1 naýryz. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
1 NAÝRYZ, SENBІ
Búkilálemdik azamattyq qorǵanys kúni. 1990 jyly Bas Assambleıanyń Halyqaralyq azamattyq qorǵanys uıymynyń (HAQU) 9-shy sessııasynda Búkilálemdik azamattyq qorǵanys kúnin jyl saıyn naýryzdyń 1-inde atap ótý týraly sheshim shyǵaryldy. 1972 jyly dál osy kúni HAQU-y úkimetaralyq uıym mártebesine ıe bolǵan. Dúnıejúzilik azamattyq qorǵanys kúni azamattyq qorǵaý men qorǵanys ulttyq qyzmetteri atqaratyn mańyzdy maqsattaryna qoǵam nazaryn aýdarý úshin atalyp ótedi.
AQSh-ta túrli-tústi áıelderdiń ulttyq kúni. 1986 jyly túrli-tústi áıelderdiń Ulttyq ınstıtýty AQSh-taǵy túrli-tústi áıelderdiń ulttyq kúnin bekitti. Onyń maqsaty - Afrıka, Indııa, Alıaska, Azııa, Ispanııa, Latyn Amerıkasy jáne Tynyq muhıty araldaryn mekendeıtin áıelderdiń dostastyǵyn quryp, olardyń quqyǵyn qorǵap, oryn alǵan máselelerin sheshý bolyp tabylady.
Qazaqstan Respýblıkasy krımınalıstıkalyq qyzmetiniń qurylǵan kúni. 1919 jyly dál osy kúni RKFSR-diń Іzdestirý ortalyǵy janyndaǵy Sot saraptamasynyń kabıneti óz jumysyn bastady. Burynǵy odaqtas respýblıkalardyń barlyq krımınalısteri osy merekeni atap ótedi. Atalmysh qyzmettiń qazaqstandyq mılıtsııanyń qataryna qosylýy 1920 jylǵy tamyzdyń 26-daǵy Avtonomııalyq Qazaq Sotsıalıstik Keńestik Respýblıkasynyń qurylý kúnimen baılanysty. Respýblıkanyń qurylýymen qatar Іshki ister halyq komıssarıaty, al onyń janynda Mılıtsııanyń bas basqarmasy quryldy. Bas basqarmada fotograftardan, qylmyskerlerdi esepke alýdy júzege asyratyn jáne basqa qyzmetkerlerden turatyn Qylmystyq izdestirý ortalyq basqarmasy - Іzdestirý ortalyǵy paıda boldy. 89 jyl ishinde ózgerip jańarý jáne sapaly damý jolynda krımınalıstıkalyq bólimsheler ishki ister organdaryndaǵy qylmysty ashý men tergeýge tikeleı qatysatyn basty qyzmetterdiń birine aınaldy. Olardyń basty maqsaty krımınalıstıkalyq quraldar men ádisterdi tergeý áreketteri jáne jedel is-sharalar kezinde aıǵaq zattardy tabý, belgileý, alý, zertteýde qoldaný bolyp tabylady.
Bosnııa jáne Gertsegovına Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1992). Bosnııa men Gertsegovına - Ońtústik-Shyǵys Eýropada ornalasqan memleket. Astanasy - Saraevo qalasy. Resmı tili - serb, hrovat tilderi. Respýblıka 1992 jyly ıÝgoslavııadan óz táýelsizdigin aldy.
Shveıtsarııa Konfederatsııasynyń memlekettik meıramy - Respýblıka kúni.Shveıtsarııa - Ortalyq Eýropada ornalasqan memleket. Soltústiginde Germanııamen, shyǵysynda Lıhtenshteın, Avstrııamen, batysynda Frantsııamen, ońtústiginde Italııamen shektesedi. Astanasy - Bern qalasy. Aqsha birligi - shveıtsar franki. Ákimshilik jaǵynan 23 kantonǵa bólinedi. Ár kantonnnyń óz konstıtýtsııasy, parlamenti jáne úkimeti bar.
Japonııada beıbitshilik úshin ulttyq kúres kúni - Bıkını kúni. 1954 jyly AQSh Japonııanyń Bıkını aımaǵynda sýtegi bombasyn jardy. Jarylys nátıjesinde«Fýkýrıýmarý» kemesindegi japon balyqshylary jáne Japonııa, Mıkronezııa, Polınezııa araldarynyń myńdaǵan turǵyndary zardap shekti.
Panamanyń Konstıtýtsııa kúni (1972). Panama Respýblıkasy - Soltústik jáne Ońtústik Amerıkany qosyp jatqan eń jińishke qurlyq Panama moınaǵynda ornalasqan memleket. Astanasy - Panama qalasy. Aqsha birligi - balboa. Memlekettik tili - ıspan tili. 1972 jyly qabyldanyp, 1978, 1983 jáne 1990 jyldary ózgeristerge ushyraǵan Konstıtýtsııasy boıynsha Panama - ýnıtarly prezıdenttik respýblıka.
