11 tamyz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
11 tamyz, DÚI SENBІ
Chad Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1960). Chad - Ortalyq Afrıkada ornalasqan memleket. Soltústiginde Lıvııamen, shyǵysynda Sýdanmen, ońtústiginde Ortalyq Afrıka Respýblıkasymen, Batysynda Kamerýn, Nıgerııa jáne Nıgermen shektesedi. Astanasy - Ndjamen qalasy. Resmı tili - arab jáne frantsýz tilderi, sonymen qatar taǵy da 100-ge jýyq til qoldanylady. Aqsha birligi - Afrıka qarjy qaýymdastyǵy franki.
ESTE QALAR OQIǴALAR
12 1 jyl buryn (1893) A.I.Derov ken okrýginen Ekibastuz qonysyndaǵy ken ornyna barlaý júrgizý kýáligin aldy. Bul ken ornyn 1867 jyly Qosym Pishenbaev ashqan bolatyn.
2 2 jyl buryn (1992) aqyn Maǵjan Jumabaevtyń «Batyr Baıan» dastany negizinde osy attas kórkem sýretti fılm túsirilip bitti. Qoıýshy rejısseri S.Táýekel.
2 1 jyl buryn (1993) 103 otbasynan turatyn ıran qazaqtarynyń alǵashqy legi tarıhı Otany - Qazaqstanǵa oraldy.
1 9 jyl buryn (1995) Jıdebaı qoryǵynda salynǵan Abaı men Shákárim kúmbezderi memorıalynyń ashylý saltanaty boldy.
9 5 jyl buryn (1919) Germanııa Ulttyq assambleıasy «Veımar konstıtýtsııasyn» qabyldady. Engizilgen basty ózgeris - Bavarııanyń Germanııaǵa qosylýy zańdy túrde bekitilýi.
9 jyl buryn (2005) Oral kósheleriniń birine belgili qoǵam jáne memleket qaıratkeri Mustahım Yqsanovtyń esimi berildi. Mustahım Yqsanov (1926-1991) Batys Qazaqstan oblysy Jánibek aýdanynyń Borsy aýylynda dúnıege kelgen. 1975-1986 jyldar aralyǵynda KOKP Oral oblystyq komıtetiniń birinshi hatshysy qyzmetinde aımaqty oıdaǵydaı basqara otyryp, qala sáýletine erekshe kóńil bóldi. Qazaq KSR Mınıstrler Keńesi tóraǵasynyń orynbasary. Qazaqstan KP Orttralyq komıtetiniń hatshysy qyzmetterin atqarǵan. Birneshe memlekettik syılyqtardyń ıegeri. Mustahım Yqsanov turǵan úıde eskertkish taqta jáne onyń atyndaǵy mekteptiń aldynda bıýst ornatylǵan.
7 jyl buryn (2007) Pavlodar qalasynda Reseı Federatsııasy Ǵylym akademııasynyń joǵary marapattary saltanatty túrde tabys etildi.
5 jyl buryn (2009) BUU-nyń Nıý-Iorktegi shtab-páterinde «ıAdrolyq qarýǵa jol joq» atty qazaqstan-japon kórmesiniń saltanatty ashylýy boldy. Qazaqstan men Japonııanyń BUU janyndaǵy turaqty ókildikteri kórmeni ıadrolyq qarýsyzdaný jónindegi sharalardyń aıasynda jáne kelesi jyly ótetin ıAdrolyq qarýdy taratpaý jónindegi kelisimshartqa qatysýshy elderdiń Sholý konferentsııasy qarsańynda ótkizip otyr. Semeı synaq alańyndaǵy ıadrolyq synaqtardyń toqtatylýynyń 20 jyldyǵy men Halyqaralyq «Nevada-Semeı» qozǵalysynyń qurylýyna arnalǵan. Kórme jumysynda Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy jáne Ortalyq memlekettik muraǵat maǵlumattary qoldanylǵan. Kórmeni uıymdastyrýǵa Semeı, Hırosıma jáne Nagasakı qalalarynyń ákimshilikteri, Sáýlege ushyraǵandardyń densaýlyǵy máseleleri jónindegi Hırosıma Halyqaralyq keńesi, Qazaqstannyń Ulttyq ıadrolyq ortalyǵy men Ortalyq memlekettik muraǵaty qatysty. Kórmeniń ashylý saltanatyna BUU-ǵa múshe elderdiń, BUU Hatshylyǵynyń, AQSh-tyń qoǵamdyq-saıası jáne isker toptarynyń ókilderi, qazaqstandyq dıaspora men buqaralyq aqparat ókilderi qatysty.
