10 qyrkúıek. Týǵan kún ıeleri

ASTANA. QazAqparat - 10 qyrkúıek kúni tulǵalardan kimder dúnıege kelgen? QazAqparat oqyrmandaryna esimder kúntizbesin usynady.

ESІMDER

124 jyl buryn (1894-1938) memleket jáne qoǵam qaıratkeri, ǵalym, kórkemsózshi, ustaz, ǵalym, pýblıtsıst QOJANOV Sultanbek Qojanuly dúnıege keldi.

Ońtústik Qazaqstan oblysy Sozaq aýdany Aqsúmbe aýylyda týǵan. Túrkistandaǵy 4 synyptyq orys túzem bastaýysh mektebin (1910), 3 synyptyq qalalyq mektepti (1913), Tashkent muǵalimder semınarııasyn támamdaǵan. Máskeýde BK (b) P OK Marksızm-lenınızm kýrsyn (1927) bitirgen.

Sa­ıası qyz­metin Tash­kent qala­syn­da se­mına­rııa oqýshy­lary­nan quralǵan «Keńes» at­ty as­tyrtyn jas­tar uıymyn qurý­dan bas­taǵan. 1917 jy­ly kóktem­de Tash­kent­te Musta­fa Shoqaı, Q. Qojyqov, Q. Bolǵan­ba­ev, S.Aqaevpen birge «Birlik týy» ga­zetin shyǵar­dy. Túrkistan (Qoqan) avtonomı­ıasy­na qyzý qol­da­ý ta­nytyp, ony keńes ókimetiniń ásker kúshimen qula­tý­yn jergilikti ha­lyqtyń ózin-ózi bı­leý quqyǵyn aıaqas­ty etý dep baǵala­dy.

Ólke­de keńestik bılik tusyn­da oryn alǵan ashar­shy­lyqqa qar­sy kúreste belsendilik ta­nyt­ty. Ash­tyqpen kúre­setin ortalyq ko­mıs­sı­ıanyń múshesi retinde 1918 jylǵy qara­shadan bas­tap Túrkistan, So­zaq, Jańaqorǵan, Qyzylqum, Shı­eli óńirlerinde ashyqqan adam­dardy ta­maqtan­dy­ratyn ar­naıy oryn­dar ashý­dy uıym­dastyr­dy. 1919 - 1920 jy­ldary Syr­da­rııa ýezi tóraǵasy­nyń oryn­ba­sary, Túrkistan ýezdik-qala­lyq atqarý kentiniń, Syrdarııa ob­lystyq re­volıý­tsı­ıalyq kentiniń tóraǵasy bol­dy.

1920 jyl­dyń sońyna qaraı Túrkistan Res­pýblı­kasy­nyń Іshki ister ha­lyq komıs­sa­ry, 1921 jy­ly qazan­da Ha­lyq aǵar­tý ha­lyq ko­mıs­sa­ry bo­lyp taǵaıyn­daldy. Oqý-aǵar­tý sa­lasyn­da bilim be­rýdi jergilikti ha­lyqtar tilinde júrgizý máse­lesin kóterip, ony júze­ge asy­rýdy ta­lap etti.

Máskeý, Pet­rograd sekildi iri qala­lar­da joǵary oqý oryn­da­ryn­da bilim alyp jatqan túrkistan­dyq jas­tarǵa ma­terı­al­dyq kómek kórse­týde birqatar is-sharalar­dy júze­ge asyr­dy. Túrkistan­da bas­pasózdiń jáne ulttyq te­atr­dyń órken­deýine ele­ýli úles qos­ty. «Aq jol» ga­zetin shyǵarý­dy uıym­dasty­ryp, onyń alǵashqy re­dak­to­ry bol­dy. 1922 jy­ly Túrkistan Res­pýblı­kasy­nyń Jer sha­rý­ashy­lyǵy ha­lyq ko­mıs­sa­ry bo­lyp taǵaıyn­da­lysy­men, aýyl ahýaly­na erek­she kóńil bólip, ólke­degi jer-sý re­for­ma­syna tek tap­tyq qana emes, so­nymen birge ulttyq sı­pat be­rý baǵytyn da ustan­dy.

