdastyrylǵan Dúnıejúzilik meıirimdilik qozǵalysy (World Kindness Movement)
Dúnıejúzilik sapa kúni
Jyl saıyn qarashanyń ekinshi beısenbisinde atap ótiledi. Bul merekeni engizý usynysyn Eýropalyq sapa uıymy engizdi, bul ıdeıany Birikken Ulttar Uıymy qoldady. Mereke 1990 jyly bekitildi.
Zaǵıptardyń halyqaralyq kúni. 1784 jyly Parıjde soqyrlarǵa arnalǵan álemdegi tuńǵysh ınternatty ashýshy, aǵartýshy, tıflopedagogıkanyń negizin qalaýshy frantsýzdyq Valentına Gaıýıdiń (1745-1822) týǵan kúnine oraı atap ótiledi.
Reseıde radıatsııalyq, hımııalyq jáne bıologııalyq qaterlerden qorǵaý áskerleri kúni. Respýblıkanyń Revolıýtsııalyq Áskerı Keńesiniń №220 buıryǵymen is-qımyl ústindegi armııada alǵashqy hımııalyq qorǵaý organdary men bólimsheleri qurylǵan 1918 jyldyń 13 qarashasy - Radıatsııalyq, hımııalyq jáne bıologııalyq qaterlerden qorǵaý áskerleriniń resmı qurylǵan kúni bolyp esepteledi. 1992 jyldyń tamyzynan bastap hımııalyq áskerler qazirgi ataýlaryna ıe boldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
44 jyl buryn (1970) «Qyz Jibek» kórkem fılmi prokatqa shyqty.
Sultan Qojyqov túsirgen fılm QazSRO Memlekettik syılyǵyn aldy, sondaı-aq stsenarıı avtory Ǵabıt Músirepov, basty rólderdi somdaǵan Asanáli Áshimov, Quman Tastanbekov, Merýert Ótekeshova úzdik akerlar retinde dıplomdarmen, syılyqtarmen marapattaldy.
21 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq valıýtasyn engizý týraly» Jarlyǵy jaryq kórdi.
17 jyl buryn (1997) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq banki murajaıynyń resmı ashylý saltanaty ótti. Sharaǵa QR Prezıdenti N.Nazarbaev qatysyp, murajaıdyń «Qurmetti qonaqtar kitabyna» estelik jazba qaldyrdy.
Ulttyq bank murajaıy qorynda 5 myńnan astam eksponat qoıylǵan. Olardyń qatarynda Nıkolaı ІІ patsha beınelengen quny 5 jáne 10 rýbldik monetalar, 1898-1899 jyldardaǵy Uly Petr, Ekaterına ІІ, Nıkolaı ІІ, Aleksandr ІІІ beınelengen patshalyq Reseı shaqalary, Avstrııa-Vengrııa, orys-polıak, Qytaıdan, Polshadan, Meksıkadan ákelingen monetalar, nemis reıhsmarkalary, Keńes ókimetiniń qurylýy kezeńinde 1918 jyly shyǵarylǵan «apıyn aqshalary» jáne 1920 jyly shyǵarylǵan «jibek aqshalar» dep atalatyn banknottar men shaqalar, alys jáne taıaý shet elderdiń aqsha belgileri, Qazaqstan teńge saraıynyń buıymdary, t.b. saqtalǵan.
8 jyl buryn (2006) Oralda «Batys Qazaqstan oblysyndaǵy bilim berý júıesiniń tarıhy» elektrondyq aqparattyq anyqtamalyq jaryq kórdi. Basylymda BQO-nyń muraǵattary men murajaılarynan alynǵan naqty statıstıkalyq málimetter keltirilgen. Anyqtamalyqtan qujattamalyq málimetterdi, sonyń ishinde XIX ǵasyrdan bastap qazirgi kúnderge deıingi kezeńdi qamtıtyn sýretter de bar, osy aýmaqtaǵy alǵashqy pedagogıkalyq basylymdar jaıly, balalar uıymdary, oqýshylar sany, t.b. týraly bilýge bolady.
