1 MAMYR. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
1 MAMYR, BEISENBІ
Qazaqstan halyqtarynyń birligi kúni. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Jarlyǵyna sáıkes 1996 jyldan bastap atap ótiledi. 100-den astam ult ókilderi turatyn Qazaqstan úshin bul mereke dástúrli meıramdardyń birine aınaldy.
Eńbekshilerdiń halyqaralyq yntymaqtastyq kúni. Álemniń 66 memleketinde atap ótiledi. 1886 jyly amerıkalyq jumysshylar 8 saǵattyq jumys kúnin talap etip, ereýil uıymdastyrdy. Aıaǵy polıtseılermen qaqtyǵysqa ulasyp, úlken qantógis boldy. 1889 jylǵy maýsymda ІІ Internatsıonaldyń Parıj kongresi Chıkagodaǵy jumysshylar ereýilin máńgi este qaldyrý maqsatynda jyl saıyn birinshi mamyrda sherý ótkizý týraly sheshim qabyldady.
Marshall Araldary Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Konstıtýtsııa kúni (1979). Marshall Araldary Respýblıkasy - Tynyq muhıtynyń batys bóliginde ornalasqan memleket. Ol 2 topqa bólingen 34 araldan turady. Ońtústik-shyǵysy - Ratak araly, soltústik-shyǵysy Ralık araly dep atalady. Ákimshilik jaǵynan 25 aýdanǵa bólinedi. Astanasy - Madjýro qalasy. Memlekettik tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - AQSh dollary. Eldi prezıdent basqarady. Joǵarǵy atqarýshy organy - Úkimet. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy eki palataly parlament. Marshall Araldary Respýblıkasy 1991 jyldan bastap BUU-na múshe. Negizgi saýda seriktesteri - AQSh pen Japonııa.
Mıkronezııa Federatıvtik Shtattarynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1979). Mıkronezııa - Tynyq muhıtynyń batys bóliginde, Karolın araldarynda ornalasqan memleket. Ákimshilik jaǵynan Trýk, Kostrae, Ponape, Iap shtattaryna bólingen. Astanasy - Palıkır qalasy. Aqsha birligi - AQSh dollary. Resmı tili - aǵylshyn tili, sonymen qatar jergilikti halyqtardyń tilderi de keńinen taraǵan. Memleket jáne úkimet basshysy - Prezıdent. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy bir palataly parlament - Ulttyq kongress.
Frantsııada injýgúl kúni. Bul kúni barlyq jerde injýgúl satylady. Atalmysh gúl baqyt ákeledi dep senetin frantsýzdyqtar ony bir-birine syılaıdy jáne saqtap qoıady.
Frantsııada mamyrdyń birinde ósimdikter men zattar magııalyq qaıyrymdylyq qasıetke ıe bolady dep senedi.
Ár halyqtyń mamyrdyń alǵashqy kúnin atap ótý dástúri bar. Mysaly: Italııada mamyrdyń birinshi kúni Serenadalar merekesi dep sanalsa, Kanadada - Sarshunaq kún, Nıderlandyda - Qyzǵaldaqtar kúni, Gollandııada - Raýshan men lalagúl kúni, al Meksıkada Eńbek kúni dep atalyp ótiledi.
ESTE QALAR OQIǴALAR
201 jyl buryn (1813) Omby kadet korpýsy quryldy. Onda tanymal ǵalymdar men qoǵam qaıratkeri bilim alǵan. Olardyń qatarynda qazaqtyń uly ǵalymy, aǵartýshy, shyǵystanýshy, tarıhshy, etnolog, geograf, folklortanýshy Shoqan Ýálıhanov, sondaı-aq Sibir men Ortalyq Azııanyń zertteýshi jáne saıahatshy N.Potanın bar.
123 jyl buryn (1891) irgetasy 1869 jyly qalanǵan Aqtóbe eldi mekenine qala mártebesi berildi. Aqtóbe qalasy elimizdiń batys óńiriniń iri mádenı, bilim jáne ǵylym ortalyǵy bolyp sanalady. Qalada 11 joǵary, 16 arnaýly oqý orny bar. Q. Jubanov atyndaǵy Aqtóbe ýnıversıteti, M. Ospanov atyndaǵy Batys Qazaqstan medıtsına akademııasy, Joǵary áskerı avıatsııalyq ushqyshtar ýchılışesi jáne basqalary tek qana Qazaqstanǵa ǵana emes, shet elderge de keńinen tanymal oqý oryndary. Sonymen qatar qalada qazaq jáne orys trýppasy óner kórsetetin drama teatry, qýyrshaq teatry, oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıy, Keńes Odaǵynyń Batyry Álııa Moldaǵulova atyndaǵy murajaı jumys isteıdi.
