11 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
11 maýsym, BEISENBІ
Gavaı araldarynda Kameamea korol i kúni
Bul merekeni 1871 jyly Kameamea V koroli óz atasy - Gavaı araldarynda sondaı-aq Uly Kameamea retinde tanymal Kameamea I-niń qurmetine ornatty. Alǵash ret ol 1872 jyly atap ótilgen.
ESTE QALAR OQIǴALAR
421 jyl buryn (1594) Táýekel han jibergen qazaq elshiligi Máskeýge bardy. Patsha úkimeti Kóshim hanmen qaqtyǵysyp qala bergen soń, taǵy da ózine odaqtas izdeı bastady. Ol odaqtas Reseımen vassaldyq qatynasqa túsken qazaq jeri ǵana bola alatyn edi. Bul kezde Qazaqstanǵa Buqar handyǵy qaýip tóndire bastaǵan bolatyn. Sondyqtan da bul odaqtastyq eki jaqqa da tıimdi edi.
97 jyl buryn (1918) «Alash» qazaq ulttyq qozǵalysy keńes úkimetiniń Qazaqstan aýmaǵyndaǵy barlyq dekretterin zańsyz dep jarııalady.
24 jyl buryn (1991) Qazaqstan Respýblıkasynyń Jańa ekonomıkalyq qurylymdardy qoldaý jáne monopolııalyq qyzmetti shekteý memlekettik komıteti quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń 1993 jylǵy qańtardyń 11-indegi Jarlyǵymen atalmysh komıtet Qazaqstan Respýblıkasynyń Monopolııaǵa qarsy saıasat jónindegi memlekettik komıteti bolyp qaıta quryldy.
23 jyl buryn (1992) QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan Respýblıkasynyń áskerı soty jáne áskerı prokýratýra organdary týraly» qaýlysy qabyldandy.
16 jyl buryn (1999) Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» Zańy jarııalandy.
14 jyl buryn (2001) Elbasy Nursultan Nazarbaev Elordadaǵy jańa nysandar: Esil ózeni ústimen ótetin avtomobıl kópirinde, «Master» qurylys materıaldar ortalyǵynda, Qazaq memlekettik zań akademııasynyń fılıalynda boldy.
13 jyl buryn (2002) Elbasy Nursultan Nazarbaev Soltústik Qazaqstan oblysynyń Tselınnyı aýdanyn Ǵabıt Músirepov atymen ataý týraly Jarlyqqa qol qoıdy.
8 jyl buryn (2007) Óskemenniń tórt ortalyq kóshesi jańa ataýlarmen ózgertildi. Burynǵy Lenın dańǵyly - Táýelsizdik dańǵyly, Qyzyl Qyran jaǵalaýy - Aleksandr Protozanov atyndaǵy kóshe dep ataldy. Tekstılşıkter dańǵyly - akademık Qanysh Sátbaevtyń, Ermak kóshesi - Jaqypbek Maldybaevtyń esimderine ıe boldy.
Budan basqa qalanyń ortalyq alańy - Respýblıka alańy, al qalalyq saıabaq - «Jastar» saıabaǵy dep ataldy. Qalanyń taǵy bir kóshesi Pankratev baǵynyń negizin qalaǵan Gýstav Vıntenıýstiń, soltústik jaǵalaýda salynyp jatqan jańa dańǵyl Іlııas Esenberlınniń esimderin ıelendi.
8 jyl buryn (2007) Reseıde semeılik jazýshynyń «Stalın - razgadka Sfınksa» atty kitaby jaryq kórdi. Kitaptyń avtory Marat Ahmetov - burynǵy jýrnalıst, bizdiń respýblıkamyzda KSRO-ny basqarǵan tarıhı adamdar týraly jazatyn adamdardyń birden biri.
«Stalın - razgadka sfınksa» kitabynda Iosıf Djýgashvılı basqa turǵydan beınelengen. Kitap avtordyń eki el muraǵatynda izdenis jumystaryn ótkizip jáne Stalındi jeke tanyǵan adamdarmen kezdesý nátıjesinde jasalǵan hronıkalyq-derekti shyǵarma bolyp tabylady.
6 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen Qostanaı oblysy Rýdnyı qalasynda «SSKBÓB» AQ №6 TETs-i energoblogy iske qosyldy. Jobanyń quny - 8241,3 mln. teńge, al qýattylyǵy - 63 MVt.