Paragvaıdaǵy ulttyq batyrlar kúni. 1870 jyldyń 1 naýryzynda aıaqtalǵan Pavragvaı soǵysynyń qurmetine belgilengen kún. 1864 jyldyń 13 jeltoqsanynda Paragvaı men Brazılııa arasynda janjal týyndap, oǵan Ýrýgvaı men Argentına aralasyp, sońynda 1870 jyly Paragvaıdyń jeńilisimen aıaqtaldy. Bul kúni sol soǵysta qaza tapqan jaýyngerlerge qurmet kórsetiledi.
Polshadaǵy ulttyq «Qarǵysqa ushyraǵan jaýyngerlerdi» eske alý kúni. 2011 jyldan beri atalyp keledi. Ol 1940-1950 jyldardaǵy antıkeńestik jáne antıkommýnıstik tyl kezinde «qarǵysqa ushyraǵan» jaýyngerlerdi eske alý maqsatynda belgilengen kún.
Kóktem merekesi. Bul mereke Moldavııa, Rýmınııa, Belarýs jáne Bolgarııada toılanady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
5 9 jyl buryn (1955) Taıyr Jarokovtyń (1908-1965) «Qyrda týǵan qurysh» atty dastany jaryq kórdi. Dastanda ózderiniń tabystaryn maqtan etetin bolat qorytýshylardyń aıtýly eńbekterimen qatar soǵys taqyryby da qozǵalǵan.
5 2 jyl buryn (1962) Qazaq KSR Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń aýyl sharýashylyǵy ádebıetteri redaktsııasynyń negizinde «Qaınar» baspasy quryldy. 1964 jyldan bastap aýyl sharýashylyǵynyń barlyq salalaryna qatysty ádebıetter, qazaq jáne orys tilderindegi oqý-ádistemelik kitaptar shyǵarady. Alǵashqy dırektory - A.Bektemisov. 1996 jylǵy shildeniń 16-nan bastap «Qaınar baspasy» jaýapkershiligi shekteýli seriktestigi dep atalady.
2 1 jyl buryn (1993) Almatydaǵy Kosmonavtar kóshesi Ahmet Baıtursynuly atyndaǵy kóshe bolyp ózgerdi.
1 9 jyl buryn (1995) Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵymen Qazaqstan halqy Assambleıasy quryldy. Qazaqstannyń tuńǵysh Prezıdenti Assambleıanyń tóraǵasy bolyp tabylady jáne onyń qyzmetiniń negizgi baǵyttaryn anyqtap, bekitedi, sonymen qatar sessııasyn shaqyrady. Assambleıa quramy memlekettik organdardyń, ulttyq-mádenı jáne basqa da qoǵamdyq birlestikterdiń ókilderinen sonymen qatar qoǵamdyq-saıası belsendi tulǵalardan turady. Assambleıanyń 350 múshesi bar. Jalpy Qazaqstanda 130-ǵa jýyq etnos mekendeıdi.
1 5 jyl buryn (1999) «Otan» Respýblıkalyq partııasy quryldy. 2006 jylǵy jeltoqsannyń 22-sindegi kezekten tys X sezinde birneshe partııanyń birigýimen «Otan» partııasy «Nur Otan» halyqtyq-demokratııalyq partııaǵa aınaldy.
1 5 jyl buryn (1999) Qazaqstanda «Halyqaralyq aqparattaný akademııasy» qoǵamdyq uıymy quryldy.
9 jyl buryn (2005) koreılik Shet eldik zertteýler ýnıversıtetinde (Koreıa Respýblıkasy) alǵash ret qazaq tili bólimshesi ashyldy.
9 jyl buryn (2005) Qazaqstanda kásiporyndy basqarý boıynsha erekshe konsaltıngti qyzmet kórsetetin «INTALEV-Qazaqstan» kompanııasy quryldy.
9 jyl buryn (2005) Pavlodar ýnıversıtetinde (PAÝ) Pavlodar oblysyndaǵy alǵashqy stýdenttik radıo habar sóıledi. «PAÝ-er» bıznes-jobasyn rektorattyń aldynda oıdaǵydaı qorǵaǵan stýdent-lıngvısterdiń toby jasady. «PAÝ-er» radıo habarynyń kestesinde «Prezent» mýzykalyq baǵdarlama, radıovıktorına, stýdentterdiń suraǵan óleńderi jáne SMS-chattar bar.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev «Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qataryna kirý strategııasy. Qazaqstan óz damýyndaǵy jańa serpilis jasaý qarsańynda» atty Qazaqstan halqyna jyl saıynǵy Joldaýyn jasady.
