12 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
12 tamyz, SE ISENBІ
Halyqaralyq jastar kúni. BUU Bas Assambleıasynyń qararyna sáıkes 1999 jylǵy jeltoqsannyń 17-inen bastap atap ótiledi (Lıssabon, 1998 jylǵy tamyzdyń 8-i men 12-i aralyǵy).
Reseı Federatsııasynyń Áskerı-áýe kúshteri kúni. RF Prezıdentiniń 1997 jylǵy tamyzdyń 29-yndaǵy «Áskerı-áýe kúshteri kúnin bekitý týraly» Jarlyǵyna sáıkes atap ótiledi.
Búkilálemdik dybys jazý tarıhy. 1877 jyly dybys jazý óneriniń tarıhy bastaldy. Amerıkandyq ónertapqysh Tomas Edıson mehanıkalyq tásilmen «Mary Had A Little Lamb» áýenin kúıtabaqqa jazdy. Onyń dybys jazýǵa arnalǵan alǵashqy mashınasy qoldyń kómegimen iske qosylatyn tsılındrden turdy. Sonymen qatar qurylǵyda kerneı men ótpeıtin ıne boldy.
Taılandta analar kúni (Hanshaıymnyń týǵan kúni). Tamyzdyń 12-inde Taılandta Uly mártebeli Sırıkıt hanshaıymnyń týǵan kúnine arnalǵan mereke ótedi. Bul tek barlyq taı halqynyń mańyzdy merekesi ǵana emes, sonymen qatar Analar kúnine oraılastyrǵan ulttyq mereke. Bul kúni hanshaıymǵa arnalyp kontsertter, ártúrli is-sharalar ótkizilip, sporttyq jetistikter kórsetilip, jańa qaıyrymdylyq uıymdar qurylady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
6 1 jyl buryn (1953) Semeı polıgonynda qýattylyǵy 400 kılotonnalyq termoıadrolyq jarylys jasaldy.
4 4 jyl buryn (1970) Almatyda Qazaq tsırkiniń ǵımaraty salynyp bitti. 1979 jyly Búkilodaqtyq tsırk óneri konkýrsynda «Zemlıa chýdes» baǵdarlamasy 1-shi oryndy ıelendi. 1991 jyly Qazaq tsırki «Odaqmemtsırk» quramynan shyqty.
4 3 jyl buryn (1971) irgetasy 1950 jyly qalanǵan Lısakov eldi mekenine qala mártebesi berildi.
1 7 jyl buryn (1997) Dýshanbe qalasynda Muhtar Áýezovtyń týǵanyna 100 jyl tolýy atalyp ótti.
Áýezov Muhtar Omarhanuly (1897-1961) - qazaq ádebıetiniń klassıgi, jazýshy, qoǵam qaıratkeri, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaq KSR-niń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri. Qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanynda týǵan.
1 5 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasynyń «Selektsııalyq jetistikterdi qorǵaý týraly» Zańy jarııalandy.
7 jyl buryn (2007) Astanada Adam quqyqtary jáne Eýropalyq quqyq ınstıtýtynyń dırektory Marat Bashımovtyń «Novyı Kazahstan v novom mıre» atty kitabynyń tanystyrylymy boldy.
2002 jyldyń tamyzynda ombýdsmen ınstıtýtyn - adam quqyǵyn qorǵaıtyn memlekettik organdy qurý týraly sheshim qabyldandy. Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrliginiń baǵdarlamasy boıynsha shyǵarylǵan kitap elimizde qurylǵan ınstıtýttyń ombýdsmen jumysynyń taldaýyna arnalǵan
7 jyl buryn (2007) Atyraýda «Gde edınstvo, tam ı protsvetanıe» atty halyq óneriniń festıvali ótti.
Uıymdastyrýshylary - «Nur Otan» Halyqtyq demokratııalyq partııasy jáne Qazaqstan halqy Assambleıasy. Festıval shyǵarmashylyq jarys retinde ótti, oǵan Atyraý oblysynda jumys isteıtin barlyq ulttyq-mádenıet ortalyqtarynyń ókilderi qatysty. Negizgi maqsaty Qazaqstanda turatyn ár túrli halyqtardyń salt-dástúrlerin jáne qundylyqtarynnyń mártebesin joǵarlatý bolyp tabylady. Festıvalde armıandar, bashqurttar, grýzınder, qazaqtar, kárister, nemister, orystar, tatarlar, ýkraınder jáne taǵy basqa ult ókilderi óz ónerlerin pash etti.
5 jyl buryn (2009) «Halyqaralyq baǵdarlamalar ortalyǵy» AQ men «Memlekettik qyzmettiń personalyn basqarý ulttyq ortalyǵy» AQ arasyndaǵy yntymaqtastyq jónindegi memorandýmǵa qol qoıyldy.