1922 - 1924 jy­ldary Túrkistan KP kentiniń hat­shy­sy, atqarý kenti tóraǵasynyń oryn­ba­sary, RK (b) P OK Or­ta Azııa bıý­rosy­nyń múshesi bol­dy. Or­talyq Azı­ıadaǵy ulttyq-aýmaqtyq me­jeleý kezinde (1924) aı­ryqsha tanyldy. 1924 jy­ly qara­shada RK (b) P Qazaq ob­ko­mynyń (1925 jy­ly aqpan­nan - Qazaq ólke­komy­nyń) ekinshi hat­shy­sy qyz­metine jiberildi. Qojanovtyń tike­leı usy­nysy­men Keńes­terdiń І sezi qazaq halqy ta­rıhı ata­ýyn (pat­sha­lyq tusy­nan burma­lanyp qalyp­tasqan «kır­gız» de­gen at­ty tól ata­ýyna - «qazaqqa» túzetip) qaı­ta­ryp, as­ta­nalyq qala atyn Qyzy­lor­da dep ózgertti.

1925 jy­ly qara­shada BK (b) P or­ta­lyq kentine shaqyry­lyp, ult respýblıkala­ry boıyn­sha ja­ýap­ty nusqaýshy la­ýazy­mymen Kav­kazǵa, 1928 jy­ly Tash­kent­ke, Or­ta Azııa Bıý­rosy­na qyz­metke jiberildi. Munda ol úgit-na­sıhat bólimi meńge­rýshisiniń oryn­ba­sary, hat­shy bol­dy. Búkilo­daqtyq aýyl sha­rý­a-shy­lyǵy ǴA-nyń (VASH­NIL) Tash­kent bólimshesin uıymdastyr­dy. 1929 jy­ly Or­ta Azııa maqta-ır­rı­gatsı­ıalyq po­lıteh­nı­ka ıns­tı­týtyn (SA­HIPI) quryp, alǵashqy dı­rek­to­ry bol­dy, so­nymen qatar 1929 - 1931 jy­ldary Or­ta Azııa maqta kentiniń dı­rek­to­ry qyz­metin atqar­dy. 1931 - 1932 jy­ldary BK (b) P OK ap­pa­ratyn­da istedi. Qoja­nov negizgi mindet­terin qoǵam­dyq, ǵyly­mı-shyǵar­ma­shylyq jumys­tarmen ushtas­ty­ryp otyr­dy. Mek­tepke ar­nalǵan «Esep­ta­ný qura­ly» at­ty oqýlyǵy (1924), «Túrkistan­nyń Keńestik Av­to­nomı­ıasy­nyń on jyl­dyǵyna» at­ty orys tilindegi zert­teýi (1928) je­ke kitap bo­lyp shyqqan. RK (b) P OK ult qyzmetker­lerimen ótkizgen Tórtinshi keńesinde (1923), RKFSR HKK tóraǵasy­nyń oryn­ba­sary T. Rysqulov­tyń basqarý­ymen ótken je­ke keńes­te (1926) sóı­le­gen sózderinde, son­daı-aq I. V. Sta­lın­ge 1927 jy­ly jazǵan eki ha­tyn­da Qoja­nov­tyń sa­ıası kózqaras­ta­ry meılinshe aıqyn tujy­rym­dalǵan. Ol 1937 jy­ly 16 shilde­de Tash­kent­te tutqyn­da­lyp, sa­ıası qýǵyn-súrgin qurba­ny bol­dy. 1957 jy­ly aqtal­dy. Al­ma­ty, Shym­kent qala­laryn­daǵy kóshe­ler­ge Qoja­nov esimi berilgen. Túrkistan­da es­kertkish qoıylǵan.

 

79 jyl buryn (1939) fılosofııa ǵylymdarynyń doktory, professor, QR Qoǵamdyq ǵylymdar akademııasynyń akademıgi, Aqtóbe qalasynyń qurmetti azamaty AITALY Amangeldi Ábdirahmanuly dúnıege keldi.
Reseıdiń Astrahan oblysy, Volodarsk aýdanyna qarasty Boldyrevo aýylynda týǵan. 1964 jyly Atyraý pedogogıkalyq ınstıtýtyn, 1967 jyly QAZUÝ-dyń aspırantýrasyn támámdaǵan.