93 jyl buryn (1921) M.Áýezovtiń «Eńlik-Kebek» pesasynyń túzetilip, óńdelip, shyn mánindegi dramatýrgııa talabyna jaýap berer kórkemdikke jetken ekinshi nusqasy Abaıdyń shákirtteri men izbasarlary uıymdastyrǵan «Es-Aımaq» trýppasynyń (qazirgi Abaı atyndaǵy mýzykalyq-dramalyq teatry, ol óziniń 70 jyldyǵyn 2004 jylǵy qazan aıynda atap ótti) sahnasynda Júsipbek Aımaýytovtyń rejısserlik etýimen qoıyldy. Onda Eńlik rólin Farıda Kárimova, Kebekti Ahmet Áýezov, Abyz ben Keńgirbaı rólin Tórekesh Ospanov oınady. Osy qoıylymnan keıin pesa Orynborda jeke kitap bolyp shyǵyp, Qazaqstannyń kóptegen qalalaryndaǵy trýppalar men kórkemóner úıirmeleriniń repertýarynan turaqty oryn aldy.
93 jyl buryn (1921) RKFSR Halyq komıssarlary keńesiniń kooperatıvtik uıymdar arqyly aıyrbas jasaýyna múmkindik beretin «Aıyrbas týraly» dekreti jaryq kórdi. Gýbernııalarda nanǵa aıyrbas jasaý úshin mata, galantereıa jáne bakaleıa taýarlary, ydys-aıaq, keramıka qorlary qurylyp, jeke saýdaǵa ruqsat berildi. Qalalarda jekemenshik et, óndiris taýarlary dúńgirshekteri, ashanalar, monshalar ashyldy. Jármeńke saýdasy qaıta jandandy.
91 jyl buryn (1923) Aqmola oblystyq tarıhı-ólketaný murajaıy - mádenı-aǵartý mekemesi quryldy. Murajaıdyń alǵashqy ekspozıtsııasy túrli mekemeler syıǵa tartqan jan-janýarlardyń qańqalary, qarý-jaraq, saýyt-saıman, t.b. buıymdardan quraldy. 1927 jyly murajaı óziniń alǵashqy ekspedıtsııasyn uıymdastyryp, ólkeniń tabıǵaty, tarıhy jóninde qundy málimetter jınady.
88 jyl buryn (1926) respýblıkanyń Halyq komıssarlary keńesiniń «Qazaq KSR-indegi biryńǵaı eńbek mektepteri jarǵysy» qabyldanyp, onda qazaq qyzdary men shyǵys ulttary qyzdarynyń bilim alýyna erekshe kóńil bólindi. Qyzdar úshin arnaıy mektepter Almaty, Shymkent, Túrkistan, Orda qalalarynda ashyldy.
84 jyl buryn (1930) Orta Azııa men Sibir aralyǵyn jalǵastyrǵan Túrkistan-Sibir temirjolynyń ashylý saltanaty ótti. Bul temirjol Semeı qalasynan Almaty arqyly Jambyl oblysynyń Lýgovoı beketine deıingi aralyqty jalǵady. Uzyndyǵy 1452 shaqyrym. Temirjol qurylysy 1927 jyly bastalyp, 1931 jyly tolyǵymen aıaqtalǵan. Qurylys ınjeneri Muhamedjan Tynyshbaev boldy. Eń birinshi bolyp E-1441 parovozy qurylys zattarymen júrip ótti.
25 jyl buryn (1989) Qazaq KSR Mádenıet mınıstrligi dırektsııasynyń Ortalyq kórme zalynda «Perekrestok» atty respýblıkalyq kórme ótti. Onda M.Seıitov T.Solonenko, Z.Shaıgeldınova syndy qylqalam sheberleri óz týyndylaryn qoıdy.