8 jyl buryn (2006) Qazaqstan Respýblıkasynyń Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde «Qazaqstanda taýdaǵy agrobıoáralýandyqty saqtaý in-situ» jobasy usynylǵan semınar ótti. Jobanyń maqsaty - Qazaqstandaǵy Tıan-Shan taýynyń eki teliminde ornalasqan aýyl sharýashylyǵy úshin mańyzy bar in-situ saqtaý jáne bıologııalyq áralýandyqty turaqty paıdalaný bolyp tabylady. Jobada almanyń, óriktiń basqa da sırek kezdesetin jabaıy ósimdik túrlerine erekshe nazar aýdarylyp otyr.
7 jyl buryn (2007) Qytaı Tıbetine jaqyn jerde ornalasqan Tsınhaı provıntsııasynyń Sınhýa-Salar avtonomııalyq ýezindegi Tszetszy meshitinde Quran Kárimniń Qytaı Halyq Respýblıkasyndaǵy eń kóne kóshirmesin qaıta jańartý jónindegi jumys aıaqtaldy. Tarıhı jylnamaǵa súıensek, Qurannyń kóshirmesin osydan 700 jyldaı buryn Qytaıǵa Ortalyq Azııadan qytaılyq az ult ókili - salar jurtynyń ata-babalary ákelgen kórinedi. Kóne jádigerdi qalpyna keltirý jumystary zamanaýı ǵylym men tehnıka jetistikteriniń kómegimen júrgizilgen. Jádigerdi memlekettik mádenıet eskertkishteriniń tizimine engizý maqsatynda Qytaıdyń Mádenıet eskertkishterin qorǵaý jónindegi memlekettik basqarmasyna ótinish berilgen.
5 jyl buryn (2009) Parıjde «Qazaqstan-Frantsýz tehnologııalyq transfertteý ortalyǵy» ashyldy. Ortalyq 2009-2011 jyldarǵa arnalǵan «Eýropaǵa jol» memlekettik baǵdarlamasy aıasynda quryldy. Qyzmetiniń negizgi baǵyty ǵylymı zertteýlerdiń nátıjelerin óndiriske jedel túrde paıdalanýshylarǵa jetkizý máselelerin sheshý, sonymen qatar aqparattyq almasý negizinde halyqaralyq yntymaqtastyqty qamtamasyz etý, sonyń ishinde bilimdi transfertteý bolyp tabylady.
4 jyl buryn (2010) Astanada Memleket tarıhy ınstıtýty janynan doktorlyq dıssertatsııalardy qorǵaý jónindegi dıssertatsııalyq keńes ashyldy. Budan bylaı elordada tarıh salasy boıynsha doktorlyq dıssertatsııalardy eki mamandyq boıynsha - otandyq tarıh (Qazaqstan Respýblıkasynyń tarıhy) jáne tarıh jylnamasy, derekkóztaný jáne tarıhı zertteýler ádistemesi mamandyqtary boıynsha qorǵaýǵa bolady. 2011 jylǵy Elbasy N.Nazarbaevtyń joldaýynda aıtylǵandaı, endi budan bylaı magıstrlar men PhD doktorlar daıyndalatyn bolady. Búginge deıin elimizde tarıhshylar óz ǵylymı jumystaryn qorǵaı alatyn jeti dıssertatsııalyq keńes jumys istep keldi. Jańadan ashylǵan dıssertatsııalyq keńestiń quramyna Astana, Qostanaı, Pavlodar, Óskemen qalalarynyń joǵary oqý oryndary men memlekettik organdarynyń 14 ókili kirip otyr.
4 jyl buryn (2010) Varshavada «Qazaq kıiz úıi». Vladyslav Sokolovskı. Óner, mádenıet, bilim, halyqaralyq konsaltıng jáne saýda ortalyǵy» jańa uıymy ashyldy. Ony polıak dıplomaty jáne qoǵam qaıratkeri, Polshanyń Qazaqstandaǵy burynǵy elshisi (2003-2006 jj.), polıaktyń «Meniń Qazaqstanym» úkimettik emes uıymynyń tóraǵasy Vladyslav Sokolovskı qurdy. Qazaqstan mádenıeti men ónerin baǵalaı biletin ol qazaq kıiz úıiniń ishin jasaýlap, qazaq mýzykalyq aspaptaryn, bas kıimderdi, keramıka men qoladan jasalǵan sheberlerdiń kóne jádigerlikterin qoıdy. «Qazaq kıiz úıi» uıymy Qazaqstan men Polsha arasyndaǵy mádenı-gýmanıtarlyq jáne iskerlik yntymaqtastyqty odan ári damytýǵa arnalǵan.
15 jyl buryn (1999) QR Prezıdenti N.Nazarbaevtyń jarlyǵymen Aktıýbınsk qalasynyń ataýy Aqtóbe bolyp ózgertildi.
3 jyl buryn (2011) Almatyda ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-de QR qoǵam jáne memleket qaıratkeri, akademık Ómirbek Joldasbekovtiń eskertkishi ashyldy. 2 jyl buryn (2012) E.Bóketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıteti óziniń 40 jyldyǵyn atap ótti.