ESІMDER
90 jyl buryn (1924) aqyn, aýdarmashy Uly Otan soǵysynyń ardageri JUMAǴULOV Maqan Jubanyshuly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Shelek aýdanynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Máskeýdegi M.Gorkıı atyndaǵy ádebıet ınstıtýtyn bitirgen. 1948-1952 jyldary Almatydaǵy №18 orta mektepte ustazdyq qyzmet atqarǵan. 1952-1954 jyldary - «Ýchıtel Kazahstana» gazetiniń ádebı qyzmetkeri. 1959-1969 jyldary - «Jazýshy» baspasynyń redaktory. 1970-1973 jyldary - «Qazaqstan» baspasynyń redaktory. 1975-1983 jyldary Búkilodaqtyq avtorlyq quqyq qorǵaý jónindegi agenttigi Qazaq respýblıkalyq bólimshesiniń ınspektory, aǵa ádebı keńesshisy qyzmetterin atqarǵan.
Alǵashqy óleńderi 1950 jyly «Qazaqstan» (qazirgi «Prostor» jýrnaly) almanahy men «Lenınskaıa smena» gazetinde jarııalanǵan. Shyǵarmalaryn orys tilinde jazdy.
60 jyl buryn (1954) Ońtústik Qazaqstan oblysy jer qatynastary basqarmasynyń bastyǵy ÁBDІQULOV Sozaqbaı Isauly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. Shymkent oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasynyń aǵa agronomy, bólim bastyǵy, Sozaq aýdandyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy qyzmetterin atqarǵan. 1986-1997 jyldary - Sozaq aýdandyq aýyl sharýashylyǵy basqamrasynyń bas agronomy, bastyǵy. 1997-2006 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Sozaq aýdany ákiminiń birinshi orynbasary, ákimi. 2006-2008 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblystyq jer qatynastary basqarmasynyń bastyǵy. 2008-2010 jyldary - Sozaq aýdanynyń ákimi. Qazirgi qyzmetinde 2010 jylǵy qarashadan bastap isteıdi.
3 medalmen marapattalǵan.
4 9 jyl buryn (1965) Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Májilisiniń Apparaty zań shyǵarý bóliminiń meńgerýshisi TІLEÝHAN Narkes Tólekqyzy dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Shubartaý aýdanynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. 1987-1994 jyldary - Áýezov aýdandyq atqarý komıteti áleýmettik qamsyzdandyrý bóliminiń ınspektory, Almaty qalalyq atqarý komıtetiniń baqylaý bóliminiń esepshi-tekserýshisi, Almaty qalalyq áleýmettik qamsyzdandyrý basqarmasynyń zeınetaqy bóliminiń bastyǵy, Qazaq KSR Áleýmettik qamsyzdandyrý mınıstrliginiń jıyntyq-taldaý bóliminiń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy Halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi zeınetaqymen qamsyzdandyrý bas basqarmasynyń bastyǵy. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy keńesi apparaty zań shyǵarý saraptama bóliminiń sektor meńgerýshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesi Apparatynyń ýaqytsha jumysshynyń zań jobalary jónindegi jumys tobynyń basshysy. 1995-1998 - jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń zań shyǵarý jáne quqyq ekspertızasy bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 1998-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Apparatynyń zań shyǵarý bóliminiń meńgerýshisi. 2000-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Apparaty zań shyǵarmashylyǵy jáne monıtorıng ortalyǵy dırektorynyń orynbasary. 2002-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Apparatynyń zań jobasy jumysy ortalyǵynyń dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisi Apparaty aqparattyq-taldaý jumysy bóliminiń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi qyzmetinde - 2004 jyldan.
«Eren eńbegi úshin», «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl», «10 jyl Astana» medaldarymen marapattalǵan.
5 7 jyl buryn (1957) QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń jaýapty hatshysy MÝSINOV Serikbol Rahymqanuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. 1980 jyly Semeı memlekettik medıtsına ınstıtýtynyń balalar dárigeri fakýltetin, 2005 jyly Ońtústik Qazaqstan memlekettik medıtsına akademııasynyń farmatsevtik fakýltetin, 2006 jyly D.Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń ekonomıka jáne menedjment fakýltetin bitirgen. Medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty.
Eńbek jolyn Semeı oblysynyń medıtsınalyq mekemelerinde bastap, basshylyq jumystarynda boldy. 1997-1998 jyldary QR DSM Qoǵamdyq medıtsına joǵary mektebiniń prorektory. 1998-2001 jyldary - QR Densaýlyq saqtaý isteri agenttiginiń halyqqa medıtsınalyq kómek sapasyn baqylaý jáne uıymdastyrý departamenti dırektorynyń orynbasary, dırektory. 2002-2004 jyldary - QR DSM farmatsevtik baqylaý jánek dárilik saıasat basqarmasynyń bastyǵy, ákimshilik departamentiniń dırektory. 2004-2006 jyldary - QR DSM «Nashaqorlyqtyń medıtsınalyq-áleýmettik problemalary ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy» RMK dırektorynyń orynbasary. 2006-2007 jyldary - «Bıotehnologııalar ulttyq ortalyǵy» RMK bas dırektorynyń orynbasary. 2007-2008 jyldary - QR DSM «Respýblıkalyq dıagnostıkalyq ortalyq» RMK dırektorynyń mindetin atqarýshy, dırektory. 2008-2011 jyldary - Mańǵystaý oblysy densaýlyq saqtaý basqarmasnyń bastyǵy. 2011 jyldyń mamyr aıynan - QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń jaýapty hatshysy. 7 7 jyl buryn (1937) QR eńbek sińirgen óner qaıratkeri, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty SYDYHANOV Ábdirashıt Aronuly dúnıege keldi.
