11 qyrkúıek. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER

Búgin - Mysyr hrıstııandary, kopttardyń jańa jyly. Bul merekeni Kopt shirkeýi jańa jyl sanaýy boıynsha qyrkúıektiń 11-de (eskishe tamyzdyń 29-y) atap ótedi. Búgin - Efıopııanyń Jańa jyly. Nóser jaýynnyń aıaqtalýy men egin jınaý merziminiń bastalýyna tuspa-tus keledi. Búgin - AQSh-ta patrıottar kúni. 2001 jylǵy Nıý-Iork jáne Vashıngton qalalarynda oryn alǵan lańkestiktiń saldarynan qaza bolǵandardy eske alý maqsatynda bekitilgen. Búgin - Argentınada muǵalimder kúni. Uly aǵartýshy, eldiń burynǵy prezıdenti Domıngo Faýstıno Sarmentonyń (1811-1888) qaıtys bolǵan kúnine oraı jyl saıyn atap ótiledi. ESTE QALAR OQIǴALAR 131 jyl buryn (1883) Semeı aımaqtyq murajaıy ashyldy. Murajaıdy saıası qýǵynǵa ushyraǵan adamdar ózderi jıǵan arheologııalyq jáne zoologııalyq qazbalar negizinde uıymdastyrdy. Atalmysh sharany uıymdastyrýǵa Abaı Qunanbaev ta qatysqan. Ol murajaıǵa barlyq jasaýymen kıiz úı syıǵa tartqan. 83 jyl buryn (1931) Qaraǵandy oblystyq «Indýstrıalnaıa Karaganda» gazetiniń alǵashqy sany jaryq kórdi. Gazet 1935 jylǵa deıin «Bolshevıstskaıa kochegarka», al 1935-1963 jyldary «Sotsıalıstıcheskaıa Karaganda» degen ataýmen shyǵyp turdy. 1965 jyldan bastap qazirgi atymen shyǵady. Gazet Uly Otan soǵysy jyldary «Qaraǵandy komsomoly» tank kolonnasynyń, «Nurken Ábdirov» ushaǵynyń, «Qaraǵandy áıelderi» áýe zvenosynyń qurylysyna qarjy jınaýdy uıymdastyrǵan. Eńbek Qyzyl Tý ordenimen marapattalǵan. Aptasyna eki ret shyǵady, taralymy 15000 dana. 23 jyl buryn (1991) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Jarlyǵymen Ǵaryshtyq zertteýler agenttigi men Jer máseleleri jáne jerge ornalastyrý jónindegi memlekettik komıteti quryldy. 21 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń Tóralqasy Atyraý oblysynyń Teńiz aýdanyn Qurmanǵazy aýdany dep ózgertý týraly qaýly qabyldady. 17 jyl buryn (1997) Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly Kúshteriniń Áskerı akademııasy quryldy. 7 jyl buryn (2007) Elbasy Nursultan Nazarbaev «Shoqan Ýálıhanov» jelkendi kemesine qazaqstandyq tuńǵysh ekspedıtsııanyń dúnıejúzilik teńiz saıahatyna joldama berdi. Memleket basshysy ekıpaj múshelerine Qazaqstan týyn tabys etti. Budan keıin Qazaqstannyń Ánurany oryndalyp, kemede memleketimizdiń týy kóterildi. Prezıdent dúnıejúzilik saıahatqa shyqqan ekıpaj múshelerine sát-sapar tiledi. 7 jyl buryn (2007) Astanada Dúnıejúzi qazaqtary qaýymdastyǵynyń ókilderimen birlesip shyǵarylǵan «Týǵan til» jýrnalynyń tusaýy kesildi. Bul basylym alǵash ret arab, latyn jáne qazaq tilderinde shyǵarylyp otyr. Jýrnaldy shyǵarý shet eldik qandastarymyzǵa degen qamqorlyqtyń kórinisi. 7 jyl buryn (2007) Pavlodar oblysynyń Shaldaı aýylynyń ortalyǵynda órt sóndirý kezinde qaza bolǵan «Ertis ormany» tabıǵı rezervat qyzmetkerleriniń qurmetine eskertkish ornatyldy. 2006 jyly Shaldaı ormanynda kúshti órt boldy. Órt sóndirý kezinde orman sharýashylyǵynyń tórt qyzmetkeri qaıtys boldy. Tórt aı ótken soń ormandaǵy órtti sóndirý kezinde taǵy da ekeýi ómirlerimen qoshtasty. Eskertkishtiń mármár tasynda orman sharýashylyǵy ınspektorlarynyń sýretteri men esimderi qashalyp jazylǵan. 