1 jyl buryn (2013) Almatyda belgili halyq sýretshisi Ábilhan Qasteevtiń Ortalyq murajaıdan urlanǵan eki kartınasy tabyldy.
1 jyl buryn (2013) QR Ulttyq banki Muqan Tólebaevtyń 100 jyldyǵyna arnalǵan merekelik 50 teńgelik tıyn shyǵardy.
459 jyl buryn (1555) Nostradamýs óziniń boljamdary jazylǵan kitapty shyǵardy.
224 jyl buryn (1790) AQSh-ta alǵashqy halyq sanaǵy júrgizildi. Onyń qorytyndysy boıynsha elde 3 929 214 adam turatyny belgili boldy.
215 jyl buryn (1799) Peterborda bıleýge tyıym salyndy.
145 jyl buryn (1869) Dmıtrıı Mendeleev atomdyq salmaq pen hımııalyq uqsastyqqa negizdelgen elementter tablıtsasyn jasady.
134 jyl buryn (1880) Alpidegi alǵashqy Sen-Gotard temirjol týnneliniń qurylysy aıaqtaldy.
102 jyl buryn (1912) Sent-Lýıste birinshi bolyp Albert Berrı ushaqtan parashıýtpen sekirdi (bıiktigi 460 m).
95 jyl buryn (1919) keńestik mılıtsııa janynan sot saraptama ınstıtýty quryldy.
86 jyl buryn (1928) AQSh-ta dáriger Gerbert Evans altynshy dárýmendi ashyp, oǵan F degen ataý berdi.
73 jyl buryn (1941) AQSh-tyń Neshvıll qalasynda álemdegi alǵashqy kommertsııalyq radıostansa - W47NV ashyldy
67 jyl buryn (1947) Halyqaralyq valıýta qory jumysyn bastady.
36 jyl buryn (1978) Shveıtsarııada urylar Charlı Chaplınniń múrdesi salynǵan tabytty zırattan qazyp alyp, ony qaıtarý úshin aqsha suraǵan. Qylmyskerler ustalǵan soń, akterdiń máıiti qaıta jerlenip, atalǵan jaǵdaı qaıtalanbas úshin onyń ústinen 6 fýt beton quıyldy.
21 jyl buryn (1993) jedel áreket etý arnaıy otrıady (SOBR) quryldy.
19 jyl buryn (1995) óz úıiniń aldynda belgili telejýrnalıst jáne júrgizýshi, ORT arnasynyń alǵashqy bas dırektory Vladıslav Nıkolaevıch Lıstev qaza tapty. Boljam boıynsha onyń ólimi qyzmetimen baılanysty. Búgingi kúnge deıin qylmysker men oǵan tapsyrys bergender belgisiz bolyp otyr.
ESІMDER
10 4 jyl buryn (1910-1990) qazaq anatomy, professor, Qazaqstannyń eńbek sińirgen dárigeri QARYNBAEV Sybaǵatolla Yrysqalıuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Atyraý qalasynda týǵan. Astrahan memlekettik medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń basqarma bastyǵy, mınıstrdiń orynbasary, mınıstri, Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtynyń (S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsınalyq ýnıversıtet) rektory, qalypty anatomııa kafedrasynyń meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri adam anatomııasymen Qazaqstandaǵy densaýlyq saqtaý isin uıymdastyrý máselelerine arnalǵan. Lenın, Halyqtar Dostyǵy, Eńbek Qyzyl Tý, 1-, 2-dárejeli Otan soǵysy, «Qurmet Belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan.
93 jyl buryn (1921-1983) qoǵam jáne saıasat qaıratkeri ÁShІMBAEV Tutqabaı dúnıege keldi. Jambyl oblysy Shý aýdanynda týǵan. Frýnze ındýstraldyq tehnıkýmyn, Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) jáne Búkilodaqtyq ınjener-qurylys ınstıtýtyn syrttaı bitirgen. 1940 jyly Úlken Shý arnasy qurylysynda aǵa tehnık bolyp istegen. 1940-1946 jyldary Uly Otan soǵysy maıdanyna qatysqan. 1946-1957 jyldary - Túrkistan-Sibir temir joly qurylysynyń aǵa ınjeneri, qurylys komıtetiniń tóraǵasy, bólim meńgerýshisi, Aýyl sharýashylyq qyzmetkerleri kásipodaǵy respýblıkalyq komıtetiniń hatshysy. 1957-1959 jyldary - «BasAlmatyqurylys» tresi óndiristik-tehnıkalyq bóliminiń aǵa ınjeneri, «Túrksibtransqurylys» tresiniń bólim bastyǵy, Almaty halyq sharýashylyq keńesiniń bólimshe bastyǵy. 1959-1960 jyldary - Almaty oblystyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy, bólim meńgerýshisiniń orynbasary. 1960-1965 jyldary - Tekeli qalalyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1965-1969 jyldary - Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń qurylys bólimi meńgerýshisiniń orynbasary. 1969-1971 jyldary - Qazaq KSR Aýyr ındýstrııa kásiporny qurylysy mınıstriniń orynbasary. 1971-1973 jyldary - Shyǵys Qazaqstan oblystyq partııa komıtetiniń ekinshi hatshysy. 1973-1980 jyldary - Mańǵyshlaq oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1980-1981 jyldary - Qazaq kásipodaq keńesiniń tóraǵasy. 1981-1983 jyldary - Qazaq KSR Halyq sharýashylyǵy jetistikteri kórmesiniń dırektory qyzmetterin atqarǵan. «Bogatstvo nedr ı şedrost dýshı», «Tvorchestvo mıllıonov» atty kitaptarynyń avtory. Qazan revolıýtsııasy, eki márte Eńbek Qyzyl Tý, Qyzyl Juldyz ordenderimen, medaldarmen jáne Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń Qurmet gramotasymen marapattalǵan.
