10 jeltoqsan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
Búgin - Adam quqyqtarynyń halyqaralyq kúni. 1948 jylǵy jeltoqsannyń 10-ynda BUU Bas Assambleıasy Jalpyǵa birdeı adam quqyqtary deklaratsııasyn qabyldady. Barlyq elde 1950 jyldan bastap atap ótiledi.
Búgin - Dúnıejúzilik fýtbol kúni. BUU-nyń sheshimimen bekitilgen. Mıllıondaǵan adamǵa tek oıyn ǵana emes, ómir stıline aınalǵan sporttyń bul túrine halyqaralyq qoǵamdastyq erekshe qurmet kórsetedi.
Fýtbol oıyny týraly alǵashqy derekterdi tarıhshylar bizdiń zamanymyzǵa deıingi ekinshi myńjyldyqtaǵy qytaı jylnamasynan tapqan. Ol Tsý Chıý dep atalǵan. Fýtbol oıyny qytaı jaýyngerlerine dene formasyn qalypty saqtaýǵa septigin tıgizgen desedi. Al keıbireýler fýtboldyń izashary dep 8-shi ǵasyrda Anglııada ómir súrgen saksondardyń jabaıy oıynyn ataıdy.Olar urystan keıin shaıqas dalasynda dushpanynyń shabylǵan basyn tepkilep oınaǵan. Fýtboldy bizdiń zamanymyzǵa deıingi eki jarym myńjyldyqta Ejelgi Grekııada, Rımde de oınaǵan.
Búgin - Taıland koroldiginiń Ulttyq meıramy - Konstıtýtsııa kúni. Búginde Taıland - konstıtýtsııalyq monarhııa. 1932 jyldan bastap, búgingi monarh - Uly mártebeli korol - Pýmıpon Adýlıadetqa (1946 jyldan beri basqaryp otyr, 9-shy Rama) óz bıligin Ulttyq Assambleıa, atqarýshy bılikti Mınıstrler Kabıneti, sot bıligin - sot arqyly júzege asyrady. Búgin - Nobel syılyǵyn tapsyrý kúni. Jyl saıyn Norvegııa koroliniń qatysýymen Oslo ýnıversıtetiniń úlken zalynda jáne Shvetsııanyń Stokgolm qalasynda Nobel syılyǵyn tapsyrý saltanaty ótedi. 1900 jyly qurylǵan Nobel qorynyń bastapqy kaptaly 31 mıllıon shved kronasy boldy. Alǵashqy Nobel syılyǵy 1901 jylǵy jeltoqsannyń 10-ynda tabys etildi. Fızıka, hımııa, fızıologııa jáne medıtsına boıynsha syılyqtar Stokgolmde, al beıbitshilik syılyǵy Oslo qalasynda beriledi. 2004 jáne 2005 jyldardaǵy aqshalaı syılyqtyń kólemi 10 mıllıon shved kronasyn qurady.
Búgin- Janýarlar quqyǵyn qorǵaý kúni
Bul kún 1998 jyly Adam quqyǵy deklaratsııasyna qol qoıýdyń 50-jyldyǵynda maquldandy.
Búgin - Sheb-ı-Arýz - Túrkııanyń Konııa qalasyndaǵy dárýishterdiń raksama bıi festıvaliniń bastalatyn kúni.
Jyl saıyn 10-17 jeltoqsan kúnderi aralyǵynda ótkiziletin bul shara ıslam áleminiń ataqty ǵulamasy, áýlıe, aqyn Máýláná Jáleladdın Rýmı (1207-1273) ilimin nasıhattaýǵa arnalǵan.
ESTE QALAR OQIǴALAR
84 jyl buryn (1930) Almatyda tuńǵysh Qazaq memlekettik Medıtsına ınstıtýty ashyldy (QazMMI). Onyń rektory bolyp Lenıngrad áskerı-medıtsınalyq akademııasynyń túlegi Sanjar Asfendııarov taǵaıyndaldy.
1963 jyly JOO Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýty (AMMI) bolyp ózgertildi. 2001 jyly QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq memlekettik medıtsınalyq ýnıversıtetine «Ulttyq ýnıversıtet» mártebesi berildi.
68 jyl buryn (1946) Qarataý taý-hımııa kombınaty jumys isteı bastady.
31 jyl buryn (1983) Qazaq KSR Mınıstrler Keńesiniń 1983 jylǵy 19 tamyzdaǵy № 331 Qaýlysy negizinde Shymkent qalasynda Ońtústik Qazaqstan oblystyq Qýyrshaq teatry ashyldy.
Bul jyldar ishinde teatr ujymy tek elde ǵana emes, shetelde de tanymal boldy. Munda Ortalyq Azııadaǵy qýyrshaqtardyń eń úlken toptamasy jınaldy. Murajaıǵa arnalǵan arnaıy bólmede túrli ertegilerdiń keıipkeri bolǵan 500-den astam qýyrshaq bar. Munda álem halyqtarynyń túrli ertegileriniń keıipkerleri jınalǵan.
23 jyl buryn (1991) Almatydaǵy Respýblıka saraıynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Ant berý rásimi ótti. Osydan keıin Qazaqstan Joǵarǵy Keńesiniń qaýlysymen Prezıdent óz qyzmetine kiristi.