22 jyl buryn (1992) Almatyda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev jáne Túrkııanyń Premer-Mınıstri Súleımen Demırel Birlesken mazmundamaǵa qol qoıdy. Al Úkimet basshylary Ózara járdemdesý jáne ınvestıtsııalardy qorǵaý týraly kelisimge qol qoıdy. Eki jaqtaǵy mınıstrlikter men mekemelerdiń jetekshileri avtomobıl kóligi, avıatsııa qatynasy, mádenıet, radıo jáne teledıdar, kadr daıarlaý, ortasha jáne shaǵyn kásiporyndar, banktik jáne nesıe salalaryn damytý týraly, Qazaqstannyń batys óńirindegi munaıdy óńdeýdegi túrik fırmalarynyń járdemdesýi týraly, Aqtóbedegi gaz elektr stantsııalary ǵımarattary týraly, Mańǵystaýdaǵy munaı óńdeıtin zaýyttyń qurylysy jáne qalpyna keltirý jumystary týraly, Aqtaý portyn qalpyna keltirý, Kaspıı teńizi arqyly Qara jáne Baltyq teńizderine Qazaqstannyń júkterin tasymaldaý tóńiregindegi yntymaqtastyq týraly kelisimderge jáne hattamalarǵa qol qoıyldy.
14 jyl buryn (2000) Almatyda Qazaqstan halyqtary dostyǵynyń I festıvali ótti. 2004 jylǵy qazannyń birindegi QR Statıstıka agenttiginiń málimeti boıynsha: qazaqtar - 57,7%, orystar - 26,8%, ýkraındar - 3,1%, ózbekter - 2,8%, nemister - 1,5%, tatarlar - 1,5%, uıǵyrlar - 1,5%, koreıler - 0,7%, belorýstar - 0,6%- dy quraǵan.
70 jyl buryn (1944) KSRO Joǵarǵy Keńesiniń «Máskeýdi qorǵaǵany úshin», «Kavkazdy qorǵaǵany úshin» medaldaryn bekitý týraly Jarlyǵy shyqty.
ESІMDER
86 jyl buryn (1928) keskindemeshi, Qazaqstannyń halyq sýretshisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri MÁMBEEV Sabyr Ábdirásiluly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysynyń Saryaǵash aýdanynda týǵan. Almaty kórkemsýret ýchılışesin, Repın atyndaǵy Sankt-Peterbor keskindeme, músin jáne sáýlet óneri ınstıtýtyn bitirgen. 1956-1962, 1968-1982 jyldary jáne 1998 jyly Qazaqstan Sýretshiler odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy bolǵan. Mámbeev óziniń shyǵarmalarynda aýyl ómirin, onyń sulý tabıǵatyn ózgeshe qyrynan beıneleıdi. Ol ár jyldary «Suhbat», «Qara kımono», «M.O.Áýezov», «Taýda» (Máskeýdegi Shyǵys halyqtary murajaıy), «Kıiz úıde» (Máskeý, Tretıakov galereıasy), «Qonys aýdarý», «Meniń qalamda», «Tereze aldyndaǵy qyz», «Kóktem», «Jastar», t.b. sýretter, peızajdar men portretter jazǵan. Onyń shyǵarmalary, negizinen, Á.Qasteev atyndaǵy memlekettik murajaıda saqtaýly. «Eńbek Qyzyl Tý», «Halyqtar dostyǵy», «Qurmet belgisi» ordenderimen marapattalǵan.
86 jyl buryn (1928-1993) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi HAMRAEV Halıl dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Panfılov aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. 1964-1967 jyldary respýblıkalyq «Kommýnızm týǵı» gazetinde jumys istegen. Onyń alǵashqy shyǵarmalary uıǵyr tilindegi Sıntszıan gazetteri men jýrnaldarynda basylǵan. Aqynnyń «Júrek syry», «Іle jaǵalaýyndaǵy jyr», «Ońtaıly Sadyr», «Іzgilik», «Dala juldyzdary», «Erlik», «Dala qyrandary», «Otan jaıly jyrlaımyn» atty jyr jınaqtary jaryq kórgen. Jekelegen shyǵarmalary qazaq jáne orys tilderine aýdarylǵan.