8 3 jyl buryn (1931-1999) qoǵam jáne memleket qaıratkeri, ǵalym, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, S.Kırov atyndaǵy Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) Qurmetti professory. Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty JOLDASBEKOV Ómirbek Aryslanuly dúnıege keldi. Ońtústik Qazaqstan oblysy Saıram aýdanynda týǵan. M.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1954-1958 jyldary - Qazaq hımııa-tehnologııa ınstıtýtynyń oqytýshysy, aǵa oqytýshysy, mehanıka fakýltetiniń dekany. 1958-1962 jyldary - Máskeý toqyma ınstıtýtynyń aspıranty, assıstenti. 1962-1970 jyldary - Qazaq polıtehnıka ınstıtýtynyń (qazirgi Qanysh Sátbaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti) aǵa oqytýshysy, dotsenti, kafedra meńgerýshisi, dekany, prorektory. 1970-1986 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) rektory. Qazaq memlekettik ýnıversıteti qalashyǵynyń salynýyna uıytqy bolyp, kóptegen jańa kafedralardyń ashylýyna basshylyq jasady. 1986-1988 jyldary - Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń qoldanbaly matematıka kafedrasynyń meńgerýshisi. 1988-1994 jyldary - Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń Mehanıka jáne mashınataný ınstıtýty zerthanasynyń meńgerýshisi, dırektory, qurmetti dırektory. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, Ǵylym, blim jáne jańa tehnologııalar jónindegi komıtetiniń tóraǵasy. 1995-1996 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty. 1996 jyldan ómiriniń sońyna deıin Parlament Májilisiniń depýtaty, Áleýmettik-mádenı damý jónindegi komıtetiniń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. Ol 1991 jyly Halyqaralyq ınjenerlik akademııanyń vıtse-prezıdenti, 1993 jyly Islam elderi ınjenerlik akademııasynyń vıtse-prezıdenti, 1997 jyly Amerıka ınjener-mehanıkter qoǵamynyń múshesi bolyp saılanǵan. Qazaqstan Respýblıkasy Injenerlik akademııasynyń negizin qalap, onyń tuńǵysh prezıdenti boldy. Ol jazyq rychagty joǵarǵy klasty mehanızmder kınematıkasy, kınetostatıkasy, serpindi býyndy mehanızmder dınamıkasy salalarynda ǵylymı zertteýler júrgizip, jazyq jáne keńistiktik joǵarǵy klasty mehanızmder men manıpýlıatsııalaýysh qurylǵylardyń grafıktik-analıtıkalyq jáne analıtıkalyq teorııasyn negizdedi. Sonyń nátıjesinde onyń basshylyǵymen álemdik tájirıbede teńdesi joq jańa júk kótergish, júk tıegish-túsirgish, greıderlik, júk qarmaýysh jáne manıpýlıatsııalaýysh qurylǵylar jasalyp, óndiriske engizildi.
Ol qazaq ǵalymdary arasynda birinshi bolyp qazaq tilinde mashınatanýdyń termınologııalyq sózdigin jasap, mashınalar men mehanızmder teorııasy týraly oqýlyqtar jazdy. Atalǵan ǵylym salalary boıynsha ǵalymnyń 400-den asa ǵylymı eńbekteri, 12 monografııasy jaryq kórgen. 30-dan asa oqýlyqtary men oqý quraldarynyń, 126 avtorlyq kýálik pen sheteldik patentterdiń avtory. Lenın, 2 ret Eńbek Qyzyl Tý ordendarymen, birneshe medalmen, onyń ishinde Halyqaralyq jáne reseılik ǵylymı-ınjenerlik birlestikterdiń G.V.Shýhov atyndaǵy altyn medalimen, ál-Horezmı atyndaǵy halyqaralyq festıvaldiń altyn medalimen, Halyqaralyq ınjenerlik akademııanyń kúmis medalimen marapattalǵan. Ómirbek Joldasbekovtyń esimi Mehanıka jáne mashınataný ınstıtýtyna, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń qalashyǵyndaǵy Stýdentter saraıyna, ýnıversıtet murajaıyna, sondaı-aq, Almaty jáne Shymkent qalalaryndaǵy kóshelerge berilgen.