23 jyl buryn (1991) Almatyda ashylǵan Joǵarǵy Keńestiń jetinshi sessııasynda Qazaq KSR-in Qazaqstan Respýblıkasy dep ataýǵa sheshim qabyldady.
23 jyl buryn (1991) Almaty qalasynda Keńes odaǵynyń batyry Baýyrjan Momyshuly atyndaǵy respýblıkalyq áskerı mektep-ınternatta batyrdyń eskertkish músininiń ashylý saltanaty ótti. Oǵan Keńes odaǵynyń batyrlary: S.Nurmaǵambetov, T.Bıgeldınov, Bilim berý mınıstri Sh.Shaıahmetov, mektep ákimshiligi men oqýshylar, batyrdyń urpaqtary men jerlesteri qatysty.
23 jyl buryn (1991) Memleket basshysy N.Á.Nazarbaevtyń «Almas» qoryn qurý týraly Jarlyǵy shyqty.
21 jyl buryn (1993) Qazaqstan Respýblıkasynyń «Jergilikti ókildi jáne atqarýshy organdary týraly» Zańy qabyldandy.
17 jyl buryn (1997) Aqmola qalasy (qazirgi Astana) Qazaqstan Respýblıkasynyń astanasy bolyp jarııalandy.
17 jyl buryn (1997) Qazaqstanda turmysy tómen azamattardy qoldaý boıynsha Jalpy ulttyq qor quryldy.
15 jyl buryn (1999) Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy №2 Saryaǵash orta mektebine qazaqtyń belgili jazýshysy Asqar Súleımenovtiń esimi berildi.
13 jyl buryn (2001) Astana qalasynyń L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa Ulttyq ýnıversıtetinde Otyrar kitaphanasy ǵylymı ortalyǵynyń tusaýkeseri ótti. Tusaýkeserde Q R ǴK qoljazbalar men baǵaly kitaptar (50-ge jýyq baǵaly qujat) kórmege shyǵaryldy. Kórme respýblıkalyq kitap murajaıy men QR Ulttyq ǵylym akademııasymen birlesip uıymdastyryldy.
9 jyl buryn (2005) Astanada Lev Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetinde Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Jumaǵul Saadanbekovtyń «Nursultan Nazarbaev. Kóshbasshylyq zańdary» atty shyǵarmasynyń tusaýkeser rásimi ótti.
Dıplomattyń bul eńbeginde Elbasy saıası-áleýmettik, ákimshilik reformalardyń kóshbasshysy retinde qarastyrylyp, ultaralyq beıbitshilik pen kelisimdi saqtaýdaǵy orasan eńbegi jaıly baıandalady. Jańa týyndynyń tanystyrylymynda Grýzııa men Belarýs Respýblıkalarynyń elshileri, sondaı-aq Parlament Májilisiniń depýtattary óz pikirlerin bildirdi.
9 jyl buryn (2005) 10-13 jeltoqsan aralyǵynda Astanada І Halyqaralyq jas skrıpkashylar baıqaýy ótti.
Baıqaýdy «Daryn» respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik ortalyǵy men Qazaq ulttyq mýzyka akademııasynyń uıymdastyrdy. Sharaǵa arnaıy mýzyka mektepterinen kelgen kishi toptaǵy 10-12 jas jáne joǵary topqa jatatyn 13-15 jas aralyǵyndaǵy oqýshylar qatysty. Bas júldeni Qazaq ulttyq mýzyka akademııasy janyndaǵy mýzykalyq mektep oqýshysy Leıla Ahmetova men Qyrǵyzstannan kelgen Aızada Bolatbekqyzy jeńip aldy.
7 jyl buryn (2007) Almatynyń «Altyn besik» yqshamaýdanynyń bir kóshesine Ánet baba esimi berildi.
Ánet baba Kishikuly (1626-1723) - Táýke hannyń ýáziri, «Jeti jarǵyny» júıeleýshilerdiń biri. Buhara medresesin támamdaǵan. Ánet babanyń qazaq bıler ınstıtýtynyń qalyptasýyndaǵy róli zor. Óziniń bes ulymen jońǵar shapqynshylyǵy kezinde qaza tapqan.
6 jyl buryn (2008) Fontenblo qalasynda (Frantsııa) «N.Nazarbaev - ulysaralyq jáne konfessııaaralyq kelisimniń qazaqstandyq modelin jasaýshy» atty kitabynyń tusaýkeser rásimi boldy. Merekelik sharaǵa qalanyń saıasatkerleri men ǵalymdary, qoǵam qaıratkerleri jáne qazaq dıasporasynyń ókilderi men qazaq stýdentteri qatysty.
5 jyl buryn (2009) Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń Qylmystyq, Qylmystyq is júrgizý jáne Azamattyq is júrgizý kodeksterine sot júıesin jetildirý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna qol qoıdy.
Zań «Qazaqstan Respýblıkasynyń sot júıesi jáne sýdıalardyń mártebesi týraly» Konstıtýtsııalyq zańǵa jáne Konstıtýtsııaǵa engizilgen ózgeristerge sáıkes protsessýaldyq zańnamaǵa keltirilgen, elimizde úsh býyndy sot júıesin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan.