5 jyl buryn (2010) Tashkent qalasynda ótken Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe elder Memleket basshylary keńesiniń 10-shy májilisi aıaqtalǵan soń ShYU-ǵa tóraǵalyq Ózbekstannan Qazaqstanǵa ótti.
Elbasynyń aıtýynsha, ShYU-nyń tóraǵasy retindegi Qazaqstannyń is júzindegi qadamdary Uıymǵa múshe elderdiń kóp profıldi yntymaqtastyǵyn tereńdetý jónindegi ortaq kúsh-jigerdiń muragerligin qamtamasyz etýge baǵyttalady.
5 jyl buryn (2010) Qazaq-nemis ýnıversıtetiniń 40-tan astam stýdenti men aspıranty 2010-2011 oqý jyly úshin Germanııa akademııalyq almasýlar qyzmetiniń (DAAD) shákirtaqylaryna laıyq dep tanyldy. Shákirtaqylardy saltanatty túrde tabystaý Almatyda GFR Bas konsýly Gerold Amelýngtyń qatysýymen ótti.
DAAD - Germanııanyń joǵary oqý oryndaryn biriktiretin ózdiginen basqarylatyn uıym. Ol Germanııada, basqa elderde de JOO-na birqatar qyzmetter - marketıng, aqparattyq baǵdarlamalar, keńes berý kómegi jáne t.b. arqyly qoldaý kórsetedi.
5 jyl buryn (2010) Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna múshe memleketterdiń basshylary Keńesiniń keńeıtilgen otyrysynda QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qazaqstanda ShYU-nyń tótenshe jaǵdaılardyń aldyn alý jáne zardaptaryn joıý ortalyǵyn qurý usynysyn jasady.
3 jyl buryn (2012) Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń «Teleradıo habar taratý týraly» № 777 qaýlysy bekitildi. Oǵan sáıkes, «Qazteleradıo» AQ Qazaqstan Respýblıkasynda teleradıo habar taratýdyń Ulttyq operatory bolyp anyqtaldy.
2 jyl buryn (2013) AQSh-tyń NVO jetekshi sporttyq telearnasy qazaqstandyq bylǵary qolǵap sheberi Gennadıı Golovkın týraly derekti fılm túsirdi.
Rolık WBA jáne IBO nusqalary boıynsha álem chempıonynyń amerıkalyq Gabrıel Rosadoǵa qarsy kezdesýge ekikúndik ázirligine arnalǵan. Jekpe-jek 19 qańtar kúni Nıý-Iorkte G. Golovkınniń jeńisimen aıaqtaldy.
14 mınýttyq túsirilimge jattyqtyrýshynyń, promoýterdiń jáne qazaqstandyq sportshynyń suhbaty engen.
Bir jyl buryn (2014) Prezıdent janyndaǵy sheteldik ınvestorlar keńesiniń aıasynda Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev Aqmola oblysynyń Býrabaı kentinde ótken «2010-2014 jyldary Qazaqstannyń ındýstrııalyq baǵdarlamasyndańy sheteldik ınvestıtsııalar» kórmesine bardy.
Sonyń barysynda Memleket basshysy «Ábý-Dabı Plaza», «Astana EKSPO-2017», «Kók Jaılaý taý shıpajaıy» jáne Almaty medıtsınalyq ortalyǵy sııaqty jobalardyń iske asyrylý barysymen tanysyp ótti.
Budan basqa, Qazaqstan Prezıdentiniń nazaryna Şýchınsk-Býrabaı shıpajaılyq aımaǵy men Borovoe country club kottedj kentin, golf klýbty, sondaı-aq Nazarbaev Ýnıversıtetiniń ǵylymı zerthanalyq keshenin damytý jobalary usynyldy.
Bir jyl buryn (2014) Parıjde «Astana EKSPO 2017» qujattamasyn maquldaý protsedýrasy ótti.
«Astana EKSPO-2017» Qazaqstan úshin el ekonomıkasyn odan ári ártaraptandyrý jáne jańǵyrtýǵa, Qazaqstannyń «jasyl ekonomıkaǵa» ótýine qýatty kúsh beretin jalpyulttyq joba bolyp tabylady.
Bir jyl buryn (2014) polıak-qazaqstandyq ǵylymı-bilim berý, mádenı jáne iskerlik yntymaqtastyǵyn nyǵaıtyp, damytqany úshin Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń rektory Polsha Respýblıkasynyń qyzmet ordeniniń Kavaler krestimen marapattaldy.
