11 sáýir. QazAqparat kúntizbesi: Ataýly kúnder, oqıǵalar, esimder
ATAÝLY KÚNDER
Halyqaralyq fashıstik kontslagerler tutqyndaryn bosatý kúni
1945 jylǵy 11 sáýirde Býhenvald kontslageriniń astyrtyn komıteti qarýly kóterilis uıymdastyryp, tutqyndar bosatyldy. Sol kezden bastap barlyq elde fashıstik kontslagerlerdegi tutqyndardy bosatýdyq halyqaralyq kúni atap ótiledi.
Parkınson dertimen kúresýdiń búkilálemdik kúni
Bul kún Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń bastamasymen atalyp ótiledi. 1997 jyly TsNS dertin klınıkalyq turǵyda anyqtaǵan dáriger Djeımos Parkınsonnyń esimine oraı belgilengen. Parkınson derti - ortalyq júıke júıesiniń aýrýy.
Qazaqstanda bul aýrýdy emdeý 2013 jyly qolǵa alynǵan. Astanadaǵy Neırohırýrgııa ortalyǵy men Prezıdenttik aýrýhanada naýqastyń mıyna elektrod ornatý arqyly operatsııa jasalady. Parkınson aýrýymen ádette 60 jastan asqan adamdar aýyrady. Alaıda, sońǵy jyldary syrqattanǵan jastar da anyqtala bastady. Adam mıyna ornatylatyn qurylǵyny ár 5 jyl saıyn aýystyryp otyrýdy qajet etedi. Búgingi kúni Qazaqstanda atalmysh syrqatpen aýyratyn 20 myńǵa jýyq adam esepte tur.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1937 jyly Balqash qalasynyń negizi qalandy. Qaraǵandy oblysyndaǵy qala. 1937 jyldyń 11 sáýirinde Qazaq KSR OAK-niń sheshimimen Prıbalhashstroı kenti Balqash qalasy bolyp ózgertildi.
1992 jyly Qaraqalpaqstanda «Dostyq týy» gazeti qazaq tilinde jaryq kórdi.
1997 jyly Oralda «Jaıyq pen Oraldyń qazaqtary» atty qoǵamdyq birlestik quryldy.
2006 jyly Oral qalasyndaǵy № 26 orta mektepte Pýshkın kabıneti ashyldy. Qazaqstandaǵy Pýshkın jylyna oraı ashylǵan keń de jaryq kabınette uly aqynnyń týyndylary, ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly kitaptar, portretter men sýretter, túrli derekter qoıylǵan. Kabınettiń ashylý rásiminde mektep oqýshylarynyń kúshimen kontsert qoıylyp, qazaq jáne orys tilderinde ánder shyrqaldy, óleńder oqyldy.
2007 jyly ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde HH ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq zııalylarynyń biri, jazýshy, aýdarmashy Spandııar Kóbeevtiń (1878-1956) tańdamaly shyǵarmalary jaryq kórdi.
Jınaq orta mektep oqýshylary men muǵalimderine, joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri, aspıranttary, oqytýshylaryna arnalǵan jáne kitapqa jazýshynyń «Úlgili tárjima» jáne «Úlgili bala» atty týyndylary da engen.
2012 jyly Vashıngtonda Qazaqstan jáne AQSh arasyndaǵy ǵylymı-tehnologııalyq yntymaqtastyq boıynsha jumys tobynyń birinshi otyrysy ótti. Taraptar QR men AQSh arasynda ǵylym men tehnologııalar salasyndaǵy yntymaqtastyq aıasyndaǵy qazaqstandyq-amerıkandyq qatynastardy nyǵaıtý máselelerin talqylady. Kezdesý barysynda Innovatsııalyq tehnologııalar saıabaǵyn odan ári damytý bolashaǵy da ortaǵa salyndy.