4 jyl buryn (2010) Almatydaǵy 28 panfılovshylar saıabaǵy nda Uly Otan soǵysynyń ardageri. Keńes odaǵynyń batyry Baýyrjan Momyshulyna arnalǵan eskertkishtiń saltanatty ashylý rásimi ótti.
Jańa eskertkishtiń ashylýyna dańqty jaýynger-jazýshynyń urpaqtary, zamandastary, qoǵamdyq uıym ókilderi qatysty.
Jalpy bıiktigi 6 metrlik eskertkishtiń tuǵyry granıtten, al batyrdyń músini qoladan soǵylǵan. Bul - batyrdyń som tulǵasyn aıshyqtaıtyn qaladaǵy alǵashqy estelik. Avtorlary - Nurbol Dalbaı men Rasýl Satybaldıev.
4 jyl buryn (2010) Almatydaǵy QR Ulttyq kitaphanasynda «Qazaqtyń uly qolbasshylary» atty respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııasy ótti.
4 jyl buryn (2010) Almatydaǵy Qazaq-Brıtan tehnıkalyq ýnıversıtetinde kórnekti ǵalym, abaıtaný ǵylymynyń negizin salýshy Qaıym Muhamedhanovtyń 95 jyldyǵyna arnalǵan konferentsııa ótti.
Sharada Q.Muhamedhanovtyń jeke muraǵatynan tyń derekter usynyldy: Onda Qazaqstannyń tarıh, mádenıet, ǵylymy salasyndaǵy 1930-1940 j.j. tanymal tulǵalardyń beımálim fotosýretteri kórsetildi. S.Markov, T.Ivanova, Q.Sátpaevtyń hattary, ásirese Muhtar Áýezov pen Qaıym Muhamedhanovtyń «Abaı joly» romanyn jazý kezindegi ózara jazysqan hattary, ondaǵy faktiler qatysýshylardyń erekshe qyzyǵýshylyǵyn oıatty.
Qaıym Muhamedhanov (Ǵabdýlqaıym) (1916-2004) - 5 qańtarda Semeı qalasynda týǵan.
Semeı pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin 1941 jyly bitirgen. Sodan kóp jyl ádebıet pániniń muǵalimi, Abaı murajaıynyń dırektory qyzmetin atqarǵan, «Abaıdyń ádebıet mektebi» taqyrybyna kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaǵan (1951). Uly Otan soǵysyna qatysqan. Ádebıetke 1930 jyldyń orta sheninde kelgen ol alǵashqyda óleń-jyrlar, dramatýrgııa janrynda birqatar shyǵarmalar jazdy, tárjime jasaýmen de kóbirek shuǵyldandy. Ádebıet zertteýshi ǵalym retinde Abaı murasynyń tekstologııalyq zertteýlerine mol úles qosty. Abaıdyń aqyn shákirtteri: Kókbaı, Aqylbaı, Maǵaýııa týraly, ótken zamannyń keıbir muralary jaıynda zertteýler, kólemdi maqalalar jazdy.
Qaıym Muhamedhanov ǵalym, abaıtanýdy ǵylymı negizdeýshi, ári alǵashqy tekstology, ustaz, jazýshy, dramatýrg. Shákárimtanýdyń negizin qalaýshy. Qazaq SSR Gımniniń avtory, KSRO Jazýshylar odaǵynyń múshesi, ádebı aýdarmashy, Semeıde Abaı murajaıyn uıymdastyrýshy, Qazaqstannyń Memlekettik syılyǵynyń, Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń jáne Halyqaralyq Abaı akademııasynyń (London) «Altyn» medaliniń ıegeri, professor, KSRO jáne Qazaqstan halyq aǵartý isiniń úzdigi; Semeı qalasynyń, Aıagóz, Jańasemeı, Abaı aýdandarynyń Qurmetti azamaty; jarııalanǵan 800-den asa ǵylymı eńbektiń avtory. «Abaıdyń aqyn shákirtteri» atty tórt kitaptan turatyn jınaq qurastyrdy. «Abaı» jýrnalynyń qaıta jaryq kórýine kóp eńbek sińirdi. «Tolqyn», «Maıdannan maıdanǵa», «Er Bilisbaı» pesalarynyń avtory.Ázerbaıjan dramatýrgi Ý.Gadjıbekovtyń «Arshın mol alan», tatar jazýshysy Sh.Kamaldyń «Qajy ápendi úılenedi» pesalaryn qazaqshalaǵan.
4 jyl buryn (2010) «QazMunaıGaz» Ulttyq kompanııasy Mıdııa (AQSh) portynda suıytylǵan munaı gaz termınalynyń (liquefied petroleum gas (LPG)) qurylysy aıaqtalǵany týraly habarlady. Onyń jalpy quny shamamen 3,8 mln. AQSh dollary boldy.
4 jyl buryn (2010) «Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq banki týraly» Qazaqstan Respýblıkasynyń 1995 jylǵy 30 naýryzyndaǵy № 2155 Zańyna sáıkes, Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq banki 2010 jyldyń 11 jeltoqsanynda «Nomad altyny» toptamasymen «proof» sapasyndaǵy estelik 500 teńgelik kúmis tıynyn shyǵardy.