8 jyl buryn (2006) Pavlodar oblysynyń Ekibastuz qalasynda alǵashqy «sóıleıtin» baǵdarshamdar qoıyldy. Olardyń biri soqyrlarǵa arnalǵan kitaphanaǵa barar joldaǵy kóshege ornatylsa, ekinshisi áleýmettik qorǵaý bólimi ornalasqan ǵımaratqa qarsy ornatylyp, zaǵıp qalalyqtarǵa úlken kómek kórsetýde. Baǵdarsham kúshti estiletin jáne aıqyn daýyspen júrginshilerge jasyl sham janǵanyn habardar etedi. Bul kóshelerden ótý nashar kóretinder úshin qaýipsizdikti qamtamasyz etip, sóıleıtin baǵdarsham kózderi kóretinderdi de tártipke keltirgeni daýsyz.
8 jyl buryn (2006) Qyzylordada terme janryndaǵy maqamdar jınaǵynan turatyn belgili kúıshi Erbolat Mustafaevtyń kitaby jarııalandy. Bul kitap «Mádenı mura» jáne «Óner jyly» aýmaǵynda shyǵarylyp otyr. Atalǵan janrda halyq ańyzdary jáne aýyz ádebıeti shyǵarmalary óleń túrinde dombyranyń súımeldeýimen oryndalady. Avtor - respýblıkalyq jáne halyqaralyq óner saıystarynyń birneshe márte jeńimpazy, oryndaýshylarǵa jáne mýzyka súıetinderge tanymal nemese onsha tanymal emes 35 jyrdy zerttep, notaǵa túsirgen, sóıtip olardy osy jınaqqa endirip otyr.
7 jyl buryn (2007) Qyzylorda oblysy Jańaqorǵan aýdany tusynan Syr ózeni arqyly ótetin jańa kópir iske qosyldy.
Endi bul kópir arqyly darııanyń arǵy betindegi ondaǵan aýyldyń myńdaǵan turǵyny erkin qarym-qatynas jasaıdy, buryn osy jerden halyq parom men qalqymaly kópir arqyly ótetin.
7 jyl buryn (2007) Astanada Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq akademııalyq kitaphanasynda «Folıant» baspasynan shyqqan «Babalar sózi» qazaq folklory kóp tomdyǵynyń alǵashqy kitaptary tanystyryldy.
100 tomdyq jınaqtyń alǵashqy 35 kitabynda halqymyzdyń batyrlar jyrlary men tarıhı jyrlary, hıkaıalar, ǵashyqtyq jáne dinı dastandary toptastyrylǵan. «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda jaryqqa shyǵyp otyrǵan «Babalar sózi» shyǵarmalar jınaǵynyń alǵashqy 35 tomy Qazaqstannyń jáne sheteldiń muraǵattarynan alynǵan tarıhı qoljazbalardyń negizinde úsh jyl boıy basylyp kelgen. Sondaı-aq is-shara barysynda «Aýdarma», «Rarıtet» jáne «Balalar ádebıeti» baspalarynan shyqqan jańa kitaptardyń tanystyrylymy boldy.
2 jyl buryn (2012) 20 shtat Aq úı saıtynda prezıdent Barak Obamany qaıta saılaǵannan keıin AQSh quramynan shyǵý týraly petıtsııa berdi. 100 myńnan astam turǵyn «jaqtap» daýys berdi.
2 jyl buryn (2012) Qazaqstan, Reseı, Belarýste temir jol júk jáne ıntermodaldyq tasymaldaý salasyndaǵy keshendi kóliktik jáne logıstıkalyq qyzmetterdiń tolyq spektrin kórsetetin Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistiktiń Birlesken kólik-logıstıkalyq kompanııasyn qurý jumysyna kiristi.
Bir jyl buryn (2013) polıak koroli Sıgızmýnd aty ańyzǵa aınalǵan palýan Qajymuqan Muńaıtpasovqa syıǵa tartqan chempıondyq beldik Astanada kórsetildi. Beldik «Qazaq kúresi: ıstorııa, sovremennost ı perspektıva» atty shaǵyn kórmeniń bóligi boldy.