Orys tili men ádebıetiniń muǵalimi. Fılosofııa ǵylymdarynyń doktory, professor. Uzaq jyldar bilim jáne ǵylym salasynda qyzmet etken. 1999-2004 jyldar aralyǵynda ekinshi shaqyrylymdaǵy jáne 2004-2007 jyldardaǵy úshinshi shaqyrylymdaǵy Parlament depýtaty. Birneshe ǵylymı-kópshilik kitaptardyń jáne júzdegen ǵylymı maqalalardyń avtory.

«Qurmet belgisi, «Parasat» ordenderimen, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń gamotasymen marapattalǵan.

  

69 jyl buryn qoǵam qaıratkeri, «Dos-Muqasan» tobynyń negizin qalaýshylardyń biri ári onyń múshesi OMAROV Shárip (1948-2007) dúnıege keldi.

61 jyl buryn (1957) Qazaqstan Respýblıkasynyń Ortalyq saılaý komıssııasy apparatynyń basshysy KAMALOV Bahtııar Kamaluly dúnıege keldi.

Ol Hojeıli qalasynda (Qaraqalpaq ASSR) týǵan. Fılolog, ekonomıst jáne zańger mamandyqtary boıynsha úsh joǵary bilim ıesi.

Eńbek joly: orys tili muǵalimi (1980-1981); Almaty qalasy komsomol uıymdarynyń bólim ınstrýktory, Tehnıkalyq ýchılışe Komsomol komıtetiniń hatshysy (1981 jyldan); komsomoldardyń Almaty obkomynda bólim ınstrýktory, Almaty oblystyq atqarý komıtetiniń kámeletke tolmaǵandar isteri jónindegi komıssııanyń jaýapty hatshysy (1984-1987); Saıası aǵartý kabınetiniń meńgerýshisi, Almaty qalasy Máskeý aýdandyq komıteti komsomol uıymdary, aýdandyq partııa uıymy bóliminiń meńgerýshisi (1987-1991); Almaty qalasy jumyspen qamtý aýdandyq ortalyǵynyń dırektory (1991-1992); jumyspen qamtý bas basqarmasy basshysynyń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek mınıstrliginiń jumyspen qamtý departamenti tóraǵasynyń orynbasary (1992-1994); Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń janyndaǵy baqylaý bas ınspektsııasynyń sarapshysy (1994-1995); «Promstroıproekt» AQ dırektorynyń kommertsııa jáne kásipkerlik jónindegi orynbasary (1995-1996); QR Ekonomıka jáne saýda mınıstrliginiń qurylymynda basshylyq qyzmetter atqarǵan (01.1997-12.1997); Almaty qalasy tártiptik keńesiniń meńgerýshisi (1997-2008); QR Qarjy mınıstrliginiń Qarjylyq baqylaý komıtetiniń qarjylyq baqylaý ınspektsııasy bóliminiń bastyǵy (2008-2009); QR Jer resýrstaryn basqarý jónindegi agenttigi Almaty qalasyndaǵy uıymdastyrý basqarmasynyń bólim bastyǵy (2011-2012); QR Ádilet mınıstrligi Almaty qalasyndaǵy Kadrlar departamentiniń dırektory (2012-2013); QR Memlekettik qyzmet jónindegi mınıstrligi Almaty qalasy boıynsha departamentiniń Ádep jónindegi keńesiniń tóraǵasy (2013-2014); Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik qyzmet jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres jónindegi agenttiginde Almaty qalasy boıynsha departament basshysynyń orynbasary - Almaty qalasy Ádep keńesiniń tóraǵasy (2014-2016); Memlekettik qyzmet mınıstrliginiń Almaty qalasy boıynsha departamentiniń bastyǵy - Ádep keńesiniń tóraǵasy (2016); QR Memlekettik qyzmet isteri jáne sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttiniń Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha departamenti Ádep jónindegi keńesiniń tóraǵasy (2016-2017).

Qazirgi laýazymyn 2017 jyldyń mamyrynan beri atqaryp keledi.

«Eren eńbegi úshin», «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl», «Ádilet organdary júıesin damytýǵa qosqan úlesi úshin» medaldarymen QR táýelsizdiginiń 10 jyldyǵy mereıtoılyq medalimen marapattalǵan.