Tıyn 925 synamaly kúmisten jasalǵan, salmaǵy - 31,1 gramm, dıametri - 38,61 mm, daıyndalý sapasy - «proof», tırajy - 5 myń dana.
3 jyl buryn (2011) Elorda myńynda «Qazatomprom» Ulttyq atom kompanııasynyń basshysy Vladımır Shkolnık pen Frantsııanyń atom energııasy men balamaly energııa kózderi boıynsha Komıssarıatynyń basshysy Bernar Bıgo qazaqstandyq kremnııdiń negizinde kún batareıalaryn shyǵarý boıynsha zaýyttyń kapsýlasyn saldy. Jobanyń jalpy quny 34 mlrd. teńge.
3 jyl buryn (2011) Afına qalasynda Qazaqstannyń Elshiligi bizdiń memleketimizdiń táýelsizdiginiń 20-jyldyǵyn merekeleýge baılanysty saltanatty qabyldaý keshin uıymdastyrdy. Onyń baǵdarlamasyna Qazaqstan týraly kitaptar, fotokórme jáne qazaqstandyq jas talanttardyń óner kórsetýi kirdi.
Qabyldaý aıasynda tanymal brıtandyq jýrnalıst jáne jazýshysy Krıstofer Robbınstiń grek tilinde shyqqan «Qazaqstan - alma otany» kitabynyń tusaýkeseri ótti.
2 jyl buryn (2012) Túrkııanyń jetekshi ındýstrııalyq-damyǵan provıntsııalarynyń biri - Qodjaelide Qazaqstannyń qurmetti konsýldyǵy ashyldy. Saltanatty rásim aıaqtalǵan soń, Qurmetti konsýldyqty ashý jáne qazaq-túrik dıplomatııalyq qarym-qatynastardyń ornatylǵanyna 20 jyl tolýyna baılanysty qabyldaý keshi uıymdastyryldy. Sharaǵa qatysýshylar Qazaqstan týraly fotokórmeni tamashalady.
2 jyl buryn (2012) Almatydaǵy T.Rysqulov atyndaǵy Qazaq memlekettik ekonomıkalyq ýnıversıtetinde «Turar Rysqulovtyń murasy men qazirgi zaman» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferentsııa ótti.
Bir jyl buryn Islam yntymaqtastyǵy uıymynyń Syrtqy ister mınıstrleriniń keńesinde shtab-páteri Astanada ornalasqan Islam azyq-túlik qaýipsizdigi uıymy quryldy. Atalǵan uıymnyń Jarǵysyna 19 memleket qol qoıdy.
Bir jyl buryn (2013) Astanadaǵy Ulttyq baspasóz klýbynda elimizdiń ǵalamtor keńistiginde qazaq tilinde aqparat taratatyn ınternet-saıttar arasyndaǵy baıqaýynyń qorytyndylaryna arnalǵan baspasóz konferentsııasy ótti. Baıqaýdy uıymdastyrýshy: Memlekettik tildi damytý qory. Baıqaýdyń maqsaty - Qazaqstandaǵy ınternet júıesiniń qarqyndy damýyna, sonyń ishinde aqparattyq resýrstar men servısterdi damytýǵa, qoǵamnyń aqparattyq mádenıettiligin joǵarylatýǵa, jelilik qaýymdastyqqa jańa paıdalanýshylardy tartýǵa, qazaqtildi úzdik resýrstardyń Internet jelisindegi tanymaldylyǵyn arttyrýǵa yqpal etý.
Bul shara qazaqstandyq ınternet-keńistikti, aqparattyq rýsýrstar men servısterdi damytý, úzdik qazaqtildi ınternet-resýrstardy anyqtaý, táýelsizdik jyldary qalyptasqan qundylyqtarymyzdy dáriptep júrgen ınterent-saıttardy yntalandyrý maqsatynda ótkizilip otyrǵan alǵashqy baıqaý boldy.
Baıqaýǵa qatysýǵa barlyǵy 12 ótinish tústi. Baıqaý komıssııasy jeńimpazdardy 5 atalym boıynsha anyqtady. «Ótkir til» atalymy boıynsha memlekettik til men ulttyq qundylyqtardy nasıhattaýshy úzdik ınternet-saıt bolyp www.ult.kz aqparattyq portaly tańdaldy. «Rýhanı azyq» atalymy boıynsha, úzdik dep ádebıet pen mádenıetti nasıhattaýshy www.massagan.com ınternet-saıty tanyldy. «Tereń izdenis» atalymy boıynsha tarıhymyzdy nasıhattaýshy www.abay.kz saıty úzdikter qataryna shyqty. Al «Shynaıy ómir» atalymy boıynsha qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi kóteretin www.minber.kz jáne «Sport tynysy» nomınatsııasynda sport jáne salaýatty ómir saltyn nasıhattaýshy www.alasharena.kz saıty úzdik dep tanyldy.