76 jyl buryn (1938) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi ASYLBEK Ábdirahman dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Talas aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtyn bitirgen. Eńbek jolyn orta mekteptiń muǵalimi bolyp bastaǵan. Jambyl oblystyq «Eńbek týy» gazetiniń tilshisi, Respýblıkalyq Qazaq radıosynyń qyzmetkeri bolǵan. Sondaı-aq «Jazýshy», «Jalyn» baspalarynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵyndaǵy kórkem ádebıetti nasıhattaý bıýrosynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń Jambyl oblystyq bólimshesinde, Respýblıkalyq «Ádilet», «Mádenıet», «Zań» gazetterinde istegen. Qazir «Kózqaras» jáne «Zańǵar» jýrnaldarynda jaýapty qyzmetker bolyp isteıdi. Balalarǵa arnalǵan alǵashqy óleńder jınaǵy 1961 jyly jaryq kórgen. Sodan bergi ýaqytta 24 jyr kitabyn shyǵarǵan. Lırıka, án mátinderi jáne satıra janrlarymen de aınalysyp keledi. Onyń óleńderiniń birazyna ánder shyǵarylǵan.
71 jyl buryn (1943) aqyn, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń, Jýrnalıster odaǵynyń múshesi, Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń úzdigi, Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri, Qazaqstan Jastar odaǵy men Jýrnalıster odaǵynyń B.Bulqyshev atyndaǵy syılyqtyń laýreaty QALIULY Sultan dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Jambyl aýdynynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn Jambyl oblysynyń Shý aýdanyndaǵy orta mektepte muǵalim bolyp bastaǵan. 1967-1973 jyldary - Qazaq radıosy mýzyka, balalar redaktsııasynyń redaktory, aǵa redaktory. 1973-1991 jyldary - «Baldyrǵan» jýrnalynyń jaýapty hatshysy. 1991 jyldan beri «Ulan» gazetiniń bas redaktory qyzmetin atqarady. Negizinen balalar poezııasy, satıra janrynda eńbek etedi. Aqynnyń «Synyqqa syltaý», «Dúrbi», «Temirteser», «Baqyt degen ne?», «Men mektepke baramyn», «Qandaı bolyp ósemin», t.b. jyr jınaqtary jaryq kórgen. Jekelegen óleńderi orys, ýkraın, ózbek, grýzın, túrkimen, qaraqalpaq, ázirbaıjan tilderine aýdarylyp, «Sálem saǵan, mektebim» atty kitaby 1983 jyly Frýnze qalasyndaǵy «Mektep» baspasynan qyrǵyz tilinde jaryq kórgen. Onyń aýdarýynda qazaq tilinde S.Marshaktyń «Aqymaq tyshqan týraly ertegi», S.Mıhalkovtyń «Stepa aǵaı», R.Ǵamzatovtyń «Meniń atam» atty poemalary, R.Kıplıngtiń birneshe ertegisi «Pildiń balasy» degen atpen, Baqytjan Momyshulynyń «Men áli sábımin» povesteri men áńgimeleri, «Janymnyń jaryq juldyzy» romany jeke kitap bolyp shyqqan.
Birneshe medalmen marapattalǵan.
71 jyl buryn (1943) fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Jaratylystaný ǵylymdary akademııasynyń, Joǵary mektep ǵylym akademııasynyń, Ulttyq ınjenerlik akademııanyń akademıgi, Qazaqstan Respýblıkasy bilim berý isiniń úzdigi, Aqtaý qalasynyń qurmetti azamaty BOJANOV Esbergen Toqshylyquly dúnıege keldi.
Almaty oblysynyń Jambyl aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1966-1976 jyldary - Qazaqstan Ǵylym akademııasy Matematıka jáne mehanıka ınstıtýtynyń aspıranty, aǵa ınjeneri, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1976-1990 jyldary - Aqtaý qalasyndaǵy Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy, kafedra meńgerýshisi, jalpy tehnıka fakýlteti dekanynyń orynbasary, dekany. 1990-1993 jyldary - Qazaq polıtehnıkalyq ınstıtýty Mańǵystaý fılıalynyń dırektory. 1993-1996 jyldary - Aqtaý polıtehnıkalyq ınstıtýtynyń rektory. 1996-2004 jyldary - Sh.Esenov atyndaǵy Aqtaý ýnıversıtetiniń rektory. 2001 jyldan Qazaq bas sáýlet qurylys ınstıtýty Úzdiksiz bilim berý ınstıtýtynyń dırektory bolǵan.