7 jyl buryn (2007) Mahambet Ótemisuly atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetiniń 75-jyldyǵyna oraı merekelik medal shyǵaryldy. Medaldyń aınalasy sheńbermen qorshalyp, joǵarǵy jaǵy «BQMÝ» degen ádemi jazýmen órnektelgen klassıkalyq úlgini ańǵartady. Arab úlgisindegi áripter shashyrańqy, otshashý túrinde berilgen. Jetpis bes degen jazý bir-birimen jalǵasyp, erekshe sán berip tur. Kompozıtsııanyń naq ortasyna aspandaǵy juldyzdar tárizdes asyl tas salynǵan. Ýnıversıtettiń týǵan jyly asyl tastarmen bezendirilse, medaldyń shet jaǵy qyrdyń qyzǵaldaǵymen ásemdelgen. Bul da keń dalanyń, stýdenttik jastyq shaqtyń belgisi ispettes. M. Ótemisuly atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti 1932 jylǵy 1 qazanda Oral qalasynda pedagogıkalyq ınstıtýt retinde qurylǵan, ol respýblıkamyzdyń ekinshi pedagogıkalyq ınstıtýty boldy. Instıtýtqa KSRO halyq aǵartý komıtetiniń orynbasary M.N.Pokrovskııdiń, 1937 jyldan bastap ınstıtýt A.S.Pýshkınniń esimi berildi. Soǵystan keıingi jyldary A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýty jylyna 18 mamandyǵy boıynsha 700 túlekti shyǵaratyn iri joǵary oqý ornyna aınalydy. 1996 jyldyń mamyrynda Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń Jarlyǵymen A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýty A.S.Pýshkın atyndaǵy Batys Qazaqstan gýmanıtarlyq ınstıtýty bolyp ózgertildi. 2000 jylǵy 14 aqpanda Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń Jarlyǵymen Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti quryldy, al 2003 jyly oǵan Mahambet Ótemisulynyń esimi berildi. 5 jyl buryn (2009) qyrkúıektiń 11-12 aralyǵynda Pavlodarda «Elpıda» dostaryn jınaıdy» degen atpen Grek mádenıetiniń festıvali ótti. Bul shara Pavlodardyń Ertis jaǵalaýynda ómir súrip jatqan 500-den astam grektiń basyn qosyp otyrǵan oblystyq «Elpıda» etnomádenı qurylymynyń 10-jyldyǵyna arnalyp otyr. Sharaǵa respýblıkamyzdyń basqa oblystarynyń, Reseı Federatsııasynyń jáne Grekııanyń Qazaqstandaǵy elshiliginiń ókilderi qatysty. 5 jyl buryn (2009) Aqtóbe oblysy Alǵa aýdanynyń ortalyǵynda múgedek balalardy saýyqtyrý ortalyǵy ashyldy. Onyń negizgi maqsaty - tirek-qozǵalý apparattary zaqymdanǵan, psıhıkalyq damýy tejelgen, tserebraldy sal aýrýyna shaldyqqan jáne t.b. zardap shekken 3-ten 15 jas aralyǵyndaǵy múgedek balalardy medıtsınalyq saýyqtyrýǵa jáne áleýmettik beıimdeýge kómek kórsetý. Ortalyq oblystyń barlyq aýdandarynan jáne Aqtóbe qalasynan kelgen 40 balany bir mezgilde emdeýge eseptelgen. 13 jyl buryn (2001) lańkester Nıý-Iorktegi Dúnıejúzilik saýda ortalyǵy men Pentagondaǵy Qorǵanys mınıstrligi ǵımaratyna ushaqpen soqtyǵysty. Dúnıejúzilik saýda ortalyǵynyń 50 myńǵa jýyq adam eńbek etetin eki birdeı 110 qabattyq záýlim ǵımaraty jermen-jeksen boldy. Osy jarylystarǵa baılanysty Elbasy N.Nazarbaev Amerıka Qurama Shtattarynyń Prezıdenti Djordj Býshqa kóńil aıtý jedelhatyn joldady.
