12 naýryz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
12 NAÝRYZ, SEISENBІ
Mavrıkıı memleketiniń ulttyq merekesi - Táýelsizdik kúni (1968) jáne Respýblıka kúni (1992). Mavrıkıı Respýblıkasy Úndi muhıtynyń batys bóligindegi Mavrıkıı araly men onyń aınalasyndaǵy shaǵyn araldarda ornalasqan memleket. Astanasy - Port-Lýı qalasy. Resmı tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - mavrıkıı rýpııi. Mavrıkıı aralyna 1638 jyly gollandyqtar kelip qonystanǵan. 1721 jyly aralǵa Frantsııa ıelik etip, Afrıkadan quldar ákele bastaǵan. Al 1810 jyly Mavrıkıı Ulybrıtanııanyń qaramaǵyna ótken. El 1968 jyly naýryzdyń 12-inde táýelsizdikke qol jetkizgen, biraq tolyq táýelsizdigin 1992 jyly naýryzdyń 12-inde ǵana aldy.
Reseı Ádilet mınıstrliginiń qylmystyq-atqarý júıesi qyzmetkerleriniń kúni. 1879 jyly reseı ımperatory Aleksandr ІІІ jazany atqaratyn biryńǵaı memlekettik júıeniń bastamasy bolǵan túrme departamentin qurý týraly jarlyq shyǵardy.
Qytaıda aǵash otyrǵyzý kúni. Jappaı aǵash otyrǵyzýdyń bastaýshysy bolǵan uly revolıýtsııa qaıratkeri Sýn ıAt-senniń qurmetine atap ótiledi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
12 jyl buryn (2002) Qazaqstan jýrnalısteriniń І kongresi ótti. Uıymdastyrýshylar - Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy men Teleradıotaratý qaýymdastyǵy.
9 jyl buryn (2005) Qytaıdaǵy qazaq dıasporasy Naýryz meıramyn atap ótti. Beıjińge Qytaı Halyq Respýblıkasyndaǵy burynǵy qolbasshysy general-polkovnık Hasen Ibragım, QHR ShUAÓ halyqtyq ókilder jınalysynyń tóraǵasy Ashat Kerimbaı, Qytaı áskeriniń halyq-azattyq óndiristik-qurylys korpýsynyń ShUAÓ-degi páterge ornalastyrylǵan jetekshileri, Іle Qazaq avtonomııalyq oblysy, Altaı ólkesi, Tarbaǵataı jáne Shyńjańnyń basqa aýdandary, qazaq kórkemóner zııalylarynyń ókilderi jáne qazaqstandyq dıplomattar shaqyryldy.
9 jyl buryn (2005) Tarazda «Jambyl oblysynyń koreıleri: naqty istiń adamdary» atty jınaq jaryq kórdi. Jınaqqa kóp jyldar boıy ólkeniń damýyna ózderiniń úlesterin qosqan káris dıasporalarynyń 143 ókili týraly málimetter engen. Olar - ǵalymdar, bilim, densaýlyq saqtaý, ónerkásip kásiporyndarynyń, aýyl sharýashylyǵy, mádenıet, óner qyzmetkerleri. Jınaqtyń redaktory - Qazaqstan Respýblıkasynyń Jaratylystaný Ǵylymdary Akademııasynyń akademıgi, pedagogıka ǵylymdarynyń kandıdaty, Taraz memlekettik ýnıversıtetiniń professory Anatolıı Pak.
7 jyl buryn (2007) Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Adam quqyqtary jónindegi ýákili keńsesinde qazaqstandyq ombýdsmenniń jańa www.ombudsman.kz veb-saıtynyń tanystyrylymy bolyp ótti.
Saıt Eýropalyq Keńestiń qoldaýymen qurylǵan, úsh tilde jáne bes bólimnen turady.