7 5 jyl buryn (1939) aýyl sharýashylyǵy ǵylymynyń doktory, professor, Búkilodaqtyq aýyl sharýashylyǵy akademııasynyń (VASHNIL) korrespondent múshesi, Qazaqstan Ulttyq ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Beıbitshilik jáne rýhanı kelisim syılyǵynyń laýreaty SÚLEIMENOV Mehlıs Qasymuly dúnıege keldi.
Qaraǵandy qalasynda týǵan. Qazaq aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn bitirgen. 1960-1962 jyldary - Aqtóbe aýyl sharýashylyq tájirıbe stansasynyń ǵylymı qyzmetkeri. 1962-1990 jyldary - Búkilodaqtyq astyq sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, bólim meńgerýshisi, dırektordyń ǵylymı jumystar jónindegi orynbasary, dırektory. 1992-1994 jyldary - A.Baraev atyndaǵy Qazaq astyq sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory. 1994-1995 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamentiniń depýtaty. 1995-1996 jyldary - Qazaq aýyl sharýashylyǵy akademııasynyń vıtse-prezıdenti. 1997 jyldan Tálimi jerlerde aýyl sharýashylyǵyn uıymdastyrý halyqaralyq ǵylymı ortalyǵynyń Ortalyq Azııa jáne Kavkaz mańy elderi boıynsha aımaqtyq úılestirýshisiniń orynbasary qyzmetin atqarady. Negizgi ǵylymı-zertteýleri dándi daqyldar ósirý tehnologııasy men aýyspaly egis máselelerine arnalǵan. M.Súleımenov egistik tanaptarda qar toqtatyp, mıneraldyq jáne organıkalyq tyńaıtqyshtardy jáne ósimdik qorǵaý quraldaryn keń qoldana otyryp, astyq túsimdiligin súdigersiz-aq árbir gektardan 25-30 tsentnerge, tipti odan da joǵary kóterýge bolatynyn is júzinde dáleldedi. Respýblıkada burshaq tuqymdas daqyldardyń egis kólemin arttyrý máselelerin kóterdi. Ǵalym 140-qa jýyq ǵylymı eńbektiń avtory, onyń 15-i shet elderde jaryq kórgen.
«Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi», «Halyqtar dostyǵy» ordenderimen, medaldermen marapattalǵan.
6 6 jyl buryn (1948-1999) akter, Qazaqstannyń halyq ártisi BORANBAEV Ánýar dúnıege keldi. Qostanaı oblysynyń Amangeldi aýdanynda týǵan. Almaty konservatorııasynyń akterlik bólimin bitirgen. 1971 jyldan ómiriniń sońyna deıin Qazaq akademııalyq drama teatrynda akter bolǵan. Osy teatr sahnasynda Іlııas (Q.Muqyshev «Dala dastany»), Sapa, Syrym, Arystan, Birsimbaı, Kembaı (M.Áýezov «Túngi saryn», «Qaragóz», «Aıman - Sholpan», «Qara qypshaq Qobylandy», «Eńlik - Kebek»), Elaman (Á.Nurpeıisov «Qan men ter»), Bógenbaı (T.Ahtanov «Ant»), Maısalbek (Sh.Aıtmatov «Ana - Jer-ana»), Neznamov (A.Ostrovskıı «Jazyqsyz aıyptylar»), Lıýchentsıo (Ý.Shekspır («Asaýǵa tusaý»), t.b. rólderdi oryndaýda óziniń daryndylyǵymen erekshelengen. 1975 jyldan «Gaýhartas», «Aýylym Alataýdyń baýraıynda», «Túrksib», t.b. fılmderge túsken.
6 4 jyl buryn (1950) derekti fılmder rejısseri, Sh.Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń qoıýshy-rejısseri SÚLEEVA Álııa Qalıqyzy dúnıege keldi. Jambyl oblysy Qordaı aýdany Georgıevka aýylynda týǵan. Búkilodaqtyq kınematografııa ınstıtýtyn bitirgen. Mektepte oqyp júrgen kezinde "Qazaqfılm" kınostýdııasy janyndaǵy akterlik stýdııada oqydy. 1975 jyldan "Qazaqfılm" kınostýdııasynda rej. qyzmetpen aınalysady. Ol "Kámshat" (1975), "Jipter" (1977), "Orynbasar ánderi" (1982), "Atameken" (1993), "Beket-Ata" (2000) derekti fılmderiniń, "Aýylym Alataýdyń baýraıynda" (1986, birqatar halyqaralyq kınofestıvaldardyń jeńimpazy), "Baqyt izdeýshiler" (1994 95), "Sıqyrly demeýshi" (2001), t.b. kórkem fılmderdiń rej., sondaı-aq, birneshe derekti, mýltfılm stsenarııleriniń avtory.