Atyraý oblysynyń Inder aýdanyndaǵy Kýlagıno aýylynda týǵan. Sýretshi, Almat kórkemsýret ýchılışesin, N.K.Krýpskaıa atyndaǵy Halyq shyǵarmashylyǵy úıi janyndaǵy Máskeý kórkemsýret stýdııasyn bitirgen.
QR Kórkemsýret Akademııasynyń múshesi. Shyǵarmashylyq jolyn «Qazaqfılm» kınostýdııasynda qoıýshy retinde bastady. «Qarash-Qarash», «Qulager», «Kezdespeı ketken bir beıne», «Órnek», «Jýsan» t.b. fılmderdi túsirýge qatysty. 1967 jly Máskeýde onyń «Án qanatynda» fılmine jasaǵan eskızderi boıynsha kórme bolyp ótti (1966). Ol - «1916 jyl», (Aqyndar daýysy», «Ereýilshiler», «Jeńilgender»), «Mańǵystaý munaıshylary», «Kezdesý» trıptıhtarynyń, «Qazaqstan týraly poema» pannosynyń, t.b. shyǵarmalardyń avtory. Qyl qalam sheberiniń sýretteri Polsha, Bolgarııa, Reseı, t.b. ótken halyqaralyq kórmelerge qoıyldy.
«Tarlan» syılyǵymen marapattalǵan, «Qurmet» ordeniniń ıegeri.
6 3 jyl buryn (1951) QR Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasy janyndaǵy memleket saıasaty ulttyq mektebiniń «Saıasattaný» baǵdarlamasynyń úılestirýshisi, tarıhshy, saıası ǵylymdardyń doktory, professor, QR Saıası ǵylymdar akademııasynyń akademıgi JÚNІSOVA Jańyljan Qasymqyzy dúnıege keldi.
Petropavl qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasyn bitirgen. 1971-1981 jyldary - Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetinde taǵylymdamashy-zertteýshi, aspırant. 1981-1986 jyldary - Petropavl pedagogıkalyq ınstıtýtynda aǵa oqytýshy, dotsent. 1986-1992 jyldary - Soltústik Qazaqstan oblystyq partııa komıtetiniń lektory, Almaty joǵary partııa mektebiniń dotsenti, Qazaqstandyq menedjment, ekonomıka jáne boljamdaý ınstıtýtynyń dotsenti. 1992-1997 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń Shyǵystaný ınstıtýtynda bólim meńgerýshisi. 1997-2004 jyldary - QR Syrtqy ister mınıstrliginiń Dıpomatııalyq akademııasynda (2000 jyldan - Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııalyq ulttyq ýnıversıtetinde) áleýmettik-saıası ǵylymdar kafedrasynyń meńgerýshisi. 2004-2010 jyldary - QR Parlamenti Májilisi Apparatynyń depýtattyq birlestiktermen jumys jónindegi bólim meńgerýshisi. 2010 jyldan - qazirgi qyzmetinde. Birinshi hatshy dıplomatııalyq rangi bar. Ǵylymı zertteýlerge járdemdesý japon qoǵamynyń ǵylymı jobasyna qatysty. «Qazaqstan Respýblıkasy: Prezıdent. Demokratııa ınstıtýttary», «Saıasattanýǵa kirispe», «Qazirgi Qazaqstandaǵy saıası kóshbasshylyq» kitaptarynyń, 70-ten astam ǵylymı jarııalanymdardyń avtory.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» mereıtoılyq medaldarymen, QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń «Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylymyna sińirgen eńbegi úshin» qurmetti belgisimen jáne Qurmet gramotasymen, QR Syrtqy ister mınıstriniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
19 2 jyl buryn (1822-1875) nemis astronomy D'ARRE Genrıh Lýı dúnıege keldi.
12 7 jyl buryn (1887-1961) avstrııalyq fızık-teoretık, kvant mehanıkasy men materııanyń tolqyndyq teorııasyn jasaýshy, fızıkadan Nobel syılyǵynyń laýreaty, Berlın, Oksford, Gratsk jáne Gent ýnıversıtetteriniń professory Ervın Rýdolf Iozef Aleksandr ShREDINGER dúnıege keldi.