Bul joǵary nagradany Polsha Respýblıkasynyń prezıdenti atynan Tıtýldyq Elshi, Polsha Respýblıkasynyń Almatydaǵy Bas konsýly Andjeı Papej tabystady.
ESІMDER
77 jyl buryn (1938) jazýshy, aýdarmashy,rejısser JYLQYBAEV Edýard dúnıege keldi.
Máskeý qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologııa fakýltetin bitirgen. Mektepte, kórkemsýret ýchılışesinde ustazdyq etken. Halyq teatrynda rejısser, Sýretshiler odaǵynda aǵa referent, Qazaq teledıdarynda Bas redaktordyń orynbasary, «Nıva» jýrnalynda redaktor bolǵan. Qazir «Kazahstanskaıa pravda» gazetinde bólim meńgerýshisi. Alǵashqy maqalalary 1956 jyly jaryq kórgen. «Martovskıı sneg», «Dolgaıa rabota», «Lıýbov hýlıgana. Sergeı Esenın ı Agýsta Mıklashevskaıa», «Sobstvennost avtora» atty kitaptary jaryq kórgen. Jazýshy J.Tilekovtiń, N.Aqyshevtiń kitaptaryn, T.Mamaseıitovtiń áńgime, povesterin aýdarǵan.
76 jyl buryn (1939-2000) kınooperator, kınorejısser, KSRO Kınematografıster odaǵynyń múshesi BAIUZAQOV Almas Hasenuly dúnıege keldi.
Ol «Sovettik Qazaqstan» kınojýrnaly úshin 100-den asa sıýjet, 20-dan asa fılm túsirdi. Olardyń kópshiligi búkilodaqtyq kınofestıvaldarda júldeli oryndarǵa ıe bolyp, jaqsy baǵasyn aldy. Kınopýblıtsıstıkanyń ozyq úlgisi bolyp tabylatyn óziniń kóptegen hronıkalyq-derekti fılmderine eliniń tarıhy men eline eleýli azamattardyń ǵumyryn arqaý ótti. A.Baıuzaqov «Sáken Seıfýllın. ómiri men óneri», L.Mırzoıan týraly «Partııa men halyqqa jaý bolǵan joq», chekıst S.Jaqypov traly «№ 0239-shy istiń paraqtary» atty fılmder túsirdi.
76 jyl buryn (1939) medıtsına ǵylymynyń doktory, professsor OMAROV Tarıh dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn, Máskeýdegi Týberkýlez aýrýlary ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. Ol Qazaq týberkýlez ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda, Máskeýdegi Týberkýlez aýrýlary ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda jumys istegen. Ǵalymnyń 200-den astam ǵylymı jarııalanymy jaryq kórgen.
68 jyl buryn (1947) M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń ártisi JANǴALIEVA Baqyt dúnıege keldi.
Aqtóbe oblysynyń Shalqar aýylynda týǵan. Aqtóbe mádenı-aǵartý ýchılışesin jáne Qurmanǵaz atyndaǵy óner ınsıtýtynyń akterlik fakýltetin bitirgen. Spektaklderde jáne kınofılmderde kóptegen rólderdi somdady.
QR eńbek sińirgen ártisi. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan. B.Rımova atyndaǵy festıvaoldiń laýreaty.
52 jyl buryn (1963) «Astana EKSPO-2017» Ulttyq kompanııasy» aktsıonerlik qoǵamy basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary SÝVOROV Aleksandr Borısovıch dúnıege keldi.
Astana qalasynda týdy.
1986 jyly Tselınograd aýyl sharýashylyq ınstıtýtyn "Ekonomıka" mamandyǵy boıynsha bitirdi.
Óziniń eńbek jolyn "Agropromtans" kompanııasynda 1986-1988 jyldary ekonomıst qyzmetinen bastady.
1988-1992 jyldary - Máskeý q. "Promteheksport" kompanııasynda maman retinde qyzmet istedi.
1992-2013 jyldary - Reseı Federatsııasy, Ispanııa, Qytaı jáne Gonkong kompanııalarynda qyzmet atqardy.
2013 jyldyń aqpany - 2014 jyldyń naýryzy aralyǵynda - "Astana EKSPO-2017" UK" AQ Basqarma Tóraǵasynyń keńesshisi.