Baıqaý jeńimpazdarynyń árqaısysy bas demeýshi «Samuryq-Qazyna» AQ-nyń 150 000 (júz elý myń) teńge kólemindegi aqshalaı syılyǵymen, árbir atalym boıynsha ázirlengen estelik músinbelgi jáne Memlekettik tildi damytý qorynyń arnaıy dıplomymen marapattaldy.
211 jyl buryn (1803) Peterbordyń Berja zaýytynda alǵashqy keme qurylysy aıaqtaldy. «Elızaveta» dep atalatyn bul aǵash kemeniń uzyndyǵy 18 metr, 4 attyń kúshi jáne dóńgelek eskegi bar bolatyn.
8 jyl buryn (2006) aýyr ınfarkttan Chılıdiń memlekettik jáne áskerı qaıratkeri Aýgýsto Pınochet kóz jumdy. Bılik basyna 1973 jyly áskerı tóńkeristen keıin kelgen ol elde shırek ǵasyr ýaqyt bıledi.
ESІMDER
199 jyl buryn (1815-1852) aǵylshyn grafınıasy, matematık, birinshi programmıst áıel Avgýsta Ada KING BAIRON dúnıege keldi. Ol sulý Anabella Mılbenk pen aqyn Djordj Baıronnyń jalǵyz qyzy edi.
125 jyl buryn (1889-1970) ǵalym, geografııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, KSRO Geografııa qoǵamynyń qurmetti múshesi, Qazaqstanda glıatsıologııa ǵylymynyń negizin salýshylardyń biri PALЬGOV Nıkolaı Nıkıtıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Máskeý qurylys ýchılışesin, Búkilodaqtyq syrttaı oqytý ınstıtýtyn bitirgen. Qazaqstan Ǵylym Akademııasy geografııa sektorynyń meńgerýshisi, KSRO Geografııa qoǵamy qazaq bólimshesiniń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan.
Ǵylymı jumystarynyń negizgi baǵyty - muzdyqtardyń paıda bolýy, olardyń kólemin, qýatyn anyqtaý. Іle Alataýy jotalaryndaǵy muzdaqtardan bastaý alatyn ózenderdiń gıdrogeografııasyn jáne gıdrologııalyq rejımin zertteýge eleýli úles qosty. Jetisý, Syrdarııa oblystary jerin alǵashqylardyń biri bolyp topografııalyq kartaǵa túsirdi. Tıan-Shandaǵy eki muzdyq, Polıýstik Oraldaǵy bir muzdyq Palgov esimimen atalady.
105 jyl buryn (1909-1999) ǵalym-pedagog, fılologııa ǵylymynyń kandıdaty, Qazaq KSR halyq aǵartý isiniń úzdigi, respýblıkanyń joǵarǵy mektebine eńbek sińirgen qaıratkeri Aqmurzın Sársen dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Batys Qazaqstan oblysy Jańaqala aýdanynda týǵan. Batys Qazaqstan oblysy Slamıhın (Jalpaqtal) pedagogıkalyq tehnıkýmyn bitirgen. Oral qalasyndaǵy qazaq orta mektebiniń (№11 mektep-ınternat) dırektory, Batys Qazaqstan pedagogıkalyq ınstıtýtynyń oqytýshysy, rektory, prorektory, qazaq tili men ádebıeti kafedrasynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. 28 ǵylymı eńbektiń avtory. Negizgi ǵylymı eńbekteri joǵary oqý oryndary men orta mektepterde qazaq tili men ádebıetin oqytý ádisin júıeleýge, qazaq ádebıetiniń damý tarıhyn qarastyrýǵa arnalǵan. Qyzyl Juldyz, 1-dárejeli Otan soǵysy, «Qurmet belgisi» ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
104 jyl buryn (1910-1971) qoǵam qaıratkeri, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen shahteri Faızolla Serǵazın dúnıege keldi.
Aqmola gýbernııasynyń Atbasar ýezinde (Aqmola oblysy) týǵan. Máskeý taý-ken ınstıtýtyn, KSRO kómir ónerkásibi akademııasyn, Almaty zootehnıkalyq-maldárigerlik tehnıkýmyn bitirgen. 1929-1931 jyldary - Qazaq AKSR NKVD isteri meńgerýshisi. 1936-1950 jyldary - shahta telimi bastyǵy, «Qaraǵandykómir» tresiniń ınjener-dıspetcheri, shahtanyń bas ınjeneri, «Qaraǵandykómir» kombınaty ashyq jumystary basqarmasynyń bas ınjeneri. 1952-1957 jyldary - «Lenınkómir» tresiniń basqarýshysy. 1957-1963 jyldary - Qaraǵandy aýyl sharýashylyǵy keńesi tóraǵasynyń orynbasary, birinshi orynbasary. 1963-1964 jyldary - Qaraǵandy oblystyq óndiristik atqarý komıtetiniń tóraǵasy. 1964-1967 jyldary - Qaraǵandy oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy. 1967-1970 jyldary - Qazaq KSR Kómir ónerkásibi basqarmasy bastyǵynyń birinshi orynbasary. 1970-1971 jyldary - «Qaraǵandykómir» kombınaty bastyǵynyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen, 2-dárejeli «Shahter dańqy» belgisimen marapattalǵan.