ESІMDER 103 jyl buryn (1911-1969) jazýshy, aýdarmashy SLANOV Ǵabdol dúnıege keldi.
Ǵ.Slanov 1911 jylǵy 11 qyrkúıekte Qyzylqoǵa aýdanynda dúnıege kelgen. Orta mektepti bitirgen soń Maqattaǵy munaı kásipshiliginde jumys istedi. 1930 jyly Almatyǵa attanady, 1931 jyldyń sáýirinde «Eńbekshi qazaq» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetine jumysqa qabyldanady, 1940 jyldyń kúzine deıin ádebı qyzmetker, keıin bólim meńgerýshisi. Bul jyldary onyń qalamynan tamasha áńgimeler, ocherkter, feletondar týyp, jýrnalıstik sheberligi nyǵaıa túsedi. 1938 jyly Ǵabdol Slanovtyń «Ómirdiń asqan bıiginde» atty ocherk, áńgimeler jınaǵyn shyǵady. Al, 1939 jyly «Arman aǵysynda» povesi jaryqqa shyǵyp, Lenın komsomolynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan respýblıkalyq konkýrsta syılyqqa ıe bolyp, 1940 jyly jeke kitap bolyp basylyp shyqty. Ǵ.Slanovtyń kelesi shyǵarmasy - «Dóńasqan» 1941 j. jaryq kórdi. Bul roman 1958 j. jáne 1965 jyldary eki márte «Step da step» degen atpen orys tilinde basylyp shyqty Ǵ.Slanov shyǵarmalary M.Áýezov, S.Muqanov, Ǵ.Músirepov shyǵarmalarymen qatar qazaq prozasynyń qalyptasýy men damýyna qosylǵan dúnıeler boldy. Avtordyń ózi jazýshy retinde keńinen tanyla bastalady. Araǵa biraz jyldar salyp 1945 jyly Uly Otan soǵysy jyldaryndaǵy Atyraý munaıshylarynyń eńbegin sýretteıtin «Janartaý» romany jaryqqa shyqty. Roman qazaq ádebıetindegi eldegi jumysshy tabyna, Qazaqstan munaıshylaryna arnalǵan alǵashqy shyǵarma bolyp sanalady. 1949 jyly «Keń óris» degen atpen povest kúıinde, al qaıta óńdelip, kólemi ulǵaıyp, 1954 jyly «Shalqar» degen atpen roman bolyp basylyp shyqty. Keıin «Shalqar» romany «Sovetskıı pısatel» baspasynan orys tilinde basylyp shyqty. 1963 jyly jazylǵan «Asaý arna» romany Jetisýdaǵy jumysshy tabynyń qalyptasýyna arnalǵan. Bul roman da orys tilinde basylyp shyqty. Jazýshynyń sońǵy jáne aıaqtalmaǵan shyǵarmasy «Aıqaıtas» romany. Ǵ.Slanov tek proza salasynda ǵana ónimdi eńbek etip qana qoıǵan joq. Sondaı-aq, ol tamasha ocherk jazýshy, naǵyz pýblıtsıst, talantty jýrnalıst retinde tanyldy. Onyń kóptegen ocherkteri, kókeıtesti máseleler boıynsha maqalalary alty tomdyq jınaǵyna endi. Ǵ.Slanov qalamynan aqberen batyr, daýylpaz aqyn Mahambetke arnalǵan biregeı dramalyq shyǵarma týdy. Pesa M.Áýezov atyndaǵy akademııalyq teatrdyń jáne jergilikti oblysaralyq drama teatrynyń sahnalarynda qoıyldy. Jazýshy aýdarma salasymen de shuǵyldanady. Ol A.Fadeeevtiń «Jas gvardııa» romanyn qazaq tilinde aýdardy. 85 jyl buryn (1929-1996) tehnıka ǵylymynyń doktory, professor, Halyqaralyq Injenerler Akademııasy men Qazaqstan Respýblıkasy Injenerlik Akademııasynyń akademıgi, ınjener-tehnolog, Qazaqstannyń eńbegi sińirgen qurylysshysy PÁRІMBETOV Berkimbaı dúnıege keldi. Qyzylorda oblysynyń Shıeli aýdanynda týǵan. Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýtyn, KSRO Halyq sharýashylyq basqarý ınstıtýtyn bitirgen. 