2014 jyly naýryzynan - búginge deıin - Astana EKSPO-2017" UK" AQ Basqarma Tóraǵasynyń orynbasary.
Astana EKSPO-2017" UK" AQ-nda Operatsııalyq basqarý, Investıtsııa, Kommertsıalızatsııa, Kólik, Logıstıka, Arnaıy jobalar, Qaýipsizdik, Smart Sıtı, Infraqurylym, Jańa tehnologııalar, Aqparattyq tehnologııalar men Týrızm suraqtaryna jetekshilik jasaıdy.
48 jyl buryn (1967) QR Parlamenti Májilisiniń Zańnama jáne sot-quqyqtyq reforma komıtetiniń múshesi ROMANOVSKAıA Svetlana ıÝrevna dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynyń Novosibir oblysynda týǵan. Halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Halyq sharýashylyǵy akademııasyn, «Ádilet» joǵary quqyq mektebin bitirgen. Zań ǵylymdarynyń kandıdaty. Halyq sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgennen keıin «Áýezov aýdandyq azyq-túlik saýdasy» memlekettik kásipornynda kóterme jáne bólshek saýdany uıymdastyrý men basqarý meńgerýshisi boldy. 1992 - 1994 jyldary - «Saıran» JShS bas býhgalteri. 1996 jyldan bastap - «Minsiz bıznes kásiporyndary qaýymdastyǵy» táýelsiz aralyq sotynyń tóraıymy. 2001 jyldan bastap - «Úıretýshi bapkerler lıgasy» Respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi basqarmasynyń tóraıymy. 2001 - 2003 jyldary - «Ádilet» joǵary quqyq mektebi, azamattyq quqyq kafedrasynyń dotsenti, «Tutynýshylar quqyqtary zańy salasyndaǵy tájirıbelik-teorııalyq negizder» pániniń oqytýshysy. 2001 - 2011 jyldary - «BBC R Group» JShS bas dırektory. 2003 jyldan bastap - Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy Ulttyq Keńestiń múshesi. 2005 jyldan bastap - «Qazaqstan Tutynýshylar lıgasy» qaýymdastyǵy» zańdy tulǵalar birlestigi basqarmasynyń tóraıymy. 2005 jyldan bastap - «Áleýmettik jaýapty bızneske» ISO 26000 berý boıynsha Dúnıejúzilik ISO Ashyq komıtetiniń ókili. 2005 jyldan bastap - Sankt-Peterbýrg Memlekettik ýnıversıtetiniń daýlardy sheshýdegi deldaldyq ókili, medıator. 2005 jyldan bastap - Zertteý jáne daýlardy sheshý ınstıtýtynyń (CR) halyqaralyq daýlardy sheshýdegi deldaldyq ókili, medıator. 2007 jyldan bastap - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń Májilisi janyndaǵy Qoǵamdyq palatanyń múshesi. 2010 jyldan bastap - «Medıatsııa» Bitimgershiligi jáne Medıatsııa biryńǵaı ortalyǵy» qoǵamdyq birlestigi basqarmasynyń tóraıymy, oqytýshy. 2012 jylǵy qańtardan bastap - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. «Nur Otan» Halyqtyq Demokratııalyq partııasynyń múshesi, partııalyq tizim boıynsha saılanǵan. «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Astananyń 10 jyldyǵy» «Qazaqstan Respýblıkasynyń Táýelsizdigine 20 jyl» merekelik medaldarymen, «2007 - Jyl áıeli», Asa kórnekti úlesi jáne kásibı jetistikteri úshin amerıkandyq ómirbaıandyq ınstıtýtynyń eskertkish medalimen, Astana qalasynyń «Ajar» Qazaqstan áıelderi jetistikterin qoǵamdyq taný týraly ulttyq syılyǵymen marapattalǵan. Memlekettik, halyqaralyq, úkimettik emes uıymdardan alǵan alǵystary bar.
44 jyl buryn (1971) Qostanaı oblysy ákiminiń orynbasary DÁRІBAEV Murat Amangeldiuly dúnıege keldi.