 

57 jyl buryn (1961) QR Ulttyq qaýipsizdik komıteti tóraǵasynyń orynbasary QOLQABAEV Marat Ómirbekuly dúnıege keldi.   

Almaty oblysynda týǵan. Almaty energııa qurylys tehnıkýmyn, KSRO MQK Joǵarǵy kýrsyn támámdaǵan.

Eńbek ótili: Almaty JEO-1 joǵary qysym qazandyqtarynyń mashınısi (1982-1984); KSRO MQK Joǵary kýrsynyń tyńdaýshysy (1984-1989); Qazaq KRO MQK tergeý bóliminiń tergeýshisi (1989-1995); QR UQK basshy laýazymdarda jumys istedi (1995-2003); QR UQK 9-shy tergeý departamentiniń bastyǵy (2003-2009); QR UQK Departament bastyǵy (2003-2009); UQK Astana qalasy boıynsha departament bastyǵy (2009-2011); UQK 9-shy tergeý departamentiniń bastyǵy (2011-2013).

Qazirgi laýazymynda 2013 jylǵy qazannan bastap.

 

52 jyl buryn (1966) Qazaqstannyń «Atameken odaǵy» UKP prezıdıýmynyń tóraǵasy, kásipker, Qazaqstandaǵy energetıkalyq sektorlar men munaı-gaz kásiporyndaryn biriktirýshi KAZENERGY qaýymdastyǵynyń tóraǵasy, ekonomıka ǵylymynyń kandıdaty QULYBAEV Tımýr Asqaruly dúnıege keldi.

Almaty qalasynda týǵan. Mıhaıl Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1988-1990 jyldary - Qazaq KSR Memlekettik josparlaý komıteti janyndaǵy Josparlaý jáne normatıvter ǵylymı-zertteý ekonomıkalyq ınstıtýtynyń ekonomısi, kishi ǵylymı qyzmetkeri. 1990-1992 jyldary - Qazaqstannyń Mádenı, áleýmettik jáne ǵylymı-tehnıkalyq damý qory Ǵylymı-konsýltatsııalyq ortalyǵynyń dırektory. 1992-1997 jyldary - «Altyn Alma» Kontserni» AQ bas dırektory, prezıdenti, Qazaqstannyń halyqaralyq damý qorynyń bas dırektory, «Altyn Alma» saýda úıiniń prezıdenti, «Altyn Alma» jabyq úlgidegi aktsıonerlik qoǵamynyń prezıdenti. 1995-1997 jyldary - «Almaty saýda-qarjy banki» JAQ Baqylaý keńesiniń tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasy Investıtsııalar jónindegi memlekettik komıteti Jobalardy baǵalaý jáne kelissózder júrgizý dırektsııasynyń dırektory. 1997-1999 jyldary - «Kazaqoıl» Ulttyq munaıgaz kompanııasy» JAQ ekonomıka jáne qarjy jónindegi vıtse-prezıdenti. 1999-2001 jyldary - «QazTransOıl» Ulttyq munaı tasymaldaý kompanııasy» JAQ prezıdenti, «QazTransOıl» JAQ bas dırektory. 2001-2002 jyldary - «Munaı jáne gaz tasymaldaý» Ulttyq kompanııasy» JAQ bas dırektory. 2002 jyldan bastap «QazMunaıGaz» Ulttyq kompanııasy» JAQ birinshi vıtse-prezıdenti bolǵan. 2002 jyldan beri «QazTransOıl» JAQ Dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. 2006-2007 jyldary - «Samuryq» Ulttyq holdıngtik kompanııasy» AQ basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary. 2008 jyldyń qazanynan - «Samuryq-Qazyna» Ulttyq ál-aýqat qory» AQ basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary. 2009 jyldyń qańtarynan - Qazaqstan boks federatsııasynyń prezıdenti. 2010 jyldan - Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq olımpıadalyq komıteti atqarý komıtetiniń múshesi. 2010 jyldyń naýryzynan Qazaqstan Respýblıkasy kásipkerler  birlestigi úılestirý keńesiniń múshesi. 2010 jyldyń sáýirinde «Atameken» odaǵy» Qazaqstannyń ulttyq ekonomıkalyq palatasy tóralqasynyń tóraǵasy bolyp saılanǵan. 2010 jyldyń mamyrynda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy Kásipkerler keńesiniń quramyna kirgen. 2011 jyldyń 12 sáýirinde «Samuryq-Qazyna» ulttyq ál-aýqat qory» AQ basqarma tóraǵasy bolyp taǵaıyndalǵan. «QazMunaıGaz ulttyq kompanııasy» AQ dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. «Qazatomónerkásip ulttyq atom kompanııasy» AQ dırektorlar keńesiniń tóraǵasy. Qazaqstannyń «Atameken odaǵy» UEP prezıdıýmynyń tóraǵasy (2010 jyldan). Qazaqstan Respýblıkasy boks federatsııasynyń tóraǵasy. «Gazprom» AAQ dırektorlar keńesiniń múshesi (2011 jyldyń maýsymynan)
ІІІ dárejeli «Barys», «Qurmet», Dostyq, ІІ dárejeli knıaz Danııl Moskovskıı ordenderimen, medalmen marapattaǵan. Seimar Open 2000 golftan 3 jyl saıynǵy qazaqstandyq týrnırde 1 oryndy jeńip alǵan.