51 jyl buryn (1963) aqyn, fılologııa ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Jýrnalıster odaǵynyń S.Sádýaqasov atyndaǵy syılyǵynyń, «Daryn» Memlekettik jastar syılyǵynyń, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń M.Maqataev atyndaǵy syılyǵynyń laýreaty, Abaıdyń 150 jyldyǵyna, J.Jabaevtyń 150 jyldyǵyna, Q.Amanjolovtyń 90 jyldyǵyna, Ǵ.Músirepovtyń 100 jyldyǵyna, Túrkistannyń 1500 jyldyǵyna oraı ótkizilgen jyr músháıralarynyń júldegeri JAQYP Baýyrjan dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgen. Eńbek jolyn Qazaq telearnasy Ádebı-dramalyq habarlar bas redaktsııasynan bastaǵan. «Jalyn» baspasynda redaktor qyzmetin atqarǵan. 1986-2001 jyldary Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń oqytýshysy, dotsenti, sheberlik jáne ádebı redaktsııalaý kafedrasynyń, merzimdi baspasóz kafedrasynyń meńgerýshisi bolǵan. 2001 jyldan bastap atalmysh bilim ordasynyń jýrnalıstıka fakýltetiniń dekany boldy. Qazir "Qazaq entsıklopedııasy" JShS bas dırektory. Aqynnyń óleńderi respýblıkalyq baspasóz betterinde 1980 jyldan beri jıi jarııalanyp keledi. «Aýdıtorııa», «Qarlyǵash», «Bir kemeniń ústinde», «Parýs vremenı», «Baspaldaqtar», «Aralym - arym, Balqashym - baǵym», «Abyraly asýlary» atty týyndylary ujymdyq jyr jınaqtarǵa engizilgen. «Kózimniń nury», «Aq laq», «Aıdyndaǵy aspan», «Qoltańba» atty jyr kitaptary jaryq kórgen. «Muhtar Áýezov - pýblıtsıst», «Uly sýretker ulaǵaty» ǵylymı monografııalary da jaryq kórgen.
38 jyl buryn (1978) aqyn, «Poezııa kóktemi» jyr músháırasynyń, «Shabyt» shyǵarmashyl jastar festıvaliniń júldegeri QAMShYGER Saıat dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Jarma aýdanynda týǵan. Abaı atyndaǵy Qazaq ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetin bitirgen. 2000-2004 jyldary Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. 2005 jyldan bastap Qazaqstan Jazýshylar odaǵy basqarmasynyń syn jónindegi keńesshisi qyzmetin atqarǵan. 1999 jyly «Bilim» baspasynan shyqqan «Óleńge árkimniń-aq bar talasy» atty stýdent aqyndardyń jyr jınaǵyna óleńderi engizilgen. 2001 jyly «Otyrar kitaphanasy» serııasymen «Sary gúl» atty tuńǵysh kitaby «Jazýshy» baspasynan jaryq kórgen.
105 jyl buryn (1909-1992) medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń korrespondent-múshesi, KSRO Medıtsına ǵylymdary akademııasynyń korrespondent-múshesi, Qazaqstannyń jáne Qaraqalpaq AKSR-niń eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, Uly Otan soǵysynyń ardageri QARAQULOV Ishanbaı Qaraqululy dúnıege keldi.
Aqtóbe oblysynyń Oıyl aýdanynda týǵan. Almaty medıtsına ınstıtýtyn (qazirgi Qazaq ulttyq medıtsına ýnıversıteti) bitirgen. 1937-1939 jyldary - Qazaqstan Densaýlyq saqtaý halyq komıssary. 1946-1947 jyldary Almaty medıtsına ınstıtýty epıdemıologııa kafedrasynyń meńgerýshisi. 1948-1950 jyldary - Ólkelik patologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory. 1950-1954 jyldary Densaýlyq saqtaý mınıstri qyzmetin atqarǵan.
Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri adamǵa juǵatyn aýrýlardy zertteýge jáne Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý isin uıymdastyrýǵa arnalǵan. Ol maldan juǵatyn asa qaýipti aýrýlarǵa epıdemıologııalyq turǵydan jikteý jasap, olardyń juǵý joldaryn anyqtady, olarǵa qarsy qoldanylatyn keshendi sharalardyń birtutas júıesin usyndy. Caryptan saqtaný maqsatynda adam terisine aldyn ala vaktsına egý ádisin tapty. Onyń usynǵan bul ádisi qazirgi kezde shet memleketterde de qoldanylady.
I.Qaraqulov tálim-tárbıelik máni bar 200-den astam kitap jazdy.
«Halyqtar dostyǵy» ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.
75 jyl buryn (1939-1984) jazýshy QAZIEV Qaraýylbek dúnıege keldi.
