10 maýsym. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
10 maýsym, SEISENBІ
Portýgalııa Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Portýgalııa kúni (1580). Qazaqstan Respýblıkasy men Portýgalııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy tamyzdyń 19-da ornatyldy.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1 8 jyl buryn (1996) Qazaqstan Respýblıkasynyń «Avtorlyq quqyq jáne sabaqtas quqyqtar týraly» Zańy qabyldandy.
1 6 jyl buryn (1998) Astana qalasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa astanasyn resmı tanystyrýǵa arnalǵan saltanatty májilis ótti. 1994 jyly QR Parlamenti otyrysynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Qazaqstannyń astanasyn Almatydan Aqmolaǵa kóshirý týraly usynys jasady. 1997 jyly qazannyń 20-ynda astanany aýystyrý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. 1998 jyly mamyrdyń 6-ynda Aqmola qalasynyń ataýy Astana bolyp ózgerdi. Maýsymnyń 10-y 2006 jylǵa deıin astananyń týǵan kúni retinde atap ótilip keldi. 2006 jyldan bastap shildeniń 6-y elorda kúni retinde atap ótiledi.
1 4 jyl buryn (2000) Astanada Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik murajaıy ashyldy.
1 1 jyl buryn (2003) Astana - Býrabaı baǵytynda jańa «Oqjetpes» elektrpoıyzy qatynaı bastady.
9 jyl buryn (2005) Astanada Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń qatysýymen Qazaq ulttyq mýzyka akademııasynda organ zalynyń ashylý saltanaty ótti.
9 jyl buryn (2005) Astanada Elbasynyń qatysýymen Jastar saıabaǵy ashyldy.
9 jyl buryn (2005) Astanada bes juldyzdy «Rıksos Prezıdent Otel Astana» qonaq úıi ashyldy. Ne bári 9 aıdyń ishinde salynyp bitken atalmysh ǵımarat Rixos Group halyqaralyq qonaq úıler jelisi men Túrkııanyń Sembol İnşaat kompanııasynyń Qazaqstannyń Elordasyndaǵy alǵashqy iri jobalarynyń biri. Qonaq úı astananyń jańa ákimshilik ortalyǵynda halyqaralyq áýejaıdan 12 shaqyrym jerde ornalasqan.
9 jyl buryn (2005) Astanada jańa ashylǵan stýdentter baǵy men Islam ortalyǵynyń aldynda eki sýburqaq kesheni ashyldy.
2 80 jyl buryn (1734) Reseı patshaıymy Anna Ioannovna Ábilqaıyrǵa gramota jberip, Or ózeniniń joǵarǵy aǵysyna qala salýǵa ruqsat berdi. Onda: «Biz ózimizdiń qolastymyzdaǵy halyqtardyń tynyshtyǵyn saqtap, eki jaqqa da tıimdi kommertsııalyq jumystardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý maqsatynda, Or ózeniniń Jaıyqqa quıarlyǵyndaǵy mekenge qala salýdy uıǵardyq», - delingen.
80 jyl buryn (1934) Almatyda halyq óneri ókilderiniń birinshi búkilqazaqstandyq sleti bastaldy. Maýsymnyń 15-ine deıin sozylǵan sletke Jambyl, Kenen, Úmbetáli sekildi aqyndar qatysty.
4 5 jyl buryn (1969) Qazaqstandaǵy Jalańashkól, Tasty mańaıyndaǵy (burynǵy Semeı oblysy) keńes-qytaı shekarasynda qarýly qaqtyǵys boldy.
9 jyl buryn (2005) Jezqazǵannyń Dostyq pen halyqtar mádenıeti úıi aldynda aqyn Taıjan Qalmaǵambetovke eskertkish ornatyldy.
Taıjan Qalmaǵambetov (1879-1937) - sýyrypsalma aqyn, 1916 jylǵy ult-azattyq kóterilistiń qatysýshysy. Qaraǵandy oblysy Ulytaý aýdanynda týǵan. Stalındik tártip kezinde «halyq jaýy» atanyp 1937 jyldyń 26-shy qyrkúıeginde atý jazasyna tartylǵan. Taıjan aqynnyń shyǵarmalary «Qazaq halqynyń 1000 óleńi», «Pernedegi termeler», «Halyq aqyndary» jınaqtarynda jarııalanǵan. 1984 jyly «Oı aǵysy» atty óleńder men ánder jınaǵy, 2004 jyly «Saq-saq kúlsin syrnaıym» atty jınaǵy jaryq kórdi. Onyń esimi Jezqazǵan fılarmonııasyna berilgen.
Eskertkishtiń avtorlary - músinshiler Ómirhan Júnisbekov, Shaqybádin Seıtkenov, sáýletshi Asqar Sarıev.