2014 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Jarlyǵymen QR Prezıdenti janyndaǵy Qazaqstandyq strategııalyq zertteýler ınstıtýtyn Astana qalasyna ornalastyrý sheshimi qabyldandy
2014 jyly Óskemen qalasynda tanymal aǵylshyn kompozıtory Karl Djekınstiń Abaı jáne Shákárimniń shyǵarmalary boıynsha ishekti aspaptar orkestri, aralas hor, soqpaly ınstrýmentter, folklorlyq top, solo-skrıpka jáne solo-vokal úshin jazǵan «Abaı-Shákárim» oratorııasynyń álemdik premerasy ótti. Bul úshin arnaıy hor quryldy. Ony oryndaý Shyǵys Qazaqstan ákiminiń Sımfonııalyq orkestriniń ártisterine senip tapsyryldy.
2014 jyly Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Aqordada otandyq kásipkerliktiń mańyzdy máseleleri talqylanǵan Ulttyq ınvestorlar keńesiniń otyrysyn ótkizdi.
2016 jyly BUU ǵarysh zertteýshileriniń bolashaq býynǵa arnalǵan joldaý-albomyn jarııalady. Onyń ishinde qazaq ǵaryshkeri Toqtar Áýbákirovtiń qolymen «Shekarasyz álem!» dep jazylǵan qysqa jazba bar.
2017 jyly Saýd Arabııasynyń koroli Salman ıbn Abdýl-Azız ál-Saýd Elbasy Nursultan Nazarbaevqa Qaǵba tasyna jabatyn dástúrli jibek matanyń bólshegin tapsyrdy. Qaǵbany jabýǵa arnalǵan mata qara jibekten jasalyp, altyn tústi jiptermen órnekteledi. Ol Qaǵba qabyrǵalaryn jaýyp turady, uzyndyǵy 41 metr. Qazirgi tańda ol jylyna bir ret aýystyrylady.
2017 jyly jas ánshi Dımash Qudaıbergenniń «Singer-2017» jobasyna kıip shyqqan sahnalyq kıimi aýktsıonda 158 890 ıýanǵa satyldy (7,2 mln teńge)
2016 jyly Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev resmı saparmen Iranǵa keldi. Sapar aıasynda Prezıdent H. Rýhanımen, rýhanı kóshbasshy A. Hameneımen, Iran holdıngteri men kompanııalary ókilderimen kezdesý ótti.
ESІMDER
88 jyl buryn (1930-1996) ınjener-metallýrg, tehnıka ǵylymynyń doktory, professor FIALKOV Borıs Solomonovıch dúnıege keldi.
Ýkraınanyń Harkov qalasynda týǵan. Oral polıtehnıka ınstıtýtyn bitirgen.
1952-1957 jyldary KSRO Qara metallýrgııa mınıstrliginiń «Oralenergoqarmet» mekemesinde ınjener, aǵa ınjener, 1957-1963 jyldary Oral polıtehnıka ınstıtýtynda aǵa ınjener, kishi ǵylymı qyzmetker bolǵan. 1963-1966 jyldary Qara metallýrgııa ortalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń Qazaq fılıalynda ǵylymı hatshy, zerthana meńgerýshisi. 1966-1975 jyldary Búkilodaqtyq kómir ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi. 1975-1989 jyldary Qazaq KSR ǴA Hımııa-metallýrgııa ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi. 1989-1992 jyldary osy ınstıtýt dırektorynyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary. 1994 jyly QR Mıneraldyq shıkizatty keshendi óńdeý jónindegi Ulttyq ortalyqtyń buıryǵymen Hımııa-metallýrgııa ınstıtýtynyń dırektory bolyp taǵaıyndalyp, ómiriniń sońyna deıin jemisti eńbek etti.
Negizgi ǵylymı eńbekteri qara metaldar metallýrgııasyna arnalǵan. 4 monografııanyń jáne 300-den asa ǵylymı maqalanyń, 50 avtorlyq kýálik pen ónertapqysh patenttiń avtory. 19 kandıdattyq jáne 3 doktorlyq dıssertatsııanyń jetekshisi bolǵan.