ESІMDER
8 5 jyl buryn (1929) bıologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri POLYMBETOVA Fatıma Ábilqaıyrqyzy dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Botanıka ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1951-1993 jyldary Qazaqstan Ǵylym akademııasy Botanıka ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, ǵalym hatshysy, bólim, zerthana meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 1993 jyldan Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasy Ósimdikter fızıologııasy, genetıkasy jáne bıoınjenerııasy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi bolyp isteıdi. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri ósimdiń fızıologııasyna arnalǵan. Ol mádenı ósimdikterdiń bıologııalyq ár túrliligin eskere otyryp, olardy saqtaý, taratý, qoryn baıytý jáne respýblıka klımatyna tózimdiligi men ónimdiligin arttyrý jóninde ǵylymı baǵyt qalyptastyrdy. Ol dándi daqyldar, úrmeburshaq, qaýyn jáne qyzanaqtyń birneshe túrleri men býdandaryn jınastyryp, olardyń gendik qoryn zerttegen. Osy baǵyttaǵy jumystardyń nátıjesinde ósimdikterdiń qolaısyz faktorlarǵa beıimdelýiniń turaqty teorııasyn usyndy. Onyń basshylyǵymen bıdaıdyń birneshe jańa sorttary ( «Erıtrospermým - 350», «Aqsaı», «Mıras», «Otan», «Álem»), quramy belokqa baı úrmeburshaqtyń eki sorty (Jońǵarlyq, Aqtátti) shyǵarylyp, óndiriske engizildi. F.Polymbetovanyń usynysymen Qazaqstannyń kontınentaldy klımatynyń (qysy - sýyq, jazy - ystyq, qurǵaq) ósimdikterge áserin modeldeýge beıimdelgen arnaıy jylyjaı - fıtotron salyndy. F.Polymbetovanyń jetekshiligimen 12 ǵylym doktory, 30-dan astam ǵylym kandıdaty daıarlandy. Ǵalymnyń 16 monografııasy, 300-den astam ǵylymı eńbekteri jaryq kórdi. Ol 15-ten asa avtorlyq kýáliktiń ıegeri. «Eńbek Qyzyl Tý» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
8 9 jyl buryn (1925-1983) Keńes Odaǵynyń Batyry KRONIT Albert Vıktorovıch dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysy Semeı qalasynda týǵan. Ortalaý mektepti, Baltyq áskerı-teńiz avıatsııalyq ýchılışesin bitirgen. 1943 jyldyń tamyzynan Uly Otan soǵysyna qatysyp, Tankke qarsy qarýdyń kózdeýshisi, 60-shy Ortalyq maıdannyń 75-shi gvardııalyq atqyshtar dıvızııasy, 241-shi gvardııalyq atqyshtar polki tankke qarsy qarýdyń nysanashysy, gvardııanyń kishi serjanty bolǵan. A.Kronıt 1943 jyly 24-shi qyrkúıekte Glebovka aýylynyń mańynda Dneprden ótip, ózi eki tankti órtep jiberedi, jaralanǵanyna qaramastan jaý pýlemetin tartyp alyp, shabýyldaýshy gıtlershilerdi atyp, qoıan-qoltyq aıqasta birneshe fashıstiń kózin qurtady. Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy 1943 jyldyń 17 qazanynda berildi. Soǵystan keıin áskerı-teńiz avıatsııalyq ýchılışesin bitirip, Baltyq jáne Soltústik flottarynda qyzmet etken. 1949 jyldan zapastaǵy aǵa leıtenanty. Lenın ordenimen, 2-dárejeli Otan soǵysy ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
5 1 jyl buryn (1963) QR Jer resýrstaryn basqarý agenttigi tóraǵasynyń orynbasary SMAǴULOV Baýyrjan Ámirjanuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. Qaraǵandy medıtsına ınstıýtynda oqyǵan, Qaraǵandy ekonomıka ýnıversıtetin, E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin jáne RF Prezıdenti janyndaǵy Reseı memlekettik qyzmet akademııasyn bitirgen. Qaraǵandyda, Máskeýde medıtsına mekemelerinde, kommertsııalyq qurylymdarda, Qaraǵandy oblysynda jaýapty basshylyq qyzmetterde boldy. 2010 jylǵy mamyrdan - Qaraǵandy oblysy ákiminiń orynbasary. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy tamyzdan beri.
2 4 jyl buryn (1990) qazaqstandyq boksshy, 2012 jylǵy London Olımpıadasyna qatysýshy DYChKO Ivan Fedorovıch dúnıege keldi. Qostanaı oblysynda týǵan. Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynda oqıdy. Jastar men jasóspirimdar arasyndaǵy QR chempıony, kóptegen halyqaralyq jarystar men týrnırlerge qatysyp, júldeger atanǵan, Gýanchjoýda ótken bokstan Azııa oıyndarynyń kúmis júldegeri. QR Prezıdenti N.Nazarbaevtyń júldesi úshin halyqaralyq týrnırde birinshi orynǵa ıe boldy. Jattyqtyrýshylary - QR eńbek sińirgen jattyqtyrýshylary V.I.Shaırer, S.M.Muqyshev.
4 6 jyl buryn (1968) «Shahar» telearnasynyń prezıdenti, «Hit TV» telearnasynyń jáne «Enerdjı» radıosynyń basqarýshysy ChERVINSKII Oleg Cheslavovıch dúnıege keldi.
Kókshetaý qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. 1992 jyldan «Ýchıtel Kazahstana» gazetiniń bólim redaktory, jaýapty hatshysy. 1994 jyldan - «Delovaıa nedelıa» gazetiniń bas redaktory. 1996 jyldan - «Oil & Gas of Kazakhstan» jýrnalynyń bas redaktory. 1998 jyldan - «Novoe pokolenıe» gazetiniń bas redaktory. 2003 jyldan - «Kazahstanskaıa pravda» respýblıkalyq gazeti» AQ prezıdenti. 2005 jyldan - «Petroleum» jýrnalynyń shyǵarýshysy jáne bas redaktory. 2006 jyldan - «Novoe pokolenıe» gazeti redaktsııalyq keńesiniń tóraǵasy. Qazirgi qyzmetinde - 2010 jylǵy qyrkúıekten beri.
«Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001) medalimen marapattalǵan. .
6 3 jyl buryn (1950) amerıkalyq kompıýter jasaýshy, Apple fırmasy quryltaıshylarynyń biri Stıven VOZNıAK dúnıege keldi.