5 jyl buryn (2009) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenttik mádenıet ortalyǵynda Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty, ekonomıka ǵylymdarynyń doktory, professor Ómirbek Baıgeldiniń «Tabylmaı kelgen qazyna» atty ǵylymı-derekti fılminiń jáne qytaıdyń aqyny Lı Bo týraly kitabynyń tusaýkeser rásimi ótti.
Ómirbek Baıgeldi óziniń jumysynda 1300 jyl buryn dúnıege kelgen qytaıdyń uly aqyny Lı Bo Qazaqstannyń Shý óńirinde týǵanyn dáleldegen.
ESІMDER
8 6 jyl buryn (1928-1994) jazýshy ShOTBAEVA Rysty dúnıege keldi.
Aqmola oblysynda týǵan. Qaraǵandyda eki jyldyq muǵalimder ınstıtýtynyń qazaq tili men ádebıeti fakýltetin syrttaı bitirgen. 1958 jyldan oblystyq jáne respýblıkalyq gazetter men jýrnaldardyń betterinde poemalary, áńgimeleri, pesalary, sondaı-aq balalarǵa arnalǵan óleńderi men áńgimeleri jaryq kóre bastaǵan. Pesalary Jambyl, Soltústik Qazaqstan, Shymkent, Pavlodar oblystyq teatrlarynyń repertýarlarynan oryn alǵan. Jazýshynyń «Ereımen eteginde», «Nura - baqyt ózeni», «Tolqyndy Nura» atty shyǵarmalary bar.
8 5 jyl buryn (1929-2008) Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, aýdarmashy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri ShÁKEEV Nurǵazy dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn «Sotsıalıstik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń redaktsııasynda ádebı qyzmetker bolyp bastap, osy basylymda uzaq jyldar boıy bólim meńgerýshisi, jaýapty hatshy qyzmetterin atqardy. Birneshe jyl boıy «Mektep» baspasynyń, satıralyq «Ara-Shmel» jýrnalynyń, Qazaq KSR Baspa, polıgrafııa jáne kitap saýdasy isteri jónindegi memlekettik komıtettiń bas redaktory jáne osy komıtettiń alqa múshesi, «Qazaq sovet entsıklopedııasynyń» jaýapty hatshysy, «Kitap jarshysy» gazetiniń bas redaktory boldy.
Ocherkteri 1965 jyly «Meniń tanystarym» degen atpen jeke kitap bolyp shyqty. Kórkem ádebıet, baspasóz máselelerine, til mádenıetine arnalǵan ádebı syn, problemalyq maqalalary «Jýrnalıst jáne ómir», «Til mádenıeti jáne baspasóz» kitaptarynda jarııalandy. N.Gogoldiń, I.Týrgenevtiń, N.Tıhonovtyń shyǵarmalaryn, armıan jazýshysy Nar-Dostyń, vengr jazýshysy T.Derıdiń, bolgar jazýshysy S.Prodevtiń, úndi jazýshysy K.Chandrdyń áńgime -povesterin, moldavan jazýshysy A.Lýpanyń «Tań sári» romanyn, N.Leskovtyń tańdamaly shyǵarmalaryn tárjimalaǵan. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet Gramotasymen, «Tyń jerlerdi ıgergeni úshin» medalimen marapattalǵan. 1967 jyly «Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen mádenıet qyzmetkeri» degen qurmetti ataq berilgen. Halyqaralyq «Alash» ádebı syılyǵynyń laýreaty (2005).
70 jyl buryn (1944) sýretshi, Qazaqstan Sýretshiler odaǵynyń múshesi ARALBAEV Jolaman Aralbaıuly dúnıege keldi.
Batys Qazaqstan oblysynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin bitirgen. Aqjaıyq aýdanynyń Býdarın orta mektebinde muǵalim, Oral qalasynda sýretshi bolǵan.
Birneshe ret kórmelerge qatysqan. «Isataı-Mahambet», «Qonaq kútý», «Aýyldaǵy úılený toıy», «Tań», «Qalyńdyq», taǵy basqa da belgili týyndylardyń avtory.
6 4 jyl buryn (1950) jazýshy, «Túrkistan» gazeti redaktorynyń orynbasary ÁShІMHANULY Dıdahmet dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Katonqaraǵaı aýdany Jańaúlgi aýylynda dúnıege kelgen. 1968 jyly Shyńǵystaı mektebin bitirgennen keıin jol qurlysy ýchaskesinde jumysshy, Bolshenarym aýdandyq mádenıet bóliminde avtoklýb meńgerýshisi, Sovet Armııasy qatarynda (1969 - 1971) sarbaz, Almaty úı qurlysy kombınatynda tas qalaýshy bolǵan.