6 jyl buryn (2008) Almatyda «Bolashak. org» jáne «Alash - ult patrıottarynyń jalǵasy» basylymdarynyń tusaýkeseri ótti. «Bolashaq» respýblıkalyq qozǵalysynyń qoldaýymen shyǵarylǵan basylymdardyń maqsaty - jastardyń rýhanı-etıkalyq máselelerge nazaryn aýdarý, olardy erkin oılaý men otansúıgishtikke tárbıeleý. Bular - stýdentter men jastardyń oqýyn, ózekti máselelerin, bos ýaqyttaryn qalaı ótkizetindikterin zertteýge arnalǵan basylymdar. Qazaq, orys jáne aǵylshyn tilderinde shyǵarylyp, respýblıka aýmaǵyna taralady.
4 jyl buryn (2010) Drezden qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń qurmetti konsýldyǵynyń ashylý rásimi ótti. Konsýldyqtyń qyzmeti Germanııanyń Saksonııa jáne Saksonııa- Anhalt federaldyq jerlerine taralatyn bolady.
4 jyl buryn (1999) Kaırde (Egıpet) qazaqstan elshiligi ornalasqan kóshege Abaı esimi berildi.
4 jyl buryn (2010) Almatyda Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynda «Turan» etno-folklorlyq ansambliniń alǵashqy CD nusqadaǵy kúıtabaǵynyń tusaýkeser rásimi ótti.
Albomǵa ansambldiń oryndaýyndaǵy barlyq mýzykalar engen. «Búginde «Turan» ansambli tek Qazaqstanda ǵana emes, shet elderde de ónerimen moıyndalyp, tanyldy. Qazaq áýenin kóne aspaptarmen asqan sheberlikpen oryndaı biletin jas ujym dástúrli mádenıetke jańasha kózben qarap, ózderin kórsetip keledi.
4 jyl buryn (2010) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik basqarý júıesin odan ári jetildirý týraly» Jarlyqqa qol qoıdy.
4 jyl buryn (2010) Otandyq bilim berý júıesin damytý jónindegi Elbasy tapsyrmalaryn, sondaı-aq «Eýropaǵa jol» ulttyq baǵdarlamasynyń baptaryn júzege asyrý aıasynda naýryzdyń 11-inde Býdapeshte ótken Bolon mınıstrler forýmy májilisiniń barysynda Qazaqstan Bolon protsesine qosyldy.
Qazaqstannyń qosylýy týraly sheshimdi Bolon deklaratsııasyna qol qoıǵan 46 eldiń ókilderi biraýyzdan qoldady. Bolon úderisine qosylý qazaqstandyq joǵary oqý oryndaryna otandyq bilim berý baǵdarlamalaryn eýropalyq standarttarǵa sáıkestendirý, qazaqstandyq biliktilikter men akademııalyq satylardy taný, stýdentter men oqytýshylardyń akademııalyq ıkemdiligin qamtamasyz etý, qazaqstandyq dıplomdardyń Eýropada tanylýy jáne túlekterdiń shetelderde jumysqa turý múmkindikterin keńeıtý sııaqty birqatar basymdyqtar beredi.
ESІMDER
79 jyl buryn (1935-1993) sýretshi, Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ANTONıÝK Mıhaıl ıAkovlevıch dúnıege keldi.
Ýkraınada týǵan. Lvov memlekettik dekoratıvtik-qoldanbaly óner ınstıtýtyn bitirgen.
Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń Aqmola oblysyndaǵy bólimshesin uıymdastyrýshylardyń biri. Osy bólimsheni 14 jyl boıy basqarǵan.
M.Antonıýktiń týyndylary qanyq boıaýymen erekshelenedi. ıAǵnı, onyń sýretteriniń mazmuny úılesimdi, oıdyń anyqtyǵy basym. Kóptegen monýmenttik eskertkishterdiń avtory. Birneshe Halyqaralyq kórmelerge qatysqan.
