1 TAMYZ. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
1 tamyz, JUMA Ázerbaıjan árpi men tiliniń kúni. Ázerbaıjan Prezıdentiniń 2001 jylǵy 9 tamyzdaǵy «Ázerbaıjan árpi men ázirbaıjan tiliniń kúnin bekitý týraly» Jarlyǵyna sáıkes jyl saıyn atap ótiledi. Búkildúnıejúzilik sábılerdi emizýdi nasıhattaý aptalyǵy. 1992 jyldan bastap, ıÝNISEF balalar qorynyń bastamasymen barlyq elde ótkiziledi. Qazaqstan 1994 jyldan bul máselege úlken mán berip, ony qorǵaý, jandandyrý jóninde ulttyq baǵdarlama jasady. Qazaqstanda 14 aýrýhana «Balaǵa aıaly alaqan» jobasymen jumys istep, ıÝNISEF-tiń «Altyn taqtasyn» syıǵa aldy. Qytaı Halyq Respýblıkasy Armııasynyń kúni - Qytaı áskerı qyzmetkerleriniń kásibı meıramy. 1927 jylǵy tamyzdyń 1-inde Qytaıdyń shyǵysyndaǵy Tszıansı provıntsııasynyń Nanchan qalasy turǵyndary Gomından rejımine qarsy kóteriliske shyqty. Bul kóterilis eldegi ekinshi azamat soǵysynyń bastalýyna sebep boldy jáne Qytaı jumysshy-sharýalarynyń qyzyl armııasy quryldy. Qazaqstan Respýblıkasy men Qytaı Halyq Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qańtardyń 3-inde ornatyldy. Shveıtsarııa konfederatsııasynyń ulttyq meıramy - Konfederatsııanyń negizi qalanǵan kún. Shveıtsarııa - Eýropanyń dál ortasynda ornalasqan, 23 kantonnan turatyn federatıvtik respýblıka. Ár kantonnyń óz Konstıtýtsııasy, Úkimeti jáne Parlamenti bar. Memleket basshysy - Prezıdent. Zań shyǵarý organy Ulttyq jáne Kantondar keńesinen turatyn eki palataly Federaldyq jınalys. Atqarýshy organy - Federaldyq keńes. Qazaqstan Respýblıkasy men Shveıtsarııa arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy maýsymnyń 1-inde ornatyldy. Benın Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1960). Benın - Afrıkanyń batysynda, Gvıneıa shyǵanaǵyna taıaý ornalasqan memleket. Memleket jáne Úkimet basshysy - Prezıdent. Joǵary zań shyǵarýshy organy - Ulttyq jınalys. Reseı Federatsııasynyń ınkassatorlar kúni. 1939 jyly KSRO Memlekettik banki janyndaǵy ınkassatsııa apparaty quryldy. ESTE QALAR OQIǴALAR 47 jyl buryn (1967) Baıanaýylda «Dos-Muqasan» ansambliniń mýzykanttary ózderiniń alǵashqy kontsertin qoıdy. Tyńdarmandary jergilikti turǵyndar men Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýty stýdenttik qurylys otrıadtarynyń músheleri boldy. Ansambl aty ony uıymdastyrýshylar esimderiniń alǵashqy býyndarynan («Dos» - Dosym Súleev, «Mu» - Murat Qusaıynov, «Qa» - Qamıt Sanbaev jáne «San» - Sanıa, Aleksandr Lıtvınov) quralǵan. Ony qurylys otrıadyndaǵy Vengrııadan kelgen stýdentterdiń jetekshisi ıAnosh Karpotı usynǵan. Keıin ansambl quramyna M.Moldabekov, Q.Ájibaeva, Sh.Omarov, B.Jumadilov, N.Qusaıynovtar qosyldy. Olardyń repertýarynda elektrondy mýzykalyq aspaptar súıemelimen oryndalatyn «Nazqońyr», «Ahaý, bıkem», «On alty qyz», «Sulý qyz», «Qudasha», t.b. qazaqtyń halyq ánderi, halyq jáne qazirgi qazaq kompozıtorlarynyń, sondaı-aq ansambl músheleriniń shyǵarmalary oryn aldy. «Dos-Muqasan» dástúrli folklorlyq-mýzykalyq týyndylardy óz kezeńindegi estradalyq mýzyka mánerine saı óńdep, qulpyrta oryndaǵan. Bul sıpat, ásirese «Jeruıyq» rok-operasy, «Dala jáne ǵarysh» sııaqty kúrdeli shyǵarmalardan anyq baıqalady. Ansambl Tashkent qalasynda ótken Búkilodaqtyq «Halyqtar dostyǵy» festıvaliniń, Mınskide ótken kásibı oryndaýshylar baıqaýynyń, sonymen qatar Berlınde, Máskeýde ótken Jastar men stýdentterdiń halyqaralyq festıvaldarynyń laýreaty atanǵan. Qazaqstan komsomol syılyǵyn ıelengen. 