QazMÝ-diń jýrnalıstıka fakýltetiniń (1972 - 1978) kúndizgi bóliminde oqı júrip, eńbek jolyn Shyǵys Qazaqstan oblystyq «Kommýnızm týy» (1975 - 1976), «Lenınshil jas» (1978) gazetterinde tilshi bolyp bastaǵan ol keıin respýblıkalyq «Qazaqstan pıoneri» (1978 - 1980) «Qazaq ádebıeti» (1980 - 1992) gazetterinde bólim meńgerýshisi, «Zaman - Qazaqstan» (1992-1993) gazetinde bas redaktordyń orynbasary qyzmetin atqardy. 1993 jyldan - qazirge deıin halyqaralyq «Túrkistan» gazetinde bas redaktordyń birinshi orynbasary. Sondaı - aq, 2003 jyldan beri «El - shejire» qoǵamdyq qorynyń prezıdenti, «Alash» baspasynyń dırektory.
Dıdahmet Áshimhanuly 1999 jyldyń aqpan - maýsym aralyǵynda arnaıy shaqyrýmen Astana qalalyq «Astana aqshamy» gazetinde bas redaktordyń 1-inshi orynbasary, 1993 jyldan búginge deıin negizgi qyzmetimen qosa ár kezeńde «Atamura» baspasynda redaktor, Ulttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń «Otan» jýrnalynda bas redaktordyń orynbasary, Qazaq memlekettik ýnıversıteti jýrnalıstıka fakýltetiniń aǵa oqytýshysy boldy. Ádebı shyǵarmasy tuńǵysh ret baspasóz betinde 1965 jyly 8 naýryzda Bolshenarym aýdandyq «Eńbek týy» gazetinde jarııalanǵan («Shyrqal, án» Óleń).
Proza janrynda tuńǵysh áńgimesi «Aqqabanyń tolqyny» degen atpen 1975 jyly «Kommýnızm týy» gazetinde , «Arman qanatynda» atty kollektıvtik jınaqta (1978) jaryq kórgen. 1981 jyly «Aqqabanyń tolqyny», 1987 jyly «On birinshi kúz», 1990 jyly «Kamennaıa pad», 1997 jyly «Jer ańsaǵan Saryatan», 2000 jyly « Samyrsyn sazy», 2004 jyly «Áńgime emes áńgimeler» atty prozalyq kitaptary «Jalyn», «Jazýshy», «Elorda» baspalarynan joldama alǵan.
Dıdahmet Áshimhanuly - ádebı kórkem shyǵarmalarymen qosa jeti júzge jýyq pýblıtsıstıkalyq týyndanyń avtory. 1986 jyldan SSSR Jazýshylar, Jýrnalıster odaqtarynyń múshesi. «Jalyn» jabyq báıgesiniń eki márte júldegeri. Jas jazýshylardyń Búkilodaqtyq VIII keńesine qatysýshy. Jekelegen birneshe shyǵarmasy nemis, qytaı, mońǵol, ýkraın marı, tatar, qyrǵyz tilderine aýdarylǵan. 2005 jyly halyqaralyq «Alash» syılyǵyna ıe boldy. Sonymen qatar jazýshynyń ózi A.Kýrchatkın, A.Ashırov, H.Abdýllın, T.Mınýllın, A.Lýpan, T.Pýlatov, P.Pýrevsýren, Krıshnnabam Mall, t.b. kóptegen shetel jáne týysqan halyqtar jazýshylarynyń jeke povesteri men áńgimelerin, E.Shvartstyń «Ajdaha» pesasyn, al sońǵy jyldary aǵylshyn jazýshysy Dj. Golsýorsıdiń novellalar jınaǵyn, Dj. Londannyń roman povesterin qazaq tilinde sóıletti.
Moldavan dramatýrgy A.Kırııdiń «Zona» pesasy Dıdahmettiń tárjimalaýymen 1998 jyldan beri Ǵ. Músrepov atyndaǵy jasóspirimder teatrynda qoıylyp keledi.
Dıdahmet Áshimhanuly - qalyń oqyrman men ádebı ortada áńgime janrynyń sheberi, stılıst, talantty jýrnalıst retinde tanylǵan qalamger.
3 9 jyl buryn (1975) matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty, «Qazaqtelekom» AQ basqarma tóraǵasy ESEKEEV Qýanyshbek Baqytbekuly dúnıege keldi.
Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq memlekettik ulttyq ýnıversıtetin bitirgen.
«Qazaqoıl» JAQ-nyń, «Qazaqstan temir joly» RMK-nyń aqparattyq tehnologııalar departamenti jetekshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy mınıstrliginiń, Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrliginiń departament dırektory, Qazaqstan Respýblıkasy Aqparattandyrý jáne baılanys agenttigi tóraǵasynyń orynbasary, tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. Atalǵan qyzmetinde - 2010 jyldyń naýryz aıynan.
10 8 jyl buryn (1906-1996) epıdemıolog dáriger, medıtsına ǵylymynyń kandıdaty, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen dárigeri TІLEÝǴABYLOV Muhamedraqym Qýandyquly dúnıege keldi.