6 1 jyl buryn (1953) aqyn, aýdarmashy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi BAQBERGENOV Qaırat dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Máskeýdegi M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtyn bitirgen. «Fotostýdııada», «Jýrnalıst» jýrnalynda, «Qazaqstan», «Jazýshy» baspalarynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda jumys istegen. «Poımannyı veter», «Veretelka» atty jyr jınaqtarynyń, «Prıglashenıe k ıgre», «Sezon babochek» atty mýltfılm stsenarııleriniń avtory. Birqatar balalar aýyz ádebıetiniń shyǵarmalaryn orys tiline aýdarǵan.
58 jyl buryn (1956) «Tsesna» Korporatsııasy» aktsıonerlik qoǵamy dırektorlar keńesiniń tóraǵasy JAQSYBEKOV Serik Ryskeldiuly dúnıege keldi. Qostanaı oblysy Qarabalyq aýdanynda týǵan. Tselınograd aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyn (qazirgi Sáken Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq ýnıversıteti), Qazaq memlekettik basqarý akademııasy janyndaǵy Naryq ınstıtýtyn bitirgen. 1978-1980 jyldary - Tselınograd oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasy Aqparattyq esepteý ortalyǵynyń ınjener-elektrıgi. 1980-1987 jyldary - Krasnoznamenskıı aýdandyq «Aýylsharýashylyqenergo» kásipornynyń aǵa, bas ınjeneri, Tselınograd elektr jelisi Teńiz aýdandyq jelisiniń bastyǵy, Teńiz aýdandyq elektr jelisiniń bastyǵy. 1987-1990 jyldary - keńshar partııa komıtetiniń hatshysy, Shortandy aýdandyq partııa komıtetiniń nusqaýshysy, Shortandy aýdandyq arnaıy sharýashylyq birlestigi partııa komıtetiniń hatshysy. 1990-1992 jyldary - Tselınograd oblystyq atqarý komıteti tóraǵasynyń kómekshisi, Aqmola qalalyq ákimshiligi basshysynyń keńesshi-konsýltanty. 1992-1997 jyldary - Aqmola oblystyq Keden basqarmasy bastyǵynyń orynbasary, bastyǵy. 1997-2007 jyldary - «Tsesna» Korporatsııasy» jabyq aktsıonerlik qoǵamynyń Basqarma tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. 2007 jyldyń naýryzynan bastap - qazirgi qyzmetinde. «Qurmet» ordenimen, medaldarmen jáne Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Qurmet dıplomymen marapattalǵan.
58 jyl buryn (1956) «QazTransOıl-Servıs» AQ bas dırektory RYSBAEV Qaırat Oıratuly dúnıege keldi. Soltústik Qazaqstan oblysynda týǵan. KSRO ІІM Qaraǵandy joǵary mektebin bitirgen, zańger. 1978-1985 jyldary - quqyq qorǵaý organdarynda jumys jasady. 1985-1986 jyldary - Gýrev oblystyq kúrdeli qurylys basqarmasynyń bólim bastyǵy. 1986-1987 jyldary - Gýrer taksomotor parki bastyǵynyń orynbasary. 1987-1988 jyldary - SQO Esil aýdandyq tutynýshylar qoǵamynyń tóraǵasy. 1988-1990 jyldary - Qaraǵandy metall buıymdary zaýytynda bólim bastyǵy. 1991-1993 jyldary «Shyǵys kilti» Syrtqy ekonomıkalyq qaýymdastyǵynyń bas mamany. 1995-1997 jyldary - «Askor» JShS dırektory. 1997-1998 jyldary - «TuranÁlemBanki» JAQ basqarma bastyǵy. 1998-1999 jyldary - «Temirlan» JShS bas dırektory. 1999 jyly - QR baǵaly qaǵazdar boıynsha ulttyq komıssııanyń basqarma bastyǵy. 1999-2006 jyldary - «QaraAltyn» BK bas dırektory. 2008-2009 jyldary - «QazTransOıl» AQ apparat jetekshisi. 2009-2011 jyldary - «QazMunaıGaz-PM» AQ jalpy máseleler boıynsha basqarýshy dırektory. 2011-2012 jyldary - «QazMunaıGpaz-PM» AQ bas dırektorynyń keńesshisi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jylǵy shildeden beri.
5 5 jyl buryn (1959) Qazaqstan Respýblıkasynyń Iran Islam Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, Sozaq aýdanynynyń qurmetti azamaty ÁMІREEV Baǵdat Qultaıuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Sozaq aýdanynda týǵan. Dýshanbe memlekettik ýnıversıtetiniń shyǵystaný fakýltetin bitirgen. 1981-1996 jyldary Iemen, Lıvan memleketterinde tilmash, Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) oqytýshysy, Syrtqy ister mınıstrliginiń basqarma bastyǵy, Irak memleketinde tilmash qyzmetterin atqarǵan. 1996-2002 jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń Saýd Arabııasy, Kýveıt, Oman, Katar, Bahreın memleketterindegi, Egıpet Arab Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, Sırııa Arab Respýblıkasyndaǵy, Marokko Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi mindetin qosa atqarýshy bolǵan. «Qurmet» ordenimen marapattalǵan.