13 jyl buryn (2001) Ujymdyq qaýipsizdik týraly kelisimge qatysýshy memleketterdiń basshylary Ortalyq Azııa aımaǵynda jedel qımyldy ujymdyq kúshterdi qurý týraly sheshim qabyldady. Onyń quramyna Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan Respýblıkalarynyń jáne Reseı Federatsııasynyń bólimderi men bólimsheleri kirdi. 11 jyl buryn (2003) Elbasy N.Nazarbaev Qarashyǵanaq kenishinde Kaspıı qubyr jelisi konsortsıýmy (KTK) qubyrlary arqyly birinshi munaı jiberý saltanatyna qatysty. 7 jyl buryn (2007) Uly Otan soǵysynyń batyry, jaýynger jáne jazýshy Baýyrjan Momyshulynyń týǵan jeri - Jambyl oblysy Jýaly aýdanynyń ortalyǵynda batyrǵa arnalǵan eskertkishtiń irgetasy qalandy. Rásimge Uly Otan soǵysynyń ardagerleri, aýdannyń qurmetti azamattary men qoǵam qaıratkerleri qatysty. Momyshuly Baýyrjan (1910-1982) - Keńes Odaǵynyń Batyry, ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń dańqty jaýyngeri, qazaqtyń kórnekti jazýshysy. Jambyl oblysynyń Jýaly aýdanyndaǵy Kólbastaý mekeninde dúnıege kelgen. «Ofıtserdiń kúndeligi», «Bir túnniń tarıhy», «Bizdiń semıa», «Moskva úshin aıqas» «Jaýyngerdiń tulǵasy», «Maıdan», «Maıdandaǵy kezdesýler», «General Panfılov», «Tólegen Toqtarov», «Kýba áserleri», «El basyna kún týsa», «Ushqan uıa», «Adam qaıraty» povesteri men áńgimeleriniń avtory. Ol Keńes dáýirindegi Memlekettik syılyqtyń laýreaty, «Qyzyl Tý, Eńbek Qyzyl Tý, Halyqtar dostyǵy, 1-shi dárejeli Otan soǵysy, 2 ret Qyzyl Juldyz, Qurmet belgisi syndy orden-medaldarmen marapattalsa, halqynyń shyn mánindegi qaharman ulyna Qazaqstan táýelsizdikke qol jetkizgennen keıin Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵy berilgen. 7 jyl buryn (2007) Astanada belgili aqyn jáne jýrnalıst Qaıyrbaı Tóreǵojynyń «Jańbyrly jaz» atty kitaby jaryq kórdi. Kitap avtordyń sońǵy jyldary jazǵan óleńder jınaǵynan turady. Jınaqqa «Arman-aı» atty poemasy da kirdi. Kitap «Folıant» baspahanasynan shyǵarylǵan, tırajy myń dana. Q.Tóreqojy qalamynan buryn basyp shyǵarylǵan «Kúnshýaq» atty óleńder jınaǵy men ár jyldary jaryq kórgen jarııalanymdary, ocherkteri, shaǵyn áńgimeleri bar. 516 jyl buryn (1498) Hrıstofor Kolýmb Amerıkaǵa jetip, ony aralǵa balap Santa Isla (Santa Isla) dep ataǵan. 221 jyl buryn (1793) Frantsııada ólshemder men salmaqtardyń biryńǵaı álemdik júıesine negiz bolǵan metrlik júıe engizildi. 180 jyl buryn (1834) aǵaıyndy mehanık Cherepanovtar Reseıdegi eń alǵashqy paravozdy qurastyryp shyǵardy. 138 jyl buryn (1876) Kolorado AQSh-tyń 38-inshi shtaty boldy. 