11 mamyr. Týǵan kún ıeleri

NUR-SULTAN. QazAqparat - Búgin, ıaǵnı 11 mamyrda tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

118 jyl buryn (1904-1985) qazaqtyń ulttyq arheologııa mektebiniń negizin qalaýshy, ǵalym entsıklopedıst, shyǵystanýshy, ádebıettanýshy, ónertanýshy, Qazaq SSR ǵylym akademııasynyń akademıgi Álkeı Haqanuly MARǴULAN dúnıege kelgen.

Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda týǵan. Bastapqy bilimdi aýyl mektebinen alǵan. Semeı pedagogıkalyq tehnıkýmyn, Lenıngradtaǵy shyǵystaný ınstıtýtyn jáne Memlekettik materıaldyq mádenıet tarıhy akademııasynyń aspırantýrasyn bitirgen.

1921-1925 jyldary «Tań» jýrnaly men «Qazaq tili» gazetiniń redaktsııalarynda qyzmet atqarady. Osy jyldary ol M.Áýezovpen, M.Jumabaevpen tanysady. 1926-1927 jyldary KSRO Ǵylym akademııasynyń akademıgi A.Fersman men professor S.Rýdenkonyń basshylyǵymen uıymdastyrylǵan Qazaqstan jáne Altaı arheologııalyq jáne etnografııalyq ekspedıtsııalarynyń jumysyna qatysady. Ekspedıtsııa kezinde Á.Bókeıhanovpen tyǵyz qarym-qatynas ornatyp, birlesip qyzmet isteıdi. 1928 jyldan qazaq halqyna qatysty ádebı, muraǵattyq materıaldar jınaqtaýmen shuǵyldanady. 1929 jyly Abaı shyǵarmalary týraly dıplomdyq jumys qorǵap, orys geografııa qoǵamy muraǵatyndaǵy Abaı qoljazbalary týraly naqty tarıhı derekter negizinde ǵylymı dáıekti tujyrymdar jasaıdy. 1930 jyldan Termınologııalyq komıssııanyń ǵalym hatshysy, Shyǵystaný ınstıtýtynyń oqytýshysy, Máskeýdegi materıaldyq mádenıet tarıhy ınstıtýtynyń izdenýshisi jáne ǵylymı qyzmetkeri bolady. Osy jyldary ol Shyǵys Túrkistan arheologııasy men óneri boıynsha mamandanyp, birneshe arheologııalyq ekspedıtsııalarǵa qatysady. 1939-1941 jyldary SSSR Ǵylym akademııasynyń Qazaq bólimshesi Tarıh ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri bolady. Osy jyldary onyń «Máshhúr Júsip murasyndaǵy túrki eposy», «Dekabrıster jáne Qazaqstan», «Álisher Naýaı jáne qazaq mádenıeti», «Muhammed Haıdar - tarıhshy», «Shoqan Ýálıhanov jáne Orta Azııa tarıhy», «Sývorov», «Jambyl Jabaev» atty eńbekteri jaryq kóredi. 1941 jyly SSSR Ǵylym Akademııasy qazaq bólimshesiniń tarıh bólimin basqardy. Osy qyzmette júrip «Handar jarlyǵynyń tarıhı mańyzy» degen taqyrypta qorǵaǵan kandıdattyq dıssertatsııasynda kóne qypshaq tarıhyna baılanysty qundy zertteýler jasaıdy. 1958-1976 jyldary Syrdarııa, Shý, Talas ózenderi boıynda jáne Otyrar, Saýran, Syǵanaq qalalary ornynda qazba jumystaryn júrgizip, sonyń negizinde «Kóne qazaq jeriniń qalalary men qurylys óneriniń tarıhy» atalatyn monografııasyn jarııalaıdy. Q.Aqyshev, M.Qadyrbaev, M.Orazbaevtarmen birge Ortalyq Qazaqstanda júrgizgen arheologııalyq qazba jumystarynyń qorytyndysy sanalatyn «Ortalyq Qazaqstannyń ejelgi mádenıeti» atty ǵylymı-zertteý eńbegin jazyp, kitaptyń redaktsııasyn basqarady. Ǵalym sonymen qatar qyrǵyz halqynyń «Manas» eposy týraly ǵylymı-zertteý isiniń damýyna úles qosty. Ol ózine deıingi Qazaqstandy zertteýshi orys ǵalymdarynyń qazaq dalasy tek kóshpeliler mekeni boldy degen tujyrymdarynyń shyndyqqa saı kelmeıtindigin dáleldedi. Ǵalym 40-shy jyldardyń aıaǵynda birneshe ret saıası qýdalaýǵa ushyrady, keıin de udaıy saıası baqylaýda boldy, ǵylymı ortanyń keıbir qısynsyz syndaryna ushyrady. Marǵulan tarıh, arheologııa, etnografııa, ádebıet, óner (qoldanbaly jáne sáýlet óneri) jáne metallýrgııa salasyna qatysty 300-den astam ǵylymı-zertteý jumystar, 100-den astam entsıklopedııalyq maqalalar jazdy, sonymen qatar qazaqstandyq etnograftardyń, arheologtardyń, tarıhshylardyń birneshe býynyn daıarlady. Onyń ǵylymı eńbekteriniń birqatary shet el tilderine aýdaryldy. Akademık tapqan tarıhı qundylyqtardyń 243-i búgingi tańda Reseı murajaılarynda saqtaýly. Atalmysh qundylyqtardyń kópshiligi qazaq entsıklopedııasynda atalyp ótiledi. Qazaqstandyq ǵalym birneshe márte qundylyqtardy qaıtarýǵa talaptanǵanymen sátsizdikke ushyraǵan. Tek 1989 jyly Túrkistandaǵy Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesine 1399 jyly Qarnaq qalasynda Ábdilázız Sharafýtdınuly Tebrızı quıǵan «Taıqazan» qaıtarylǵan. Qazan keńes jyldary Lenıngradqa áketilip, uzaq ýaqyt sonda bolǵan. Taıqazannyń elge oralýyna qazaqstandyq ǵalymdardyń, onyń ishinde Álkeı Marǵulannyń kóp eńbegi sińgen. 1991 jyly Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh, arheologııa jáne etnografııa ınstıtýtyndaǵy arheologııalyq ortalyqtyń negizinde Marǵulan atyndaǵy Arheologııa ınstıtýty quryldy. Astana, Pavlodar, Ekibastuz, Jezqazǵan qalalary men Ońtústik Qazaqstan oblysynda, Baıanaýyl, Ekibastuz aýdandarynda birneshe kósheler, mektepter Marǵulan esimimen atalady. Pavlodar qalasynda músini ornatylǵan, sondaı-aq S.Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar pedagogıkalyq ýnıversıtetinde Marǵulan atynda stıpendııa taǵaıyndalyp, murajaı ashylǵan. 2004 jyly 100 jyldyq mereıtoıy ıÝNESKO-nyń sheshimimen dúnıejúzilik deńgeıde atalyp ótti.