7 9 jyl buryn (1935) astronom, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń korrespondent múshesi OMAROV Tóken Begalyuly dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Máskeý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
1958 jyldan Astrofızıkalyq ınstıtýty (V.G.Fesenkov atyndaǵy astrofızıkalyq ınstıtýty) aǵa ǵylymı qyzmetkeri, dırektorynyń orynbasary, dırektory qyzmetterin atqarǵan. Qazirgi ýaqytta atalǵan ınstıtýttyń juldyzdy dınamıka, kosmologııa jáne esepteý astrofızıkasy zerthanasynyń meńgerýshisi.
Negizgi ǵylymı eńbekteri aspan mehanıkasyna, juldyzdar dınamıkasyna jáne kosmologııaǵa arnalǵan.
«Qurmet Belgisi» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
5 8 jyl buryn (1956) T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasynyń oqytýshysy, kóptegen gobelen polotnolarynyń avtory BAPANOVA Sáýle Syzdyqqyzy dúnıege keldi.
Qyzylorda oblsynda týǵan. N.V.Gogol atyndaǵy Almaty kórkemsýret ýchılışesin, S.G.Stroganov atyndaǵy Máskeý joǵary kórkemsýret-ónerkásip ýchılışesin bitirgen.
Sońǵy jumystary: «Saryarqa», «Jerdegi jumaq», «Kóshpeli baq», kıizden jasalǵan kıimder kollektsııasy, «Jap-jasyl shópke ińkárlik», «Túngi mergen», «Taǵdyrlar toǵysy», «Salt atty áıel», «Ǵasyrlar bıi», «Kókbóri».
Polshada, Túrkııadaǵy І halyqaralyq sımpozıýmda, Á.Qasteev atyndaǵy Memlekettik murajaıda, Germanııada, Almatydaǵy «Táńiri Umaı» galereıasynda, Reseıde, Frantsııanyń Kann qalasynda, Rıgada, Tegeranda, Vılnıýste, Danııadaǵy ІІ halyqaralyq sımpozıýmda jeke kórmelerin ótkizdi. Onyń jumystary Qazaqstan, Reseı, Ýkraına, Polsha, Danııa, Ispanııa murajaılarynda, sondaı-aq Qazaqstanda, Frantsııada, Amerıkada, Lıhtenshteınde, Túrkııada, Germanııada, Shvetsııada, Shveıtsarııada jeke kollektsııalarda saqtaýly tur.
QR Mádenıet mınıstrliginiń qurmet gramotasymen marapattalǵan, halyqaralyq respýblıkalyq konkýrstar men festıvaldar dıplomdarynyń ıegeri. Mádenıet qaıratkeri.
5 1 jyl buryn (1963) Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasy» AQ prezıdenti, Qazaqstan Jastar odaǵy syılyǵynyń laýreaty AMANShAEV Ermek dúnıege keldi.