100 jyl buryn (1914) dúnıejúzin qaıta bóliske salý jolynda «Úshtik odaq» (Avstrııa-Vengrııa, Germanııa, Italııa) pen Anglııa, Frantsııa, Reseı odaǵy arasyndaǵy saıası-ekonomıkalyq qaıshylyqtardan birinshi dúnıejúzilik soǵys bastaldy. Soǵys barlyq elderdiń ekonomıkasyn kúızeltip, adamzatty buryn kórmegen qaıǵy-qasiret pen asharshylyqqa dýshar etti. 1916 jyly maýsymnyń 25-inde Reseı patshasy ımperııanyń «buratana halyqtaryn», onyń ishinde qazaqtardy da maıdan shebindegi qara jumysqa alý týraly jarlyq shyǵardy. Qara jumysqa 100 000-nan astam qazaq jigitteri alynyp, olardyń basym kópshiligi batys maıdanǵa attandyryldy. 90 jyl buryn (1924) Keńes Odaǵy Qyzyl Juldyz ordenin bekitti. 78 jyl buryn (1936) Berlınde Olımpıada oıyndarynyń ashylýy ótti. 75 jyl buryn (1939) KSRO Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń Jarlyǵymen «Keńes Odaǵynyń Batyry» medali bekitildi. 1939 jylǵy qazannyń 16-yndaǵy Jarlyq negizinde medal ataýy Keńes Odaǵy Batyrynyń «Altyn Juldyz» medali bolyp ózgertildi. 75 jyl buryn (1939) Orta Azııada Úlken Ferǵana arnasyn qazý jumystary bastaldy. Arna qurylysyna Qazaqstannyń ońtústik óńirinen de kóptegen adamdar tartyldy. 73 jyl buryn (1941) alǵashqy djıp shyǵaryldy. 40 jyl buryn (1974) Reseıdiń Dýbna qalasyndaǵy Birikken ıadrolyq zertteýler ınstıtýty Mendeleev kestesindegi 106-shy element (Sg) alynǵany týraly habarlama taratty. 33 jyl buryn (1981) «MTV» mýzykalyq telekanaly alǵash ret efırge shyqty. Týra alty jyldan keıin ol Eýropada da jumys isteı bastady. 23 jyl buryn (1991) ıtalıandyq-argentınalyq fýtbol juldyzy Dıego Maradonna sportpen qosh aıtysty.
ESІMDER 121 jyl buryn (1893-1966) mýzyka aspabyn jasaýshy sheber, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qazaqstannyń dástúrli kóne mýzyka aspaptaryn jetildirý isimen aınalysqan tuńǵysh organolog, Baıan Ólgıı aımaǵynyń qurmetti azamaty QASYMOV Qamar dúnıege keldi. Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda týǵan. 20 ǵasyrdyń 20-30-shy jyldaryndaǵy mádenı betburystardyń bel ortasynda bolyp, kóne qylqobyzdy, sal-serilerdiń toǵyz perneli qara dombyrasyn, ańshylyq pen saıatkerliktiń aıasynda ǵana qoldanylyp kelgen daýylpaz ben shyńdaýyldy, baqtashylardyń sybyzǵysyn klassıkalyq aspap dárejesine deıin jetildirip, orkestrlik shyǵarmalarǵa laıyqtap jasaǵan. Qasymov jasaǵan ulttyq aspaptar ár túrli deńgeıde ótken halyqaralyq kórmelerge qoıylǵan. Respýblıkamyzda alǵash ashylǵan mýzykalyq aspap jasaý sheberhanalarynyń isin jolǵa qoıyp, Qurmanǵazy atyndaǵy memlekettik halyq aspaptar orkestri men Jambyl atyndaǵy Qazaq fılarmonııasynyń jáne Qurmanǵazy atyndaǵy Almaty memlekettik konservatorııasynyń mýzykanttaryn orkestrlik úlgide jasalǵan mýzykalyq aspaptarmen qamtamasyz etken. Qasymov jasaǵan mýzykalyq aspaptar Máskeý, Sankt-Peterbor, Almaty, Semeı qalalaryndaǵy murajaılarda saqtaýly. Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, medaldarmen jáne Mońǵolııa úkimetiniń eń joǵarǵy «Altyn gads» ordenimen marapattalǵan. 104 jyl buryn (1910-1984) qazaqstandyq dybys operatory, KSRO Kınomatografıster odaǵynyń múshesi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri PERShIN Stefan ıAkovlevıch dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Reseıdiń Orynbor oblysy Novotroıtsk qalasynda týǵan. Almaty baılanys polıtehnıkýmyn, Sankt-Peterbor kınoınjenerler ınstıtýtyn bitirgen. 