1954-1965 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasynda, KSRO Qurylys jáne sáýlet akademııasynda, Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń qurylys bóliminde, KSRO qurylys materıaldary ónerkásibi memlekettik komıtetinde ár túrli qyzmetter atqardy. 1965-1973 jyldary - Qazaqstan Qurylys materıaldary ónerkásibi mınıstri. 1973-1979 jyldary - KSRO Mınıstrler Keńesi janyndaǵy Qazaqstan Mınıstrler Keńesiniń turaqty ókili. 1979-1984 jyldary - Qazaqstan Qurylys materıaldary ónerkásibi mınıstri qyzmetterin atqarǵan. 1984-1996 jyldary - Memlekettik qurylys komıtetiniń jobalaý konstrýktorlyq «Kazorgtehstrom» ınstıtýtynyń dırektory qyzmetin atqardy. Negizgi ǵylymı-zertteý eńbekteri anorganıkalyq baılanystyrǵysh materıaldardyń qataıý protsesterin, qurylys materıaldarynyń korrozııaǵa tózimdiligin, qurylys materıaldaryn óndirý úshin ónerkásiptik mıneraldy qaldyqtardy paıdalanýǵa arnalǵan. 1974 jyly KSRO Mınıstrler Keńesiniń syılyǵyna ıe bolǵan. 3 ret Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet Belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 78 jyl buryn (1936) QR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń pedıatrııa jáne balalar hırýrgııasy ǵylymı ortalyǵynyń qurmetti dırektory ORMANTAEV Kamal Sárýaruly dúnıege keldi. Іri ǵalym, birqatar basymdyqty ǵylymı baǵyttardyń negizin qalaýshy, pedagog jáne joǵary bilikti hırýrg, medıtsına ǵylymdarynyń doktory, Qazaqstan ǵylymyna eńbek sińirgen qaıratker, QR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty. 2000 jáne 2003 jyldarda «Altyn adam» ataǵyna ıe boldy. QR profılaktıkalyq medıtsına akademııasynyń vıtse-prezıdenti, QR UǴA akademıgi, Medıtsına ǵylymdary akademııasynyń korrespondent-múshesi. Qyzylorda oblysynyń Qarmaqshy aýdanynda týǵan. «Parasat» ordenimen marapattalǵan. 49 jyl buryn (1965) rejısser, stsenarıst QARAQULOV Ámir Bolatuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Almaty memlekettik teatr kórkemsýret ınstıtýtyn (qazirgi T.K.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy), S.M.Kırov Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti), S.A.Gerasımov atyndaǵy Búkilreseılik memlekettik kınematografııalyq ınstıtýtyn bitirgen. «D'Arcy» jarnama agenttiginde kreatıv dırektory, «Qazaqfılm» kınostýdııasyndaǵy «Debıýt-reklama» jetekshisi, Qazaqstan kınematografıster odaǵynyń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. «Razlýchnıtsa», «Golýbınnyı zvonar», «Poslednıe kanıkýly», «Jylama», «Nerealnaıa lıýbov» fılmderin túsirgen. 46 jyl buryn (1968) Qazaqstan Respýblıkasy Qorǵanys mınıstrligi apparatynyń burynǵy basshysy, fılosofııa ǵylymynyń kandıdaty MATAEV Ǵalymjan Mustafauly dúnıege keldi. Qyzylorda qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin, Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasy Fılosofııa ınstıtýtynyń aspırantýrasyn, L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ýnıversıtetin bitirgen. 