78 jyl buryn (1940-2018) Fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Amerıka geofızıkalyq odaǵynyń múshesi, K.E.Tsıolkovskıı atyndaǵy Halyqaralyq kosmonavtıka akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń sharýashylyq júrgizý quqyǵyndaǵy «Astrofızıkalyq zertteýler ortalyǵy» memlekettik mekemesi, «Ionosfera ınstıtýty» memlekettik enshiles kásipornynyń dırektory DROBJEV Vıktor Ivanovıch dúnıege keldi.
Reseı Federatsııasynyń Altaı ólkesinde týǵan. Tomsk memlekettik ýnıversıtetin bitirgen.
V.I Drobjev - Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń Ionosfera sektorynyń ınjeneri (1962-1964), aspıranty (1964-1967), kishi ǵylymı qyzmetkeri (1967-1968), 14 Keńes antarktıkalyq ekspedıtsııasynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri (1968-1970), aǵa ǵylymı qyzmetker (1970-1983), Fızıka-matematıka bólimshesi akademık-hatshysynyń orynbasary (1990-1994), Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń prezıdenti - ǵylym mınıstriniń orynbasary (1996-1999), qyzmetterin atqarǵan. Qazir Qazaqstan Respýblıkasy Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń sharýashylyq júrgizý quqyǵyndaǵy «Astrofızıkalyq zertteýler ortalyǵy» memlekettik mekemesi «Ionosfera ınstıtýty» memlekettik enshiles kásipornynyń dırektory (1983 jyldan) qyzmetin atqarady
Radıo jáne geofızıka salasynyń iri mamany V.I.Drobjev ortaendik ıonosferasynyń dınamıkalyq protsesteriniń tolqyndyq tabıǵatynyń tujyrymdamasyn negizdedi, sonymen qatar olardyń radıo jáne geofızıka boljamyn jasady. Ol basqa baǵytty damytýdyń - jermańy ǵaryshtyq keńistigindegi tabıǵı jáne antropogendi qubylystardyń (jarylystar, jer silkinisteri, ǵarysh apparattaryn ushyrý, kúnniń jarqyl shyǵarýy) qarqyndy kezinde bolatyn dınamıkalyq protsesterdi zertteýdi damytýdyń bastamashysy boldy.
Ol Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵylym, tehnıka jáne bilim salasyndaǵy Memlekettik syılyqtar jónindegi komıssııasynyń qoldanbaly problemalar sektsııasy tóraǵasynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń janyndaǵy Joǵary ǵylymı-tehnıkalyq keńestiń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasy Tóralqasynyń múshesi, doktorlyq dıssertatsııa qorǵaý jónindegi arnaýly keńestiń tóraǵasy, Instıtýttyń irgeli zertteýler baǵdarlamasynyń jáne birqatar qoldanbaly jobalardyń ǵylymı jetekshisi bolyp tabylady. Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń prezıdenti - Ǵylym mınıstriniń orynbasary bola júrip, qazaqstandyq ǵylymdy saqtap qalý men damytýda, atap aıtqanda, respýblıka ǵylymynyń basqarý júıesin jetildirýde, maqsatty ǵylymı baǵdarlama qurýda, baǵdarlamalardyń memlekettik táýelsiz saraptamasyn ótkizýde, biryńǵaı aqparattyq keńistik qurýda, mamandardy qurylymdyq-balanstalǵan túrde daıarlaýda kóp eńbek etti. Úkimettik jumys tobynyń múshesi retinde «Qazaqstan Respýblıkasynda ǵaryshtyq qyzmetti 2005-2007 jyldarda damytý» memlekettik baǵdarlamasyn ázirleýge qatysty, bul qujat 2005 j. 25 qańtarynda el Prezıdentiniń Jarlyǵymen bekitilgen bolatyn. Ol Qanysh Sátbaevtyń 100 jyldyǵyna oraı ótkizilgen «Qazaqstan ǵylymy - ótken kúnnen bolashaqqa» atty kórmeni ázirleý barysynda úlken qajyrlylyq kórsetti. Kórme Parıjde 1999 jyly 15-23 sáýir aralyǵynda ıÝNESKO sheńberinde ótti.