1937-1941 jyldary Almaty kınohronıka stýdııasynyń dybys rejısseri, 1955 jyldan «Qazaqfılm» stýdııasynda qyzmet atqarǵan. Ol qazaq tilindegi fılmder dýblıajynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn quryp, kınotaspaǵa qazaq tilinde eń alǵash jazǵan. Dybys operatory retinde «Meniń atym Qoja», «Artymyzda Moskva», «Mahabbat týraly ańyz» t.b. 10-nan astam tolyqmetrajdy kórkem fılmderdiń, sonymen qatar 50-den astam derekti jáne ǵylymı-tanymdyq fılmderdiń túsirilýine qatysqan. Eki ret Qyzyl Tý ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 86 jyl buryn (1928) bıologııa ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi TÁShENOV Qazıs Táshenuly dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Petropavl zooveterınarlyq ınstıtýtyn, Omby aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn, Qazaqstan Ǵylym akademııasy Tájirıbelik bıologııa ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1956-1990 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasy Fızıologııa ınstıtýtynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi, dırektordyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary, dırektory bolǵan. 1990-2002 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ǵylym akademııasy Tóralqasynyń múshesi, bıologııa ǵylymdary bólimshesiniń akademık hatshysy, Adam jáne janýarlar fızıologııasy ınstıtýtynyń zerthana meńgerýshisi, bıologııa jáne medıtsına ǵylymdary bóliminiń akademık hatshysy mindetin atqarýshy bolǵan. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri mal fızıologııasyna arnalǵan. Ol kúıis qaıyratyn maldyń taz qarynynda mıkrobıologııalyq beloktyń jınaqtalý protsesi azyq ratsıonynyń sıpatyna jáne as qorytý jolyna kelip túsetin silekeı mólsherine baılanysty ekendigin birinshi ret anyqtady. Hırýrgııalyq operatsııa arqyly uıqy bezi men ót joldaryn bólek shyǵarýdyń tútiktik ádisin oılap tapty. Sondaı-aq júıkeler men qantamyrlaryn bútindeı saqtaı otyryp, ultabardan bólip alynǵan kishkene qaryn jasaý tásilin usyndy. As qorytý organdary men sút bezderiniń qyzmetin retteýge búırek, qalqansha jáne jynys bezderiniń qatystylyǵyn anyqtap, as qorytý jáne sút túzilý protsesteriniń ózara baılanysty ekenin dáleldep, sút shyǵarý mehanızmin ashty. Sonymen qatar Chehoslavakııa ǵalymdarymen birlese otyryp, kúıis qaıyratyn malǵa arnalǵan jasandy azyq ratsıonyn usyndy. Táshenovtiń jetekshiligimen 25-ke jýyq ǵylym kandıdaty men doktory dıssertatsııa qorǵaǵan. Onyń 250-den astam ǵylymı eńbegi, onyń ishinde 4 monografııasy jaryq kórgen. 20-den astam jumysy shetelderde jarııalanǵan. Esimi Qazaqstannyń Altyn kitabyna engizilgen. Halyqaralyq «Aq krest» ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 84 jyl buryn (1930-2013) kompozıtor, KSRO halyq ártisi, QazKSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty, professor RAHMADIEV Erkeǵalı Rahmadıuly dúnıege keldi. Semeı oblysynyń Shubartaý aýdanyndaǵy bul kúnderi Mádenıet dep atalatyn aýylynda dúnıege kelgen. 