Ózbekstannyń Syrdarııa oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. 1985-1986 jyldary - Qazaq KSR Ortalyq memlekettik murajaıynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1986-1988 jyldary - Qazaq Keńes entsıklopedııasy óner jáne sáýlet redaktsııasynyń ǵylymı redaktory. 1988-1991 jyldary - «Jalyn» jýrnalynyń jaýapty hatshysy. 1991-1995 jyldary - Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy. 1995-2000 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Mınıstrler Kabıneti Іster basqarmasynyń qoǵamdyq birlestiktermen baılanys jónindegi jáne mádenıet bóliminiń referenti, Mınıstrler Kabıneti apparaty ishki saıasat bóliminiń konsýltanty, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimeti apparatynyń Áleýmettik-mádenı damý bóliminiń sektor meńgerýshisi, Premer-Mınıstr Keńsesiniń úkimettik sheshimderdi daıyndaýdy úılestirý bóliminiń sektor meńgerýshisi, saraptaý-taldaý bóliminiń, qarjy-ekonomıkalyq saraptaý bóliminiń konsýltanty, áleýmettik sala sektorynyń meńgerýshisi, aımaqtyq damý jáne áleýmettik sala bólimi meńgerýshisiniń orynbasary, meńgerýshisi. 2000-2002 jyldary - Astana qalalyq mádenıet departamentiniń bastyǵy. 2002-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim mınıstrligi Mádenıet komıtetiniń tóraǵasy. 2003-2006 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim vıtse-mınıstri, Mádenıet vıtse-mınıstri, Mádenıet, aqparat jáne sport vıtse-mınıstri, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń baspasóz qyzmeti jetekshisiniń orynbasary bolǵan. 2006-2008 jyldary - Almaty qalasy ákiminiń orynbasary. 2008-den beri qazirgi qyzmetinde. Ol «Úzilgen besik jyry», «Qyr astyndaǵy sol ǵajaıyp álem», «Sultan bolsam men eger», «Juldyzdarda bir syr bar» pesalarynyń, «Men Abylaıdy áke der em», «Muhtar Áýezov», «Albasty týraly ańyz» atty derekti jáne kórkem fılmderdiń avtory. Kórkem aýdarma salasynda F.Kafkanyń, S.Vanýstyń shyǵarmalaryn qazaq tiline tárjimalaǵan.
50 jyl buryn (1964) "Samuryq-Qazyna" Ulttyq ál-aýqat qory" AQ basqarma tóraǵasy, ekonomıka ǵylymynyń doktory ShÓKEEV Ómirzaq Estaıuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Túrkistan qalasynda týǵan. Máskeý ekonomıka-statıstıka ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. 1988-1991 jyldary - Qazaq KSR Josparlaý komıteti janyndaǵy Josparlaý jáne basqarý protsesterin avtomattandyrý ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, Ekonomıka jónindegi memlekettik komıtet janyndaǵy Qazaq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń jetekshi ǵylymı qyzmetkeri. 1992-1993 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy joǵary ekonomıkalyq keńestiń keńesshisi, Prezıdenttiń ekonomıka jónindegi keńesshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti men Mınıstrler Kabıneti apparatynyń qarjy, eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 1993-1998 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Ekonomıka mınıstri, Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstriniń orynbasary, «Bank Turan Álem» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń basqarma tóraǵasy, Prezıdent Ákimshiligi basshysynyń orynbasary. 1998-2004 jyldary - Qostanaı oblysynyń ákimi. 2004-2007 jyldary - Astana qalasynyń ákimi, Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi. 2007-2009 - QR Premer-Mınıstriniń orynbasary. 2009-2011 jyldary - Úkimettiń birinshi vıtse-premeri.
2011 jylǵy 26 jeltoqsannan bastap «Samuryq-Qazyna» UÁQ basqarmasynyń tóraǵasy. QR Prezıdenti janyndaǵy Joǵary ekonomıkalyq keńestiń múshesi (1997); Keden Odaǵy komıssııasynyń múshesi (2009).
«Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev» (2005), «Parasat» (1999) ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
50 jyl buryn (1964) balerına, Qazaqstannyń halyq ártisi TUTQABAEVA Gúljan Usanbekqyzy dúnıege keldi.