«Eńbek Qyzyl Tý», «Halyqtar dostyǵy», «Lenın» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.

69 jyl buryn (1953) QR Parlamenti Senaty janyndaǵy Senatorlar keńesiniń múshesi, memleket qaıratkeri Georgıı Vladımırovıch KIM dúnıege keldi.

SSSR Іshki ister mınıstrliginiń Qaraǵandy joǵary mektebin bitirgen. Mamandyǵy boıynsha zańger. Zań ǵylymdarynyń kandıdaty.

Konstıtýtsııalyq sot sýdıasy (1992-1995), Ulttyq saıasat jónindegi QR memlekettik komıtetiniń tóraǵasy (1995-1997), Senat depýtaty (1998-1999), QR Ádilet vıtse-mınıstri (2000-2001), QR Bas prokýrorynyń orynbasary (2001, 2004-2009), QR Prezıdentiniń keńesshisi (2001-2002), QR Ádilet mınıstri (2002-2003), QR Joǵarǵy soty janyndaǵy sot ákimshilendirý jónindegi komıtet tóraǵasy (2009-2010), t.b. qyzmet atqarǵan. QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi (2013-2017). Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty, Konstıtýtsııalyq zańnama, sot júıesi jáne quqyq qorǵaý organdary komıtetiniń tóraǵasy (2017-2019).