6-shy synyptan bastap «Úlgi» ujymshary mektep-ınternatynda oqıdy. 1948 jyldyń maýsym aıynda kontserttik ansamblmen Nurǵısa Tilendıev, Beken Jylysbaev jáne baıanda oınaıtyn Konstantın Oshlakovtar aýylǵa keledi. Olardyń oıynda Balqash mańyndaǵy aýyldarǵa óner kórsetýmen qatar, P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy ýchılışege daryndy jasóspirimderdi tańdap alý maqsaty da bar edi. Joǵary synyptardyń oqýshylaryn tyńdap, synaǵan komıssııa músheleri olardyń ishinen Erkeǵalımen qosa eseptegende tórteýin tańdap aldy. Erkeǵalı 1948 jyldyń kúzinde dombyra klasy boıynsha mýzykalyq ýchılışeniń oqýshysy bolyp qabyldandy. Ýchılışeni oıdaǵydaı támamdaǵan Erkeǵalı 1952 jyldyń jazynda emtıhandardy jaqsy tapsyryp, konservatorııa stýdenti atandy. Ol qabyldaý synynda qobyzǵa arnalǵan «Trıo» pesasyn jáne «Jasyl orman» ánin oryndady. Endi Erkeǵalı L.Hamıdıdiń usynysymen professor Evgenıi Brýsılovskııdiń klasynda ónerin jetildirýge kiristi. 1957 jyly Erkeǵalı Rahmadıev óziniń dıplomdyq jumysy retinde Memlekettik emtıhan komıssııasynyń aldyna «Qamar sulý» operasynyń birinshi bólimin usyndy. Onyń ustazy E.Brýsılovskıı keleshek Qazaqstannyń kórnekti kompozıtory bolatyndyǵyn tanyǵan-dy. Osy baǵytta bilimin damyta túsý úshin E.Rahmadıev P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy Máskeý konservatorııasyna bir jyldyq tálim alýǵa keldi. 1962 jyly Máskeýde jas kompozıtorlar konkýrsynda Erkeǵalı Rahmadıevtiń «Balqashtaǵy kesh» atty horǵa arnalǵan poemasy birinshi dárejedegi dıplommen baǵalandy. «Qamar sulý» operasynyń 1963 jyldyń 15-sáýirinde Abaı atyndaǵy QMAOB teatrynda qoıylýy ony úlken shyǵarmashylyq shabytqa jeteleıdi. 1970 jyly kompozıtor orkestrdiń qoldaýymen trýbada oryndalatyn «Skertsony» vokaldyq-horeografııalyq «Qyzyl kıiz úı» kompozıtsııasyn, M.Áýezovke arnalǵan lırıkalyq poema-rekvıemin, «Aıastan» atty kantatasyn jáne dramalyq qoıylymdarǵa arnalǵan «Qabaǵan ıt», «Áke taǵdyry», «Suhbattasý» mýzykalaryn jaryqqa shyǵardy. 1972 jyly opera «Alpamys» támamdaldy, oǵan ilese shyǵarylǵan sımfonııalyq kúı «Daırabaı» oǵan úlken jetistik ákeldi. 1980 jyly Q.Muhamedjanovtyń lıbrettosy boıynsha «Tyń týraly» jańa operany ómirge ákeldi. 1980-shi jyldary Erkeǵalı Rahmadıevtiń trýbalyq orkestrdiń qostaýymen jáne skrıpkaǵa arnalǵan, orkestr demeýimen oryndalatyn kontserttik eki shyǵarmasy taǵy da ómirge keldi. Shahımardan Ábilevtiń oryndaýynda Abaıdyń óleńderine jazylǵan romanstar tizbegi tutastaı birneshe teatr sahnalarynda tyńdaýshylardy baýrap aldy Erkeǵalı Rahmadıevtiń Ábish Kekilbaevtyń lıbrettasyna súıen-gen «Abylaı han» atty epıkalyq operasy eki bólimnen turady. Munda Buhar jyraý men Abylaı hannyń beınesi operanyń negizgi taqyryby. Kompozıtor qandaı mýzyka janrynda bolmasyn jazylǵan shyǵarmalarynda jańalyq ádisin, este qalatyn tyń qatparlardy aýdarady. Onyń árbir shyǵarmasy (operalar, kontsertter, sımfonııalyq poemalar, kúıler, kantatalar, ánder jáne romanstar) respýblıkanyń mádenı ómirinde aıyryqsha oryn alady. Qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtynda oqytýshy bolǵan. 