Almatyda týǵan. Máskeýdiń akademııalyq horeografııalyq ýchılışesin, Almaty teatr jáne kıno ınstıtýtyn bitirgen. 1982 jyldan Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatry quramynda jetekshi balerına retinde qyzmet etip, Qaragóz (Ǵ.Jubanovanyń osy attas baletinde), Qalyńdyq (S.Erkimbekov «Máńgi ot»), Odetta-Odıllııa (P.Chaıkovskıı «Aqqý kóli»), Kıtrı (L.Mınkýs «Don-Kıhot»), Egına (A.Hachatýrıan «Spartak»), Zarema (B.Asafev «Baqshasaraı burqaǵy»), Jızel (A.Adannyń osy attas baletinde), t.b. partııalardy bıledi. 2002 jyldan Qazaq ulttyq óner akademııasynda horeografııalyq rejıssýra kafedrasynyń meńgerýshisi qyzmetin atqarady. Qazaq akademııalyq opera jáne balet teatry quramymen Reseıdiń, Ózbekstannyń, Qytaıdyń qalalarynda, 1991 jyly Maltada, sondaı-aq 1990-1991 jyldary jeke ózi gastroldik saparmen Sankt-Peterbor, Ekaterınbýrg, Máskeý, t.b. qalalarda boldy. Ol Halyqaralyq balet ártisteri baıqaýlarynyń 1989 jyly Máskeýdegi, 1990 jyly Varnadaǵy, AQSh-tyń Djekson qalasyndaǵy dıplomanty, 2-shi Halyqaralyq «Dástúr júldesi» festıvaliniń, «Daryn» syılyǵynyń laýreaty atanǵan. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
4 2 jyl buryn (1972) «Qazaqtelekom» AQ strategııalyq basqarý jónindegi dırektory Batyr MAHANBETÁJIEV dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń ekonomıka fakýltetin, Halyqaralyq bıznes akademııasyn jáne Almaty qalasyndaǵy halyqaralyq bıznes ýnıversıtetin bitirgen.
1995-1997 jyldary - Ortalyq Azııa yntymaqtastyq jáne damý banki quryltaıshy-memleketteriniń monetarlyq saıasatyn taldaý departamentiniń jetekshi mamany, bas mamany. 1997-1999 jyldary - Ortalyq Azııa yntymaqtastyq jáne damý banki ekonomıkalyq taldaý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy. 1998-1999 jyldary - Qazaq memlekettik basqarý akademııasynda «Qazirgi bank menedjmenti» kýrsynyń dárisker-oqytýshysy. 1999 jyldyń aqpan-tamyz aılarynda -Almaty-Astana qalalaryndaǵy «Temirjolsýjylýjabdyqtaý» kásiporny dırektorynyń orynbasary. 1999-2000 jyldary - «Qazaqstan temir joly» RMK aqparattandyrý jáne baılanysty damytý basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 2000-2008 jyldary - «Qazaqstan temir joly» RMK aqparattyq tehnologııalar departamenti bastyǵynyń orynbasary. 2002-2003 jyldary - Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrliginiń quqyqtyq jáne uıymdastyrý jumystary departamenti dırektorynyń orynbasary. 2003-2004 jyldary - Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrliginiń aqparattandyrý jáne ınnovatsııalar salasyndaǵy shyǵyndaryn josparlaý departamentiniń dırektory. 2004-2006 jyldary - Qarjy mınıstrliginiń aqparattyq tehnologııalar departamentiniń dırektory. 2006-2007 jyldary - «Ulttyq aqparattyq tehnologııalar» AQ basqarma tóraǵasy. 2007-2010 jyldary - QR Aqparattandyrý jáne baılanys agenttiginiń jaýapty hatshysy. 2010 jylǵy sáýirden - «Qazaqtelekom» AQ bas ákimshi dırektory. Qazirgi qyzmetinde - 2010 jylǵy maýsymnan beri.
13 3 jyl buryn (1881-1938) Túrkııanyń memleket, saıası jáne áskerı qaıratkeri, Túrik respýblıkasynyń negizin qalaýshy jáne tuńǵysh prezıdenti Mustafa Kemal ATATÚRІK - dúnıege keldi.
12 5 jyl buryn (1889-1950) kórnekti reseı bıshisi jáne horeografy NIJINSKII Vatslav Fomıch dúnıege keldi.
7 7 jyl buryn (1937) grýzın jáne reseı opera ánshisi-tenor, pedagog, KSRO halyq ártisi SOTKILAVA Zýrab Lavrentevıch dúnıege keldi.