Jambyl oblysynyń Shý aýdanynda týǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. Eńbek jolyn Jambyl oblystyq radıosynan bastap, keıin ómiriniń sońyna deıin Shymkent oblystyq radıo jáne teledıdar habarlaryn taratý jónindegi komıtettiń bas redaktory bolǵan.
Qalamgerdiń alǵashqy áńgimeler jınaǵy «Aq bantık» degen atpen 1968 jyly «Jazýshy» baspasynan jaryq kórgen. 1974 jyly jazýshynyń «Imanjapyraq» povesi jabyq báıgede birinshi júldege ıe bolǵan. Birqatar áńgime men povesi orys tiline aýdarylyp, jeke kitap bolyp shyqqan.
Shymkent qalasyndaǵy orta mektepke Q.Qazıevtiń esimi berilgen.
70 jyl buryn (1944) ánshi, Súıinbaı atyndaǵy Almaty oblystyq fılarmonııasy «Qobyz sazy» folklorlyq-etnografııalyq ansambliniń jetekshisi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi JÚNІSBEKOV Muratbek dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Respýblıkalyq estrada-tsırk stýdııasyn bitirgen. Almaty oblystyq fılarmonııasynda istegen. M.Júnisbekov qol óneri sheberi retinde de tanymal. 1986-1987 jyldary Respýblıkalyq qolóner kórmesi men ıAltada ótken kórmede júldeger atanyp, Ashhabadta ótken qolóner sheberleriniń búkilodaqtyq kórmesiniń laýreaty ataǵyn jeńip alǵan. 1989 jyly óner saparymen Parıjde ótken kórme-kontsertke, mýzyka aspaptary kórmesine qatysqan. Onyń jekemenshik mýzyka aspaptary murajaıy bar.
65 jyl buryn (1949) Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar jáne jasóspirimder teatrynyń rejısseri, «Tarlan» syılyǵynyń ıegeri, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri HADJIEV Janat Áýbákiruly dúnıege keldi.
Almaty oblysynda týǵan. Máskeý qalasyndaǵy M.Şepkın atyndaǵy teatr ýchılışesiniń Qazaq stýdııasyn, Almaty teatr-kórkemsýret ınstıtýtynyń rejısserlik fakýltetin bitirgen. 1972 jyldan burynǵy Torǵaı mýzykalyq drama teatry trýppasynda akter bolyp, Arystan (M.Áýezov «Aıman-Sholpan»), Sánjan (Á.Tarazı «Kúlmeıtin komedııa»), Dárýish (M.Kárim «Aı tutylǵan tún»), Іlııas (Sh.Aıtmatov «Armanym, Áselim»), taǵy basqa rólderde oınaǵan. 1980-1991 jyldary Qazaq akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynyń rejısseri, Torǵaı mýzykalyq drama teatrynyń bas rejısseri mindetin atqarýshy, Jezqazǵan mýzykalyq drama teatrynyń rejısseri qyzmetterin atqarǵan. M.Áýezovtyń «Qarash-Qarashyn», Á.Tarazıdiń «Qyz mahabbatyn», A.Vampılovtyń «Tuńǵysh ulyn», Ǵ.Músirepovtyń «Qyz Jibegi» men «Qozy Kórpesh- Baıan sulýyn», M.Kárimniń «Tastama otty, Prometeıin» teatr sahnalaryna shyǵarǵan. 2002 jyldan T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq akademııasynda ustazdyq etedi.
65 jyl buryn (1949) balalar jazýshysy, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń múshesi, S.Erýbaev atyndaǵy syılyqtyń ıegeri ÁDІL Baltabaı dúnıege keldi.
Qaraqalpaqstanda týǵan. 1973 jyly Hojeli pedagogıkalyq ýchılışesin bitirip, uzaq jyldar boıy muǵalim bolyp qyzmet jasaǵan. Qazaq memlekettik ýnıversıtetin syrttaı oqyp bitirgen. 1993 jyly ata jury Qazaqstanǵa qonys aýdarǵan. Sodan beri respýblıkalyq «Ulan» gazetinde qyzmet atqarady.
Qalamgerdiń balalarǵa arnalǵan «Atamnyń juldyzy», «Aldanysh», «Іnimniń ókpesi», «Tyrnalar kele jatyr» atty kitaptary jaryq kórgen.