1958-1959 jyldary Almaty konservatorııasynda folklor kabınetin basqardy, Jambyl atyndaǵy Qazaq memlekettik fılarmonııasynyń jetekshisi, 1961-1965 jyldary Qazaq KSR-niń Mádenıet mınıstrliginde Kórkemóner bas basqarmasynyń bastyǵy, al 1966 jyly Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynyń dırektory bolyp taǵaıyndaldy. 1967 jyly Qurmanǵazy atyndaǵy konservatorııanyń rektory, 1968 jyly Qazaqstan kompozıtorlar odaǵynyń tóraǵasy jáne KSRO kompozıtorlar odaǵynyń hatshysy. Professor Erkeǵalı Rahmadıevtiń ustazdyǵymen Ó.Nesiphanov, T.Qajyǵalıev, S.Erkimbekov, O.Janııarov, S.Romashenko, V.Strıgotskıı, M.Taımenkeev jáne basqa da daryndy kompozıtorlar konservatorııany támamdady. 1991-1993 jyldar aralyǵynda QR Mádenıet mınıstri. Jemisti eńbekteri úshin «Eńbek Qyzyl Tý», «Halyqtar dostyǵy», «Otan» ordenderimen, birneshe medaldarmen, Qazaq KSR-nyń jáne Armenııa, Ózbekstan, Eston respýblıkalarynyń, Tatar avtonomııalyq respýblıkasynyń maqtaý gramotalarymen marapattalǵan. 1966 jyly oǵan Qazaq KSR-nyń eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri, 1975 jyly Halyq ártisi, 1981 jyly KSRO halyq ártisi ataǵy berildi, al 1980 jyly Qazaq KSR memlekettik syılyǵy tapsyryldy. 2010 jyly Qazaqstannyń Eńbek Eri atandy. Erkeǵalı Rahmadıev 2013 jyly 9 sáýirde Almatyda dúnıeden ótti. 56 jyl buryn (1958) palýan, sambodan halyqaralyq dárejedegi sport sheberi MUSABEKOV Almas dúnıege keldi. Jambyl oblysynyń Baızaq aýdanynda týǵan. Jambyl gıdromelıoratıvtik qurylys ınstıtýtyn bitirgen. «Qaırat» erikti sport qoǵamynyń jattyqtyrýshysy, Baızaq aýdandyq tutynýshylar qoǵamynyń sport jónindegi nusqaýshysy bolǵan. 1989 jyldan jeke kásippen aınalysady, «Sambo», «Azııa-sport» seriktestikteriniń dırektory. Ol Eýropa chempıonatynyń kúmis júldegeri, Álem kýbogynyń jeńimpazy, Eýropa chempıony, Keńester Odaǵynyń eki dúrkin jeńimpazy, eki dúrkin kúmis júldegeri, toǵyz dúrkin qola júldegeri atanǵan. Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen eki márte marapattalǵan. 53 jyl buryn (1961) QR Densaýlyq saqtaý mınıstri QAIYRBEKOVA Salıdat Zekenqyzy dúnıege keldi. 1961 jylǵy 1 tamyzda Qaraǵandy oblysynda dúnıege kelgen. 1984 jyly Qaraǵandy memlekettik medıtsına ınstıtýtyn «emdeý isi» mamandyǵy boıynsha, 2002 jyly E.A.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıtetin quqyqtaný mamandyǵy boıynsha bitirgen. 2001-2006 jyldary - Qazaq memlekettik medıtsına akademııasynyń qoǵamdyq densaýlyq jáne densaýlyq saqtaýdy basqarý kafedrasynyń izdenýshisi. 1984-1998 jyldary Qaraǵandy oblysynyń medıtsına uıymdarynda dáriger-nevropatolog, Qaraǵandy kópbeıindi emdeý-dıagnostıkalyq birlestigi bas dárigeriniń orynbasary bolyp jumys istedi. 1998-2001 jyldary - Qaraǵandy oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasynyń medıtsınalyq kómekti uıymdastyrý bóliminiń bastyǵy, Qaraǵandy oblystyq eńbek, jumyspen qamtý jáne halyqty áleýmettik qorǵaý basqarmasynyń № 5 medıtsınalyq-áleýmettik saraptama komıssııasynyń tóraıymy. 2001-2004 jyldary Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bólim bastyǵy, basqarma bastyǵy, Emdeý-profılaktıkalyq jumys departamenti dırektorynyń orynbasary, Mınıstrliktiń Apparat basshysy qyzmetin atqardy. 