  

43 jyl buryn (1975) qoǵamdyq damý mınıstriniń keńesshisi Aıdos SARYM Ámirollauly dúnıege kelgen.

Ol Almaty qalasynda týǵan. Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq ýnıversıtetin «Tarıh» mamandyǵymen bitirgen.

Eńbek joly: Qazaqstan Respýblıkasy Arhıvter jáne qujattamalar bas basqarmasynyń bas ınspektory, keńesshisi; Qazaqstan strategııalyq zertteýler ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri; Atyraý oblystyq Іshki saıasat departamentiniń dırektory; Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiliginiń sektor meńgerýshisi; «Aq jol» partııasynyń baspasóz hatshysy, keńesshisi; «Naǵyz Aq jol» partııasy teńtóraǵasynyń keńesshisi; «Jas Alash» gazeti bas redaktorynyń orynbasary; Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq kitaphanasy dırektorynyń keńesshisi (05.2017-08.2018).

Qazirgi laýazymyn atqarýǵa 2018 jyldyń tamyzynda kiristi.

  

42 jyl buryn (1976) Qazaqstan Respýblıkasy Premer-Mınıstri keńsesi basshysynyń orynbasary AITAEV Renat Qurmetjanuly dúnıege keldi.

Óskemen qalasynda týǵan. D.M.Serikbaev atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan memlekettik tehnıkalyq ýnıversıtetin, Qazaq memlekettik zań akademııasyn bitirgen, ınjener-ekonomıst, zańger.

1999-2000 jyldary - Shyǵys Qazaqstan oblystyq statıstıka basqarmasynda ónerkásip kásiporyndaryna monıtorıng bóliminiń bas mamany. 2000-2002 jyldary - QR Memlekettik kiris mınıstrliginiń taldaý jáne boljaý departamentiniń jetekshi, bas mamany. 2002-2003 jyldary - QR Qarjy mınıstrliginiń kirister men kelisimsharttar departamentiniń kedendik kirister bóliminiń bastyǵy. 2003-2008 jyldary - QR Qarjy mınıstrliginiń kedendik baqylaý komıtetiniń basqarma bastyǵy. 2008-2009 jyldary - QR Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrliginiń aqparattyq qamtamasyz etý departamenti dırektorynyń mindetin atqarýshy, dırektory. 2009-2010 jyldary - QR Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damýdy salaaralyq úılestirý departamentiniń dırektory. 2010 jylǵy sáýir-maýsym aılarynda - QR Indýstrııa jáne saýda mınıstrliginiń ındýstrııalyq saıasat departamentiniń dırektory. 2010 jylǵy maýsym-qazan aılarynda - QR Premer-Mınıstri keńsesiniń ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý bólimi meńgerýshisiniń orynbasary; QR Premer-Mınıstri keńsesiniń ındýstrııalyq-ınnovatsııalyq damý bóliminiń meńgerýshisi (2010-2017).

Qazirgi laýazymyn 2017 jylǵy qańtardan beri atqaryp keledi.

«Qurmet» ordenimen (2013); ІІІ dárejeli «Eýrazııa ekonomıkalyq odaǵyn qurýǵa qosqan úlesi úshin» medalimen (2015) nagradtalǵan.