1971 jyly týǵan. 1996 jyly Almaty avtomobıl-jol ınstıtýtyn «ınjener-qurylysshy» biliktiligi boıynsha «úzdik» jáne 2004 jyly T. Rysqulov atyndaǵy Qazaq ekonomıkalyq ýnıversıtetin «ekonomıst» mamandyǵy boıynsha «úzdik» bitirgen. 1989 jyldyń maýsymynan 1991 jyldyń maýsymyna deıin KSRO Qarýly kúshterinde áskerı boryshyn ótedi. Eńbek jolyn 1996 jyly «AVS-Parfıým» aktsıonerlik qoǵamynda ekonomıst retinde bastady. 1997 jyldyń naýryzynan 2000 jyldyń qańtaryna deıin Ekonomıka jáne saýda mınıstrligi janyndaǵy Ekonomıkalyq zertteýler ınstıtýtýnyń ekonomısti, ǵylymı qyzmetekeri, keıin - sektor meńgerýshisi. 2000 jyldyń qańtarynan 2002 jyldyń qarashasyna deıin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdent Ákimshiligi Áleýmettik-ekonomıkalyq taldaý bólim sektorynyń bas sarapshysy, keıin - meńgerýshisi. 2002 jyldyń qarashasynan 2003 jyldyń shildesine deıin Indýstrııa jáne saýda mınıstrligi Shaǵyn bıznesti qoldaý komıteti tóraǵasynyń orynbasary. 2003 jyldyń shildesinen 2004 jyldyń aqpanyna deıin Qazaqstan Respýblıkasy Tabıǵı monopolııalardy retteý jáne básekelestikti qorǵaý agenttiginiń departament dırektory. 2004 jyldyń jeltoqsanynan 2005 jyldyń sáýirine deıin Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń departament dırektory. 2005 jyldyń sáýirinen 2006 jyldyń qarashasyna deıin Qazaqstan Respýblıkasynyń Qaýipsizdik keńes hatshylyǵynyń bas ınspektory. 2006 jyldyń qarashasynan 2007 jyldyń qarashasyna deıin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdent Іs basqarmasy «Búrkit» Memlekettik áýe kompanııasy» RMK dırektorynyń birinshi orynbasary. 2007 jyldyń qarashasynan 2008 jyldyń naýryzyna deıin Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdent Ákimshiligi Áleýmettik-ekonomıkalyq taldaý bólim meńgerýshisiniń orynbasary.
2008 jyldyń sáýir aıynan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Indýstrııa jáne saýda mınıstrligi Ónerkásip komıtetiniń tóraǵasy. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy naýryzdan beri.
151 jyl buryn (1864-1949) nemis kompozıtory ári dırıjeri, Berlındegi Óner akademııasynyń múshesi, opera jáne sımfonııa dırıjerleriniń kórnekti ókilderiniń biri ShTRAÝS Rıhard dúnıege keldi.
Ol F.Lıst pen G.Berlıozdyń baǵdarlamalyq sımfonızmi dástúrin, R.Vagnerdiń orkestrlik tásilin onan ári damytty. Onyń sımfonııalyq shyǵarmalary beıneli mýzyka tilimen ári ótkir beıneleý tásilimen erekshelenedi. Shtraýs - 14 operanyń, 4 sımfonııanyń, 6 baǵdarlamalyq sımfonııalyq poemanyń, kontsertterdiń, kameralyq aspaptyq shyǵarmalardyń, hor, ánderdiń avtory.
105 jyl buryn (1910-1997) frantsııanyń ataqty muhıt zertteýshisi, kınorejısser, ónertapqysh, fotograf, Frantsııa akademııasynyń múshesi KÝSTO Jak Iv dúnıege keldi.
Frantsııanyń Sen-Andre-de-Kıýbzak qalasynda týǵan. Frantsııanyń teńiz akademııasyn bitirgen.
1943 jyly Emıl Ganıanmen birge akvalangty oılap taýyp, ony synaqtan ótkizdi.
Kýsto «Kalıpso» kemesimen muhıttyń grafıkalyq zertteýlerin júrgizdi. Frederık Dıýmamen birlesip jazǵan «V mıre bezmolvııa» atty kitaby Kýstoǵa ataq alyp keldi. 1956 jyly kitap boıynsha túsirilgen fılmi «Oskar» jáne «Zolotaıa palmovaıa vetv» syılyǵyn ıelendi.
1957 jyldan Monakodaǵy Muhıttaný ınstıtýtynyń dırektory boldy. Búkilálem kórermenderine keńinen tanymal fılmderdiń avtory. 1973 jyly teńiz ortasyn qorǵaý kommertsııalyq emes «Kýsto qoǵamyn» qurdy.
«Tiri teńiz», «Delfınder», «Jak Kýsto: muhıt álemi» kitaptarynyń avtory.