2 jáne 3 dárejeli «Minsiz qyzmeti úshin» medaldarymen marapattalǵan.

58 jyl buryn (1964) Qazaqstan Respýblıkasy Bas prokýratýrasynyń janyndaǵy Quqyq qorǵaý organdary akademııasynyń Qylmystyq saıasat jáne krımınologııa máselelerin zertteý ortalyǵynyń bastyǵy Birlik Kákimjoluly TÁShІMOV dúnıege keldi.

Soltústik Qazaqstan oblysy Moskva aýdany Torańǵyl aýylynda týǵan. 1988 jyly Sverdlovsk zań ınstıtýtin bitirgen.

Eńbek joly: 1988-1991 jyldary – Shyǵys Qazaqstan oblysy Shemonaıha aýdany prokýratýrasynyń tergeýshi, aǵa tergeýshisi. 1991-1992 – Shyǵys Qazaqstan oblystyq prokýratýrasynyń tergeý basqarmasynyń aǵa tergeýshisi. 1992-1994 jyldary – Soltústik Qazaqstan oblystyq prokýratýrasynyń bólim prokýrory, aǵa prokýrory. 1994-1997 jyldary – Soltústik Qazaqstan oblysy Sokolov aýdanynyń prokýrory. 1997-1999 jyldary – Soltústik Qazaqstan oblysy Sovet aýdanynyń prkoýrory. 1999-2002 jyldary — Soltústik Qazaqstan oblysy Aıyrtaý aýdanynyń prokýrory. 2002-2006 jyldary – Petropavl qalasynyń prokýrory. 2006-2009 jyldary – Temirtaý qalasynyń prokýrory. 2009-2010 jyldary – Kókshetaý qalasynyń prokýrory. 2010-2012 jyldary – Soltústik Qazaqstan oblysy Taıynshy aýdanynyń prokýrory. 2012-2015 jyldary – Soltústik Qazaqstan oblysy prokýrorynyń orynbasary. 2015-2021 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Bas áskerı prokýrorynyń birinshi orynbasary.

Qazirgi qyzmetinde 2021 jyldan beri.

46 jyl buryn (1976) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ázerbaıjan Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi Serjan Oralbaıuly ÁBDІKÁRІMOV dúnıege keldi.

Qaraǵandy qalasynda týǵan. Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetin, QR Syrtqy ister mınıstrliginiń Dıplomatııalyq akademııasyn bitirgen, halyqaralyq qatynastar mamany.

Eńbek joly: 1998-1999 jyldary – QR SІM referenti, attashesi. 1999-2000 jyldary – QR-nyń Koreıadaǵy elshiliginiń attashesi. 2000-2002 jyldary – Dıplomatııalyq akademııanyń tyńdaýshysy. 2002 jyly - QR SІM ekinshi hatshysy. 2002-2004 jyldary – QR Avstrııadaǵy elshiliginiń ekinshi hatshysy. 2004-2005 jyldary – QR-nyń Ulybrıtanııadaǵy elshiliginiń birinshi hatshysy. 2005 jyly – QR SІM aqparattyq-taldaý jumystary jáne boljamdyq baǵalaý departamentiniń dırektory. 2005-2007 jyldary –QR SІM Eýropa jáne Amerıka departamentiniń dırektory. 2008-2009 jyldary – QR-nyń Bolgarııadaǵy ýaqytsha senimdi ókili. 2009-2012 jyldary – QR SІM Erekshe tapsyrmalar jónindegi elshisi – EQYU departamentiniń dırektory. 2012-2014 jyldary – QR Syrtqy ister mınıstrliginiń syrtqy saıası taldaý jáne josparlaý komıtetiniń tóraǵasy. 2015-2019 jyldary – Qazaqstan Respýblıkasynyń Chehııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi, Qazaqstan Respýblıkasynyń Slovakııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti elshisi mindetin qosa atqarýshy

Qazirgi qyzmetinde - 2019 jyldyń qyrkúıek aıynan bastap.