200-den astam ǵylymı jumys pen 2 monografııanyń, 11 ónertabystyń avtorlyq kýálikteriniń ıegeri. Bir doktor jáne 12 ǵylym kandıdatyn daıarlady.
5 medalmen, «KSRO ónertapqyshy» belgisimen, Qazaqstan Respýblıkasynyń Qurmet Gramotasymen marapattalǵan.
77 jyl buryn (1941) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi TÁShENOV Bolat Tóleshuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysy Sozaq aýdanynda týǵan. S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), Qazaq KSR Ǵylym akademııasy V.Fesenkov atyndaǵy Astrofızıka ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1964-1984 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasy V.Fesenkov atyndaǵy Astrofızıka ınstıtýtynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi. 1984-2004 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasy V.Fesenkov atyndaǵy Astrofızıka ınstıtýtynyń dırektory qyzmetterin atqarǵan. 2004 jyly zeınet demalysyna shyqqan. Negizgi ǵylymı eńbekteri atmosferalyq optıkaǵa arnalǵan. 90-nan astam ǵylymı jarııalanymnyń avtory.
68 jyl buryn (1950) Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq balalar men jasóspirimder teatrynyń akteri SEIІTMAMYTULY Baltabaı dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq teatry janyndaǵy teatr stýdııasyn, T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq memlekettik teatr jáne kıno ınstıtýtyn bitirgen. «Júregim ashyq jaqsyǵa» pesasynyń, spektaklderge jarııalanǵan retsenzııalardyń avtory. 1974 jyldan S.Seıfýllın atyndaǵy drama teatrynyń akteri. 1976 jyldan G.Músirepov atyndaǵy akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynyń akteri. 1978 jylǵy maýsymnan - respýblıkalyq «Gúlder» ansambliniń akteri. 1978 jylǵy qyrkúıekıen M.Áýezov atynda,y Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń akteri.
61 jyl buryn (1957) QR Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Ákimshilik departamentiniń dırektory BISMILDIN Faızola Bókeıuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy oblysynyń Ýlıanovskıı kentinde dúnıege keldi. Qaraǵandy memlekettik medıtsına ýnıversıtetin bitirdi.
1981-1985 jyldar aralyǵynda Pavlodar oblystyq sanıtarlyq-epıdemıologııalyq stantsııada dáriger, keıinnen kommýnaldyq gıgıena bólimshesiniń meńgerýshisi bolyp qyzmet atqardy.
1985 jyldan bastap Qazaq SSR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Bas sanıtarlyq-epıdemıologııalyq basqarmasyna ınspektor-dáriger bolyp aýystyryldy.
1991-1995 jyldar aralyǵynda alqa hatshy jáne QR Densaýlyq saqtaý mınıstriniń keńesshisi boldy.1995-2001 jyldar aralyǵynda QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Bas sanıtarlyq-epıdemıologııalyq basqarmasynda basshy orynbasary, basshysy bolyp jumys istedi.
2001-2005 jyldar aralyǵynda Parlament Májilisiniń apparatynda konsýltant, sektor meńgerýshisi jáne Áleýmettik-mádenı damý komıtetiniń bólim meńgerýshisiniń orynbasary bolyp jumys istedi.
2005 jylǵy qańtardan bastap 2007 jylǵy aqpanǵa deıin Astana qalasynyń Memlekettik sanıtarlyq-epıdemıologııalyq qadaǵalaý departamentiniń dırektory, 2007-2009 jyldar aralyǵynda QR Densaýlyq saqtaý mınıstriniń keńesshisi, 2009-2013 jyldar aralyǵynda QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń Ákimshilik departamentiniń dırektory boldy.