73 jyl buryn (1941) «Qazaqstan Ǵarysh Sapary» Ulttyq kompanııasy» AQ vıtse-prezıdenti bolǵan Sembaı Tólebaıuly Dúısenov dúnıege keldi.
Pavlodar oblysynda týǵan. Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen, ınjener-elektrık. 1968-1972 jyldary - Elektrondy esepteý mashınasynyń qyzmet kórsetý bıýrosynyń bastyǵy, Pavlodar traktor zaýytynyń ınjeneri. 1972-1987 jyldary - Paavlodar avtomatty basqarý júıesi jobalaý-konstrýktorlyq ınstıtýtynda esepteý ortalyǵynyń meńgerýshisi, esepteý tehnıkasy zertteý bóliminiń meńgerýshisi. 1987-1990 jyldary - Pavlodar óndiristik esepteý tehnıkasy jáne aqparattandyrý kásipornynyń dırektory. 1990-1993 jyldary - «Qazaq Esepteý tehnıkasy ınstıtýty» ǵylymı-óndiristik birlestigi» AQ bas dırektorynyń orynbasary. 1993-1996 jyldary - «Maqsat-Telesıstem» bas dırektory. 1997-1998 jyldary - «Qazaqtelekom» AQ aqparattyq tehnologııalar jáne telekommýnıkatsııalar ınstıtýtynda jumys istedi. 1999-2001 jyldary - «Aelıta» Qazaqstan-Reseı ınnovatsııalyq birlesken kásipornynyń vıtse-prezıdenti. 2001-2003 jyldary - «Infrakos-Ekos» enshiles memlekettik kásiporyny dırektorynyń orynbasary. 2003-2005 jyldary - «Saıman» AQ bas dırektorynyń orynbasary. 2005-2007 jyldary - «Qazǵarysh» ulttyq kompanııasy» AQ spýtnık júıesi departamentiniń dırektory. 2007 jylǵy maýsym-tamyz aılarynda - «Qazǵarysh» Ulttyq kompanııasy» AQ vıtse-prezıdenti. Qazirgi qyzmetinde - 2007 jylǵy tamyzdan beri. «Qurmet belgisi» ordenimen marapattalǵan.
69 jyl buryn (1945) áskerı qaıratker, Halyq qaharmany, Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty - Halyqaralyq qatynastar, qorǵanys jáne qaýipsizdik komıtetiniń múshesi Muhtar Qapashuly Altynbaev dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. Armavır áýe qorǵanysy joǵary áskerı ushqyshtar ýchılışesin, G.K.Jýkov atyndaǵy Áýe qorǵanysy áskerı akademııasyn bitirgen.
Áskerı ushqysh-ınjener. Armııa generaly. Saıası ǵylymdarynyń kandıdaty. Áýe qorǵanysy avıatsııalyq ıstrebıteldik polkynyń ushqyshy, aǵa ushqyshy, Perm oblysyndaǵy Áýe qorǵanysy avıatsııalyq ıstrebıteldik polky avıatsııalyq zvenosynyń komandıri, avıatsııalyq eskadrılıasy komandıriniń orynbasary, komandıri, Samarqan qalasyndaǵy Áýe qorǵanysy dıvızııasy komandıriniń orynbasary, komandıri, Mary qalasyndaǵy Áýe qorǵanysy dıvızııasynyń komandıri, Almaty oblysy Borandaı poselkesindegi Áýe qorǵanysy korpýsynyń komandıri, Áskerı-áýe kúshteriniń basshysy - Qorǵanys mınıstriniń orynbasary, Áskerı-áýe kúshteriniń basshysy, Qazaqstan Respýblıkasy Qarýly kúshteriniń Áýe qorǵanysy kúshteriniń basshysy, Qorǵanys mınıstriniń birinshi orynbasary - Shtab basshylary Komıtetiniń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen eki ret Qorǵanys mınıstri bolyp taǵaıyndalǵan. 2010 jyldyń sáýir aıynan Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty bolyp taǵaıyndalǵan.
«Otan ordeni» jáne Altyn juldyzben, ІІ dárejeli «Barys», «KSRO Áskerı kúshterinde Otanǵa qyzmeti úshin», Reseı Federatsııasynyń «Drýjby narodov», «Petr Velıkıı» ordenderimen jáne jıyrma alty medalmen marapattalǵan.
68 jyl buryn (1946) QR Esep komıteti apparatynyń basshysy Vıktor Vasılevıch Sýprýn dúnıege keldi.