Bir jyl buryn (2013) Astanada Qazaqstannyń III dintanýshylar forýmy barysynda jastarǵa baǵdarlanǵan «E-islam» ınternet-portaly tanystyryldy.
Bir jyl buryn (2013) shveıtsarııalyq Jeneva qalasyndaǵy bássaýdada 35,5 mln dollarǵa sırek kezdesetin ashyq-qyzǵylt sary tústi gaýhar tas satyldy.
Bir jyl buryn (2013) WBA nusqasy boıynsha álem chempıony, qazaqstandyq boksshy Gennadıı Golovkın «Astana» prezıdenttik kásibı sporttyq klýbqa kirdi.
Bir jyl buryn (2013) QR Tuńǵysh Prezıdenti Murajaıynda qazaqstandyq ulttyq valıýtanyń engizilgenine 20-jyl tolýyna arnalǵan «Teńge - Qazaqstan táýelsizdiginiń nyshany» atty qor kórmesiniń ashylýy boldy.
101 jyl buryn (1913) Grek-túrik beıbit sharty jasaldy. Grekter Tınıdos, Imbrdos jáne Dodekanes araldarynan basqa Krıt pen Egeı teńizindegi araldy alady.
34 jyl buryn (1980) amerıkalyq «Voıadjer-1» ǵarysh apparaty Jerge Satrýnnyń alǵashqy fotosýretin jiberdi.
29 jyl buryn (1985) Kolýmbııada Nevado-del-Rýıs janartaýy atyldy, saldarynan jıyrma myńdaǵan adam qaza tapty.
ESІMDER
269 jyl buryn (1745-1822) Valentın GAıÝI dúnıege keldi - frantsýz pedagogy, zaǵıp jandarǵa arnalǵan álipbıdiń avtory.
74 jyl buryn (1940) ánshi, kompozıtor, Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń múshesi, D.A.Qonaev atyndaǵy Halyqaralyq qor basqarmasynyń múshesi, Ortalyq Azııa Halyq akademııasynyń akademıgi, Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń Qurmetti professory HASANǴALIEV Eskendir Ótegenuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysy Qaratóbe aýdanynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Shymkent pedagogıkalyq mádenıet ınstıtýtyn, Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty konservatorııasyn (qazirgi Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasy) bitirgen.
1965-1968 jyldary - Qazaq radıosynyń mýzyka redaktsııasynyń redaktory. 1968-1970 jyldary - Qazaq qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynda oqytýshy ári «Aıgúl» vokaldyq kvartetiniń jetekshisi boldy. 1970 jyldan - Qazaqstan Televızııa jáne radıohabar jónindegi komıtetiniń ánshisi.
Onyń alǵashqy áni 1961 jyly «Anaǵa sálem» degen atpen elge tanylyp, odan keıin «Asyl arman», «Atameken», «Boztorǵaı», «Ádemi-aý» t.b. jurtshylyq súıip aıtar ánder jazdy. Sonymen qatar «Taqyr», «Nan men tuz» fılmderine «Stýdentter» spektakline mýzyka jazdy. Kompozıtordyń 200-ge jýyq án, romans jáne horǵa arnalǵan shyǵarmalary bar. Ánderi birneshe ret úntaspaǵa jáne kompak-dıskige basylyp shyqqan.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan. QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty. Qazaqstan Komsomoly syılyǵynyń ıegeri.
60 jyl buryn (1954) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń múshesi BAZARBAEV Asqar Ermyrzauly dúnıege keldi.