Aqmola oblysynyń Qorǵaljyn aýdanynda týǵan. Orynbor qalasyndaǵy Aımaqtyq medıtsına tehnıkýmyn bitirgen. 1938-1941 jyldary - Pavlodar oblysy aýyldyq aýrýhanalardyń dárigeri, Shyǵys Qazaqstan oblystyq Densaýlyq saqtaý bóliminiń meńgerýshisi. 1941-1944 jyldary - Qazaq KSR-i Densaýlyq saqtaý halyq komıssarynyń orynbasary. 1944-1946 jyldary - Qazaq KSR-i Densaýlyq saqtaý halyq komıssarynyń birinshi orynbasary. 1946-1947 jyldary - Qazaq KSR-i Densaýlyq saqtaý mınıstriniń orynbasary. 1947-1949 jyldary - Almaty obaǵa qarsy stansasynyń dárigeri, Almaty medıtsınalyq ýnıversıtetiniń Epıdemıologııa kafedrasynyń assıstenti. 1949-1978 jyldary - Ortalyq Azııalyq obaǵa qarsy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi, dırektory. 1978 jyldan zeınetkerlikte bolǵan.
Eki márte Eńbek Qyzyl Tý, eki márte «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapatalǵan.
7 8 jyl buryn (1936) qoǵam qaıratkeri, general-maıor KAMALIDENOV Zakash Kamalıdenuly dúnıege keldi.
Atyraý oblysynyń Novobogat aýdanynda týǵan. Máskeý munaı ınstıtýtyn, KOKP OK janyndaǵy Joǵary partııa mektebin bitirgen. 1959-1964 jyldary - Jyloı aýdandyq, Atyraý oblystyq komsomol komıtetiniń birinshi hatshysy. 1964-1970 jyldary - Shevchenko qalalyq partııa komıtetiniń ekinshi hatshysy. 1970-1978 jyldary - Atyraý oblystyq Kásipodaq keńesiniń tóraǵasy, Qazaqstan LKJO OK-iniń birinshi hatshysy. 1978-1979 jyldary - Qazaqstan kommýnıstik partııasy Tselınograd oblystyq komıtetiniń ekinshi hatysy. 1979-1980 jyldary - KSRO MQK-iniń aǵa ınspektory. 1980 jyly - Qazaq KSR MQK tóraǵasynyń orynbasary. 1980-1982 jáne 1985-1988 jyldary - Qazaqstan KP OK-iniń hatshysy. 1982-1985 jyldary - Qazaq KSR MQK-iniń tóraǵasy. 1988 jyly Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń tóraǵasy - KSRO Joǵarǵy Keńesi Tóralqasy tóraǵasynyń orynbasary bolǵan. 1988 jyldan bastap zeınet demalysyna shyqqan.
Lenın, Qazan Revolıýtsııasy, úsh márte Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
4 8 jyl buryn (1966) tanymal jýrnalıst, jańalyqtar qyzmeti bóliminiń prodıýseri jáne «Habar» agenttigi «Án sal!» áýezdi telejobasynyń júrgizýshisi HANGELDINA Qymbat Sadyqbekqyzy dúnıege keldi.
Qyzylorda qalasynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirgen. Qazaqstan Ǵylym akademııasy Fılosofııa jáne quqyq ınstıtýtynda jumys istegen. 1992-1998 jyldary - «Qazaqstan», «Aqsham», «Shapaǵat» baǵdarlamalarynyń júrgizýshisi, tilshi, tańerteńgilik kóńil kóterý baǵdarlamasynyń aǵa redaktory. 1998 jyldan - aqparattyq baǵdarlamalar dırektsııasynyń júrgizýshi redaktory, «Dılemma» tok-shoýynyń júrgizýshisi, «Habar» agenttigi Aqparattyq baǵdarlamalar bóliminiń atqarýshy prodıýseri.
3 2 jyl buryn (1982) Beıjińdegi HHІH Jazǵy Olımpıadalyq oıyndardyń qola júldegeri, grek-rım kúresinen 2010 jylǵy Gýanchjoýdaǵy XVI Azııa oıyndarynyń kúmis júldegeri MÁMBETOV Áset Sekenuly dúnıege keldi.
Semeı oblysynyń Úrjar aýdanynda týǵan. Qazaq sport jáne týrızm akademııasyn, Q.Sátbaev atyndaǵy ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetti bitirgen. 2000 jyldan jasóspirimder sport mektebinde sportshy-nusqaýshy. Grek-rım kúresinen QR eńbek sińirgen sport sheberi. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
8 5 jyl buryn (1929-2009) keńestik jáne reseılik ánshi, pedagog, KSRO halyq ártisi ZYKINA Lıýdmıla dúnıege keldi.