Kókshetaý oblysynda týǵan. Sverdlov taý-ken ınstıtýtyn bitirgen, ken ınjeneri. 1964 jyldan - Kókshetaý oblysynyń Krasnoarmeısk aýdanynda 8 jyldyq mekteptiń muǵalimi. 1965 jyldan - ıAkýt memlekettik ýnıversıtetiniń, Sverdlov taý-ken ınstıtýtynyń stýdenti. 1970 jyldan - Kırov oblysyndaǵy Verhnekamsk fosforıt rýdnıginde ken ýchaskesiniń aýysym bastyǵy, ken tsehy bastyǵynyń orynbasary, dırektordyń óndiris jónindegi kómekshisi, dırektordyń kólik jáne óndiris jónindegi orynbasary. 1979 jyldan Brıansk fosforıt zaýytynyń bas ınjeneri. 1984 jyldan - Aqtóbe oblysyndaǵy Shılisaı fosforıt rýdnıginiń dırektory, 1990 jylǵy mamyrdan bas tehnology, bas kenshisi, jetekshi ken ınjeneri. 1991 jyldan Oktıabr aýdandyq atqarý komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary. 1995 jyldan - Alǵa aýdandyq ákimshiliginiń ákimi. 1995 jylǵy qazannan - Aqtóbe oblysy ákiminiń birinshi orynbasary, oblystyq ekonomıka basqarmasynyń bastyǵy. 1996 jyldan - Aqtóbe oblysy ákiminiń birinshi orynbasary. 2002 jyldan - Atyraý oblysy ákiminiń birinshi orynbasary. 2006 jylǵy qazannan - QR ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý vıtse-mınıstri. 2007 jylǵy qyrkúıekten - QR Parlamenti Májilisi Apparaty jetekshisiniń orynbasary. 2008-2012 jyldary -s QR Prezıdenti Ákimshiligi basshysy hatshylyǵynyń meńgerýshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy qyrkúıekten beri. «Qurmet», «Dostyq», Orys pravoslav shirkeýiniń ІІІ dárejeli Serafım Sarovskıı, ІІІ dárejeli Danııl Moskovskıı ordenderimen, 3 medalmen marapattalǵan.
59 jyl buryn (1955) «Ardfılm» kompanııasynyń dırektory, kınorejısser, prodıýser, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń laýreaty Ardaq Jamansaryuly Ámirqulov dúnıege keldi.
Jambyl oblysynda týǵan. Búkilodaqtyq memlekettik kınematografıster ınstıtýtyn bitirgen. Temirbek Júrgenov atyndaǵy Almaty kórkem teatr ınstıtýtynyń (Temirbek Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy) oqytýshysy, professory. 1988-1992 jyldary - «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń kınorejısseri. 1992-1996 jyldary - «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń bas dırektory qyzmetterin atqarǵan. 1996 jyldan bastap - qazirgi qyzmetinde. Ol túsirgen «Otyrardyń kúıreýi» fılmi Monrealda (Kanada) ótken Halyqaralyq kınofestıvalda FIPRESSI syılyǵyna, Fıgeıra da Foshta (Portýgalııa) ótken Halyqaralyq kınofestıvalda «Serebrıanaıa plastına» syılyǵyna, Ashhabatta (Túrkmenstan) ótken Halyqaralyq kınofestıvalda «Serebrıanyı polýmesıats» syılyǵyna ıe bolyp, Almatyda ótken «Qazaq kınosy -búgin» baıqaýynda Gran-prıdi jeńip aldy. 1997 jyly rejısserdiń «Abaı» atty fılmi Tashkent qalasynda ótken Halyqaralyq kınofestıvalda «Ulttyq dástúrlerdi saqtaǵany úshin» nomınatsııasy boıynsha «Serebrıanyı Semýrg» syılyǵyna ıe boldy. 2008 jyly «Qosh bol, Gúlsary» kınofılmi Astanada ótken V Halyqaralyq «Eýrazııa» kınobaıqaýynda Gran-prıdi jeńip alǵan. «Shanhaı» kınofılmine prodıýsser bolyp, «Abaı», «Zapısı Rýstema s kartınkamı», taǵy basqa fılmderdi túsirgen.
«Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
58 jyl buryn (1956) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Nurlan Ábdijaparuly Jazylbekov dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Almaty energetıka ınstıtýtyn (1981 j.), Ekonomıka jáne quqyq akademııasyn (2004 j.) bitirgen. Oqý bitirgennen keıin Almaty energetıka ınstıtýtynda ǵylymı qyzmetker, Jambyl shyny zaýytynda bas energetık bolyp jumys istegen. 1987 - 1989 jj. - Jambyl qalasynyń turǵyn úı sharýashylyǵy óndiristik tresi elektr qyzmetiniń bastyǵy. 1989 - 1991 jj. - Jambyl jeńil jáne tamaq ónerkásibi tehnologııalyq ınstıtýty ǴZJ-nyń bas ınjeneri. 1991 - 2012 jj. - kásipkerlik qyzmet atqardy. 2003 - 2012 jj. - «Qarasaı kásipkerler odaǵy» QB tóraǵasy. 2009 - 2012 jj. - «Atameken» Odaǵy» Qazaqstan ulttyq ekonomıkalyq palatasy» Almaty oblysy boıynsha basqarmasynyń tóraǵasy. 2012 jylǵy 20 qańtardan bastap - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Qarjy jáne bıýdjet komıtetiniń múshesi. 2005 jyldan bastap - «Atameken» Odaǵy» Qazaqstan ulttyq ekonomıkalyq palatasy» basqarmasynyń múshesi. 2011 jyldan bastap - «Aq jol» Qazaqstan Demokratııalyq partııasynyń múshesi. 2012 jyldan bastap - «Atameken» Odaǵy» Qazaqstan ulttyq ekonomıkalyq palatasy» tóralqasynyń múshesi.