2013 jylǵy sáýirden bastap 2017 jylǵy naýryzǵa deıin Kóliktegi TQQ departamenti basshysynyń orynbasary bolyp jumys istedi. 2017 jylǵy 1 naýryzdan bastap qazirgi ýaqytqa deıin QR Densaýlyq saqtaý mınıstriniń Ákimshilik departamentiniń dırektory.
Qazaqstanda, Reseıde, Armenııada, AQSh, Germanııada, Kanada jáne Avstralııada dárigerlerdi jetildirý kýrstarynda birneshe ret biliktiligin arttyrdy jáne taǵylymdamadan ótken.
«Densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi» jáne «Densaýlyq saqtaý isine qosqan úlesi úshin» tós belgilerimen marapattaldy.
Medıtsına ǵylymdarynyń kandıdaty (2002 j.)
58 jyl buryn (1960) Qarǵandy oblysynan saılanǵan Parlament Senatynyń depýtaty Ershov Sergeı Mıhaılovıch dúnıege keldi.
Ózbek KSR-da dúnıege kelgen. Almaty sáýlet-qurylys ınstıtýtyn «Injener-qurylysshy» mamandyǵy boıynsha bitirgen.
Jumys tájirıbesi: «Qazaqmys» korporatsııasynyń korporatıvtik áleýmettik jaýapkershiligi jónindegi dırektory (2014 j.); Qaraǵandy oblystyq máslıhatynyń depýtaty, áleýmettik-mádenı damý jáne halyqty áleýmettik qorǵaý jónindegi turaqty komıssııanyń múshesi (2012-2014 jj.); Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń Qaraǵandy oblysy boıynsha depýtaty, Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi (2014-2017 jj.).
Qazirgi laýazymynda 2017 jyldyń qyrkúıeginen bastap.
57 jyl buryn (1961) memleket qaıratkeri, dıplomat MÝSINOV Asqar Ahmetuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. A.Jdanov atyndaǵy Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Joǵary oqý ornyn aıaqtaǵannan keıin Lıvııada áskerı aýdarmashy bolyp istegen. 1987-1991 jyldary - Qazaq KSR Syrtqy ister mınıstrliginiń ekinshi, birinshi hatshysy. 1991-1992 jyldary - Reseı Federatsııasynyń Saýd Arabııasyndaǵy elshiliginiń ekinshi hatshysy. 1993-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Apparaty halyqaralyq bóliminiń aǵa referenti, Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi Konsýldyq qyzmet departamentiniń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulybrıtanııadaǵy elshiliginiń birinshi hatshysy - konsýldyq bóliminiń meńgerýshisi. 1996-1997 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstrligi Bas konsýldyq basqarmasynyń bastyǵy, Konsýldyq qyzmet departamentiniń dırektory. 1997-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Protokolynyń bastyǵy. 1999-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Mysyrdaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2001-2002 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Morokko, Týnıs jáne Aljırdegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi mindetin qosa atqarýshy. 2002-2006 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Saýd Arabııasy Koroldigindegi Elshisi jáne Bahreın Koroldigindegi, Kýveıt memleketindegi, Oman Sultanatyndaǵy, Katar memleketindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi mindetin qosa atqarýshy. 2006-2008 jyldary - Birikken Arab Ámirlikterindegi Qazaqstan Respýblıkasynyń Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 2008-2013 jyldary - Ońtústik Afrıka Respýblıkasyndaǵy Qazaqstan Elshisi. 2013-2014 jyldary QR Syrtqy ister mınıstrliginiń jaýapty hatshysy. 2014-2016 jyldary - QR Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary.
ІІ dárejeli «Dostyq» ordenimen (2005), «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» (2006), «Astananyń 10 jyldyǵy» (2008), «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl» (2011) mereıtoılyq medaldarymen marapattalǵan. QR Úkimeti basshysynyń alǵys hatyn (2012), І dárejeli «BAÁ táýelsizdiginiń ordenin alǵan.