2004-2006 jyldary Qazaq memlekettik medıtsına akademııasynyń prorektory boldy. 2006-2008 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Ákimshiliginiń áleýmettik-ekonomıkalyq taldaý bóliminiń bas sarapshysy, bas ınspektory, áleýmettik-ekonomıkalyq monıtorıng bóliminiń sektor meńgerýshisi. 2008 jylǵy 4 jeltoqsannan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Medıtsınalyq qyzmet kórsetý salasyndaǵy baqylaý komıtetiniń tóraıymy. 2009 jylǵy 5 qazannan bastap Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrligi Medıtsınalyq qyzmetke aqy tóleý komıtetiniń tóraıymy. Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń Qaýlysymen 2010 jylǵy 23 sáýirinde Qazaqstan Respýblıkasynyń Densaýlyq saqtaý vıtse-mınıstri bolyp taǵaıyndaldy. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen 2010 jylǵy 7 qazanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Densaýlyq saqtaý mınıstri bolyp taǵaıyndaldy. Medıtsına ǵylymdarynyń doktory. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan. 52 jyl buryn (1962) jýrnalıst, «Egemen Qazaqstan» respýblıkalyq gazeti» aktsıonerlik qoǵamynyń vıtse-prezıdenti QYDYR Erkin dúnıege keldi. 1984 jyly QazMÝ-di bitirgen. 1984-90 jyly «Ońtústik Qazaqstan» gazetinde eńbek etti. 1990 jyldan bastap «Egemen Qazaqstan» gazetinde jaýapty qyzmetter atqarady. 1999 jyly QR Prezıdentiniń jýrnalıstıka salasyndaǵy syılyǵymen marapattalǵan. 151 jyl buryn (1863-1936) sáýletshi, qurylys ınjeneri ZENKOV Andreı Pavlovıch dúnıege keldi. Reseıdiń Túmen qalasynda týǵan. Sankt-Peterbordaǵy Nıkolaev ınjenerlik akademııasyn (qazirgi Sankt-Peterbor sáýlet-qurylys ýnıversıteti) bitirgen. 1898 jyly Qazaqstanǵa qonys aýdaryp, Almaty qalasynda qonystanǵan. 1907-1917 jyldary Jetisý oblystyq ınjenerlik basqarmasynda jumys istegen. Ol jer silkinisine tótep beretin aǵash úıler salýmen, jer silkinisine tózimdi qurylystar jobasyn jasaýmen shuǵyldanǵan. Onyń jobasymen Vernyı áıelder gımnazııasy, Kafedraldyq sobor, Vernyı áskerı májilis úıi, Vernyı saýda úıi t.b. salyndy. Reseı men Túrkistannyń birsypyra ǵylymı qoǵamdary men qoǵamdyq uıymdaryna múshe bolyp, baspasóz betinde tarıhı jáne etnografııalyq materıaldar jarııalap turǵan. 105 jyl buryn (1909-1986) etnograf, tarıh ǵylymdarynyń doktory JDANKO Tatıana Aleksandrovna dúnıege keldi. Ýkraınada týǵan. M.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin, KSRO Ǵylym akademııasy Etnografııa ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen. 1947 jyldan KSRO Ǵylym akademııasy Etnografııa ınstıtýtynyń kishi ǵylymı qyzmktkeri, ǵylymı hatshysy, Orta Azııa jáne Qazaqstan bólimshesiniń meńgerýshisi, Etnologııa jáne antropologııa ınstıtýtynyń basshysy qyzmetterin atqarǵan. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri Orta Azııa men Qazaqstannyń kóshpeli jáne otyryqshy turǵyndarynyń tarıhyna, Aral teńizi jaǵalaýy halyqtarynyń etnogenezi jáne etnıkalyq tarıhyna arnalǵan. «Halyqtar dostyǵy» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.