99 jyl buryn (1915-1975) profpatolog-gematolog, medıtsına ǵylymynyń doktory, professor ALDANAZAROV Ámir Turlybaıuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan.
Ońtústik Qazaqstan oblysynda týǵan. Tashkent medıtsınalyq ınstıtýtyn bitirgen.
Qazaqstan Ǵylym Akademııasy Ólkelik patologııa ınstıtýtynyń (qazirgi H.Jumatov atyndaǵy Qazaq tazalyq jáne epıdemıologııa ǵylymı ortalyǵy) kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, ǵylymı hatshysy, bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan.
Aldanazarovtyń negizgi ǵylymı eńbekteri Qazaqstanda qorǵasynnan ýlanýdan bolatyn qan júıesindegi ózgeristerdiń belgileri men damýyn, saqtandyrý sharalaryn jáne emdeý ádisterin zertteýge arnalǵan.
2-dárejeli Otan soǵysy, Qyzyl Juldyz ordenderimen jáne medaldarmen marapattalǵan.
73 jyl buryn (1941) QR Parlamenti Májilisiniń Agrarlyq máseleler komıtetiniń múshesi HALMÝRADOV Rozaqul Satybaldyuly dúnıege keldi.
Ońtústik Qazaqstan oblysy Saıram aýdany Mankent aýylynda týǵan. Orta mektepti 1958 jyly bitirgennen keıin Mankent aýylynda kolhozshy bolyp istedi. 1959 jyly V.I.Lenın atyndaǵy Tashkent memlekettik ýnıversıtetine oqýǵa túsip, ony 1968 jyly «geografııa» mamandyǵy boıynsha bitirdi. 1978 - 1982 jyldary Tashkent aýyl sharýshylyǵy ınstıtýtynda «agronomııa» mamandyǵy boıynsha syrttaı bilim aldy. 1983 - 1986 jyldary Almatynyń joǵary partııa mektebinde syrttaı oqydy. 1959 -1963 jyldary Keńes Armııasy qatarynda áskerı boryshyn ótedi. 1964-1965 jyldary - orta mektep muǵalimi. 1965-1977 jyldary - Saıram aýdandyq komsomol komıtetinde, aýdandyq partııa komıtetinde jumys istedi, osy aýdannyń «Pobeda» ujymsharynyń partkom hatshysy boldy. 1977 - 1989 jyldary Shymkent oblystyq partııa komıtetiniń Uıymdastyrý jáne partııa jumysy bóliminiń nusqaýshysy, oblystyq partııa komıteti birinshi hatshysynyń kómekshisi, oblystyq partııa komıtetiniń Uıymdastyrý jáne partııa jumysy bólimi meńgerýshisiniń orynbasary, Túrkistan aýdandyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1989 jyly - Ońtústik Qazaqstan oblystyq partııa komıtetiniń hatshysy. 1991 jyly - Ońtústik Qazaqstan oblystyq atqarý komıteti tóraǵasynyń orynbasary - oblystyq kommýnaldyq menshik basqarmasynyń bastyǵy. 1992-1993 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy Saıram aýdanynyń ákimi. 1993 - 2002 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy ákiminiń orynbasary jáne ákimniń keńesshisi. 2002-2007 jyldary - Ońtústik Qazaqstan oblysy tártiptik keńesiniń tóraǵasy - Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik qyzmet isteri agenttigi aýmaqtyq basqarmasynyń bastyǵy. 2007-2011 jyldary - tórtinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty. 2012 jyldyń qańtarynan bastap - besinshi saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamenti Májilisiniń depýtaty. Qazaqstan halqy Assambleıasynan saılanǵan. I dárejeli «Dostyq», II dárejeli «Dostyq», «Qurmet belgisi» ordenderimen, Qazaqstan KSR Joǵary Keńesiniń Qurmet gramotasymen jáne 6 medalmen marapattalǵan.
188 jyl buryn (1826-1906) aıtys aqyny QULMAMBET, Qulanaıan Qulmambet dúnıege kelgen.