51 jyl buryn (1963) Aqmola oblysynyń prokýrory ISADILOV Muratbek Kusaıynuly dúnıege kelgen.
Ol Semeı oblysy (búginde Shyǵys Qazaqstan oblysy) Jańasemeı aýdanynda týǵan. R.S. Rýdenko atyndaǵy Sverdlovsk zań ınstıtýtyn quqyqtaný mamandyǵy boıynsha bitirgen. 1988-1990 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy Úrdjar aýdany prokýrorynyń kómekshisi; 1990-1991 jyldary Úrdjar aýdany prokýratýrasynyń tergeýshisi; 1991-1992 jyldary Semeı aýdanaralyq tabıǵat qorǵaý prokýrorynyń aǵa kómekshisi; 1992-1994 jyldary Semeı oblysy prokýratýrasynyń jalpy qadaǵalaý bóliminiń prokýrory; 1994-1997 jyldary Semeı oblysy prokýratýrasynyń áleýmettik-ekonomıkalyq saladaǵy qadaǵalaý jónindegi bólim bastyǵy; 1997-2001 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy Kýrchatov qalasynyń prokýrory; 2001-2002 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy Úrdjar aýdanynyń prokýrory; 2002-2004 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy Borodýlıha aýdanynyń prokýrory; 2004-2009 jyldary Shyǵys Qazaqstan oblysy prokýrorynyń orynbasary; 2009 jylǵy aqpannan Almaty oblysy prokýrorynyń orynbasary; 2009 jylǵy 28 jeltoqsannan Shyǵys Qazaqstan oblysy prokýrorynyń orynbasary; 2011 jylǵy 6 qyrkúıekten Pavlodar oblysy prokýrorynyń orynbasary bolyp istedi. 2012 jylǵy 6 qyrkúıekte Qazaqstan Respýblıkasy Bas Prokýrorynyń buıryǵymen Aqmola oblysynyń prokýrory bolyp taǵaıyndaldy. «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 20 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń prokýratýrasyna 20 jyl» medaldarymen, «Prokýratýranyń Qurmetti qyzmetkeri» tós belgisimen marapattalǵan.
38 jyl buryn (1976) QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty BERDІOŃǴAROV Táńirbergen Maratuly dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Abaı atyndaǵy Almaty memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıteti) bitirgen. 1994-2001 jyldary - «31-shi arna» TRK-nyń jýrnalısi, jastar telebaǵdarlamalary redaktsııasynyń jetekshisi, kompanııa prezıdentiniń kómekshisi, «H-televıjn» JShS-iniń bas dırektory, «Shahar» TRK» «Zvezdopad.kz» jastar jobasynyń jetekshisi. 2001-2003 jyldary - «Otan» partııasy tóraǵasynyń jastar saıasaty máseleleri jónindegi keńesshisi. 2003-2008 jyldary - «Otan» Respýblıkalyq saıası partııasy «Jas Otan» Jastar qanatynyń respýblıkalyq keńesi tóraǵasynyń birinshi orynbasary, tóraǵasy. 2004-2007 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Ekologııa máseleleri jáne tabıǵatty paıdalaný jónindegi komıtetiniń múshesi qyzmetterin atqarǵan. 2007 jylǵy tamyzdyń 18-inen - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń 4-shi shaqyrylymynyń depýtaty, 2007 jyldyń qyrkúıeginen - Ekologııa máseleleri jáne tabıǵatty paıdalaný jónindegi komıtetiniń múshesi. Qazirgi qyzmetinde - 2012 jyldan beri. «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl», «Astananyń 10 jyldyǵy», «Qazaqstan Respýblıkasynyń Іshki ister mınıstrligine 15 jyl» mereıtoılyq medaldarmen marapattalǵan.
9 6 jyl buryn (1918-1976) brazııalyq memleket qaıratkeri, 1961-1964 jyldardaǵy Brazılııa prezıdenti Jýan Belshıor Markıs GÝLART dúnıege keldi.
76 jyl buryn (1938-2004) keńestik jáne ýkraın akteri, Ýkraınanyń halyq ártisi BRONDÝKOV Borıslav Nıkolaevıch dúnıege keldi.
7 6 jyl buryn (1938) Samoa memleket jáne saıası qaıratkeri, 2007 jyldan memleket basshysy Týıatýa Týpýa Tamasese Efı dúnıege keldi. 5 8 jyl buryn (1956) lıtvalyq saıasatker, ekonomıst, 2009 jylǵy 12 shildeden Lıtva Respýblıkasynyń prezıdenti Dala GRIBAÝSKAITE dúnıege keldi.