1996-1999 jyldary - Fılosofııa jáne saıasattaný ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri, marketıng jáne halyqaralyq baılanystar jónindegi ǵylymı hatshy. 1999-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri orynbasarynyń kómekshisi, birinshi kómekshisi. 2001-2003 jyldary - Pavlodar oblysy ákiminiń kómekshisi, ákim apparaty basshysynyń mindetin ýaqytsha atqarýshy, basshysy. 2003-2007 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri Keńsesi basshysynyń orynbasary. 137 jyl buryn (1877-1926) keńestik memleket qaıratkeri, birqatar narkomattardyń basshysy, Búkilodaqtyq Tótenshe komıssarıattyń negizin qalaýshy, «qyzyl terrordy» uıymdastyrýshylardyń biri Felıks DZERJINSKII dúnege keldi. 120 jyl buryn (1894-1956) ýkraın kınorejısseri, kınodramatýrg, jazýshy, RKFSR-diń halyq artısi, KSRO Memlekettik syılyǵynyń ıegeri DOVJENKO Aleksandr Petrovıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Chernıgov oblysynda týǵan. Glýhovskııdegi muǵalimder ınstıtýtyn bitirgen. Kınodaǵy qyzmetin 1926 jyly bastady. 1927 jyly tuńǵysh ret ǵajaıyp-hıkaıaly «Dıpkýrerdiń sýmkasy» atty fılm qoıyp, ózi pesh jaǵýshynyń rólin oınaǵan. 1930 jyly óziniń stsenarıi boıynsha jasalǵan «Jer» atty fılmi onyń esimin dúnıe júzine áıgili etti. Ol kınonyń kórkemdik tásilderin órkendetý jolyna úlken úles qosty. Kıev kórkemsýretti fılmder kınostýdııasyna onyń esimi berilgen. Lenın, Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen marapattalǵan. 97 jyl buryn (1917-1989) 1965 -1986 jyldary Fılıppın prezıdenti bolǵan Markos FERDINAND dúnıege keldi. 79 jyl buryn (1935-2000) keńestik ǵaryshker-ushqysh German TITOV dúnıege keldi. Altaı ólkesi, Kosıhın aýd. Verhnee Jılıno selosynda týǵan. Keńes Odaǵynyń Batyry (1961). avıats. gen.-maıory (1975). 1957 j. qazirgi Volgograd áskerı avıats. ých-şesin bitirip, Sankt-Peterbýrg áskerı okrýginiń avıats. bólimderinde áskerı ushqysh boldy. 1960 j. ǵaryshkerler qataryna alyndy. 1961 j. 6 - 7 tamyzda adamzat tarıhynda ekinshi bolyp «Vostok-2» ǵarysh kemesimen ǵaryshqa sapar shekti. T. kememen Jerdi 17 ret aınalyp shyǵyp, ǵaryshta 25 saǵ. 11 mın boldy. Ol N.E. Jýkovskıı atynd. ınj. akademııany (1968) jáne K.E. Voroshılovatynd. Bas shtabtyń akademııasyn (1972) bitirgen. KSRO Joǵ. Keńesiniń depýtaty. Lenın ordeni jáne birneshe medaldarmen marapattalǵan. 1964 j. «Jaqaevshylar qozǵalysy» bastamasyn qoldaý maqsatynda belgili kúrishshiler Y.Jaqaev, Á.Toǵyzbaev, B.Mustapaevalarmen kezdesken. Tıtov Qyzylorda qalasynyń Qurmetti azamaty. Aıdyń kórinbeıtin jaǵyndaǵy kraterdiń birine Tıtov esimi berilgen. 77 jyl buryn (1937) keńestik jáne reseılik estrada ánshisi, qoǵam qaıratkeri, RF Memlekettik dýmasynyń depýtaty Iosıf KOBZON dúnıege keldi. 49 jyl buryn (1965) 2000 jyldan beri Sırııa prezıdenti Bashar Hafez ál-Asad dúnıege keldi. Ol bul taqqa óziniń ákesi Hafez ál-Asadtan muraǵa alyp otyrdy.