Taldyqorǵan qalasynda týǵan. Eńbek jolyn 1971 jyly Almaty ken emes materıaldar kombınatynda jumysshy bolyp bastady. 1977 jyly Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirdi. Instıtýtty bitirgennen keıin Qaraǵandy oblysynda jumys istedi. 1977-1980 j.j. - Qarmetkombınattyń avtomattandyrý jáne mehanıkalandyrý zerthanasynda ınjener, bas ınjener. 1980-1982 j.j. - Qarmetkombınat partııa komıtetiniń nusqaýshysy. 1982-1983 j.j. - Qazaqstan Kompartııasy Temirtaý qalalyq komıteti ónerkásip-kólik bóliminiń nusqaýshysy. 1983-1988 j.j. - Qazaqstan kompartııasy Qaraǵandy oblystyq komıteti ónerkásip bóliminiń nusqaýshysy, meńgerýshisiniń orynbasary. 1988-1991 j.j. - Qazaqstan kompartııasy Temirtaý qalalyq komıtetiniń ekinshi, sodan keıin birinshi hatshysy. 1991-1996 j.j. - «Tekstıl» Qazaqstan - Shveıtsarııa birlesken kásiporny ókildiginiń dırektory, Qarmetkombınattyń Almaty qalasyndaǵy ókildigi bas dırektorynyń orynbasary. 1996-1999 j.j. - «HlebLTD» JShS dırektorynyń orynbasary, «Bazarstan» JShS prezıdenti. 1999-2002 j.j. - Qaraǵandy oblysy ákiminiń kómekshisi. 2002-2007 j.j. - Qaraǵandy oblysy ákimi apparatynyń basshysy. 2007-2009 j.j. - Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasary. 2009-2012 j.j. - «Nur Otan» HDP Qaraǵandy oblystyq fılıaly tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 2012 jylǵy qańtardan bastap - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. «Nur Otan» Halyqtyq Demokratııalyq partııasynyń múshesi, partııalyq tizim boıynsha saılanǵan. «Qurmet» ordenimen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmet gramotasymen jáne merekelik medaldarymen marapattalǵan.
5 9 jyl buryn (1955-2002) Halyqaralyq dárejedegi hokkeıden sport sheberi, Olımpıada chempıony, Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy ALEKSANDROV Borıs Vıktorovıch dúnıege keldi.
Óskemen qalasynda týǵan. Óskemen pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Ol Óskemen hokkeı mektebiniń eń jaqsy hokkeıshisi boldy.
«Torpeda» (Óskemen) jasóspirimder qurama komandasynda oınaǵan. Qazaq KSR-iniń Eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy ıÝ.Tarhovtyń shákirtti. TsSKA komandasynyń quramynda KSRO-nyń birneshe dúrkin chempıony.
1980-1983 jyldary - «S» komandasynda (Máskeý). 1983-1989 jyldary - «Torpeda» komandasynda. 1989-1991 jyldary - Italııanyń, 1991-1992 jyldary - Vengrııanyń joǵary lıgasynyń klýbynda óner kórsetken. 1993-1994 jyldary - «Torpeda» komandasynda. 1994 jyldan - «Torpeda» komandasynyń aǵa jattyqtyrýshysy. 1997 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq qurama komandasynyń bas jattyqtyrýshysy qyzmetin atqarǵan.
Óskemen qalasyndaǵy Sport saraıyna Aleksandrovtyń esimi berilgen.
52 jyl buryn (1962) «Qazaqstan temir joly» UK» AQ prezıdentiniń keńesshisi DOSAEV Asan Eralhan uly dúnıege keldi.
Tselınograd q. týylǵan. Máskeý energetıkalyq ınstıtýtyn bitirgen, ınjener-teplofızık.
Eńbek ótili: Tselınograd medıtsınalyq ınstıtýty esepteý ortalyǵynyń bastyǵy (1989-1990); Aqmola oblystyq atqarýshy komıtetiniń ІІB, Astana q. ІІB jedel-tehnıkalyq qyzmetiniń bastyǵy (1990-1999) t.b basshylyq laýazymdarda qyzmet etken.
19 3 jyl buryn (1821) orys renvolıýtsıoneri PETRAShEVSKII Mıhaıl dúnıege keldi.
5 9 jyl buryn (1955) amerıkandyq teatr jáne kıno ártisi, telejúrgizýshi Výpı GOLDBERG dúnıege keldi.
16 4 jyl buryn (1850) shotland jazýshysy jáne aqyn, «Qazyna araly» kitabynyń avtory Robert Lıýıs STIVENSON dúnıege keldi.