«Qurmet» ordenimen, 2 dárejeli «Atameken» medalimen, «Tandaýly tulǵalar» entsıklopedııasynyń batyry qurmet medalimen marapattalǵan.
54 jyl buryn (1960) QR Ulttyq qorǵanys ýnıversıtetiniń rektory Ashat Naýryzbaıuly Ryspaev dúnıege keldi.
Omby qalasynda (RSFSR) týǵan. Almaty joǵary jalpyáskerı komandalyq ýchılışesin, QR Qarýly Kúshteriniń Joǵarǵy áskerı akademııasyn bitirgen.
1982-1985 jyldary - motoatqyshtar vzvodynyń, rotasynyń komandıri. 1985-1992 jyldary - Sovet aýdandyq áskerı komıssarıaty bólim bastyǵynyń aǵa kómekshisi, Frýnze aýdandyq áskerı komıssarynyń orynbasary. 1992-2000 jyldary - QR Qorǵanys mınıstrliginde aǵa ofıtser, basqarma bastyǵynyń orynbasary - bólim bastyǵy, kadrlar departamenti bastyǵynyń orynbasary, kadrlar jáne áskerı bilim departamenti bastyǵynyń orynbasary. 2000-2001 jyldary - QR QK Bas Shtaby Qarýly Kúshterdiń perspektıvaly baǵdarlamalaryn damytý ortalyǵy bastyǵynyń orynbasary. 2001-2002 jyldary - QR Qarýly kúshteri áskerı bilim bas basqarmasy bastyǵynyń orynbasary. 2002 jyly - QR Bilim mınıstrliginiń kadrlar departamenti bastyǵynyń orynbasary. 2002-2008 jyldary - QR Bilim mınıstrligi kadrlar departamentiniń bastyǵy. 2008-2012 jyldary - QR Bilim mınıstrliginiń uıymdastyrý-jumyldyrý departamentiniń bastyǵy. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy sáýirden beri.
43 jyl buryn (1971) Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary Erlan Qýanyshuly Aıtahanov dúnıege keldi.
Shymkent oblysynda týǵan. M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin, Qazaq memlekettik zań akademııasyn bitirgen, ekonomıst, zańger. 1994-1995 jyldary - «Alem Bank Kazakhstan» ekonomısi. 1995 jyly - Ortalyq Azııa yntymaqtastyq jáne damý bankiniń bas mamany. 1995-1997 jyldary - «Gazoıl» fırmasynyń qarjy dırektory. 1997-1998 jyldary - «Qazaqstan temir joly» RMK ózara eseptesý bóliminiń bastyǵy. 1998-1999 jyldary - «Qazaqstan temir joly» RMK «Jolaýshylar tasymaly» memlekettik enshiles kásiporny dırektorynyń orynbasary. 1999-2002 jyldary - «Qazaqstan temir joly» RMK qarjy jáne býhgalterik esep bas basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy, ekonomıka, qarjy jáne býhgalterlik esep departamentiniń bastyǵy. 2002-2003 jyldary - QR Kólik jáne kommýnıkatsııa mınıstrliginiń qarjylyq retteý departamenti dırektorynyń mindetin atqarýshy, dırektory. 2003-2004 jyldary - QR Tabıǵı monopolııalardy retteý agenttigi tóraǵasynyń keńesshisi. 2005-2006 jyldary - QR Tabıǵı monopolııalardy retteý agenttiginiń Almaty qalasy boıynsha departamentiniń dırektory. 2006-2007 jyldary - Almaty qalasy tarıfterdi basqarý basqarmasynyń bastyǵy. 2008 jylǵy sáýirden - Qarjylyq baqylaý jáne memlekettik satyp alý komıteti basqarmasynyń (ınspektsııasynyń) bastyǵy, 2007-2009 jyldary - QR Qarjy mınıstrliginiń Qarjylyq baqylaý komıtetiniń Aqmola oblysy boıynsha basqarmasynyń bastyǵy. 2009-2012 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary. Qazirgi qyzmetine 2014 jyly kiristi.
«Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005) medalimen marapattalǵan.
38 jyl buryn (1976) - QR Ulttyq banki tóraǵasynyń orynbasary Nurlan Jetpisuly Qusaıynov dúnıege keldi.
193 jyl buryn (1821-1878) orys aqyny, ádebıet qaıratkeri Nıkolaı NEKRASOV dúnıege keldi.
113 jyl buryn (1901-1983) kloýn, KSRO halyq ártisi, Sotsıalıstik Eńbek Eri Mıhaıl Nıkolaevıch (Karandash) RÝMıANTsEV dúnıege keldi.
110 jyl buryn (1904-1975) cheh jáne slovak saıası qaıratkeri, 1957-1968 jyldardaǵy Chehoslovakııa prezıdenti, 1953-1968 jyldardaǵy Chehoslovakııa Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıtetiniń birinshi hatshysy Antonın NOVOTNYI dúnıege keldi.
96 jyl buryn (1918-1995) eńbek sińirgen sport sheberi (1949); KSRO eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy; máskeýlik TsSKA komandasynyń (1947-1975) jáne KSRO quramasynyń (1958-1960, 1962-1972) jattyqtyrýshysy Anatolıı Vladımırovıch TARASOV dúnıege keldi.