Almaty oblysynyń Raıymbek aýdanynda týǵan. Jetisýda Súıinbaı bastaǵan aıtys mektebiniń negizin qalaýshylardyń biri. Jas kezinen óleń-jyrǵa qumar bolyp ósken. Túbek, Janaq, Tezek, Maıkót, Jambyl tárizdi aıtys maıtalmandarymen aıtysqan. Ol «Myń bir tún», «Qyz Jibek», «Raqymjannyń zary», «Muńlyq-Zarlyq», «Týǵanbaı men Qońyrbaı» sııaqty dastandardy jyrlaǵan. Qulmambettiń aıtystary Jambyldyń jınaqtarynda, Sáken Seıfýllınniń alǵy sózimen «Jańa mektep» jýrnalynda, «Aıtys» jınaqtarynda jarııalanǵan. Shyǵarmalary «Sózimniń qyl syımaıdy arasyna» degen atpen 1998 jyly jaryq kórdi. Aqynnyń ómiri men shyǵarmashylyǵy jóninde M.Áýezov, S.Muqanov, E.Ysmaıylov, N.Tórequlov, S.Sadyrbaev, t.b. ǵalymdar zertteýler jazdy. Aqynnyń týyndylary Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Ǵylym akademııasy Ortalyq ǵylymı kitaphanasynyń sırek kezdesetin qoljazbalar qorynda, Ádebıet jáne óner ınstıtýtynyń Qoljazba ortalyǵynda saqtaýly.
173 jyl buryn (1841-1918) aqyn TOQSANBAIULY Qojabaı dúnıege kelgen.
Qaraǵandy oblysynyń Ulytaý aýdanynda týǵan. Aýyl moldasynan saýat ashqan. Barshylyq pen joqshylyq, qoǵamdaǵy áleýmettik ádiletsizdikter Qojabaı jyrlarynyń ózekti taqyrybyna aınaldy. Ol «Baı bolmaq, kedeı bolmaq - bir Alladan» degen qalyptasqan qaǵıdaǵa adal eńbek pen qajymas talapty qosady. «Kel, Qojabaı, sóz sóıle, zamanyńnyń zarynan» degen tolǵaýynda qoǵamdaǵy kereǵar qubylystarǵa kózqarasyn aıqyn tanytsa, «Qazaq balasyna» atty jyrynda Syr boıyn jaılaǵan eldiń kásip-tirshiligin salystyra otyryp oı túıedi, el bastaǵan jaqsylardyń ıgi isterine rızashylyǵyn bildirip, keıingilerge úlgi etip usynady. Qojabaıdyń Amangeldi Imanovqa hat retinde jazǵan jyry bolashaqqa degen úmit pen jaqsy tilekke toly. Aqynnyń «Ortadan asyp barady meniń jasym» degen uzaq tolǵaýy ómir men ólim, barshylyq pen joqshylyq, ádildik pen zulymdyq týraly fılosofııalyq oı túıetin kúrdeli týyndy. Shyǵarmadan aqynnyń shyǵystyń klassıkalyq ádebıetimen jaqsy tanys bolǵany ańǵarylady. Aqyn shyǵarmalary haqynda ǵalym M.Jarmuhamedov júıeli zertteýler júrgizgen.
153 jyl buryn (1861-1904) aqyn, Abaı Qunanbaıulynyń úlken uly QUNANBAEV Aqylbaı Abaıuly dúnıege kelgen.
Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanynda týǵan. Atasy Qunanbaıdyń tárbıesinde bolǵan, aýyl moldasynan bilim alǵan. Sazgerli talantymen de halyqqa tanylǵan. Orys, Eýropa ádebıetimen óz betinshe oqyp tanysqan. Ákesi Abaıdyń keńesi boıynsha 3 poema jazǵan. «Zulys» poemasynyń oqıǵasy aǵylshyn jazýshysy G.Haggarttyń «Súleımen patshanyń kenishi» atty áıgili romanynan alynǵan. Bul poema tolyq saqtalmaǵan. «Jarrah» poemasy múlde joǵalyp ketken. Tolyq saqtalǵan «Daǵystan» poemasyna Daǵystan elinde, Kavkazda bolǵan oqıǵa ózek etip alynǵanymen, qazaq ómiri úshin zor máni bar áleýmettik máseleler kóterilgen. Aqynnyń birneshe lırıkalyq óleńi saqtalǵan.
123 jyl buryn (1891-1956) ánshi, halyq kompozıtory BABAQOV Qosymjan dúnıege kelgen.
Aqmola oblysynyń Qorǵaljyn aýdanynda týǵan. 1936 jyly Máskeýde ótken qazaq ádebıeti men óneriniń onkúndigine qatysqan. 1937-1943 jyldary Qazaq fılarmonııasynyń ánshisi bolǵan. Ánshi Birjan, Aqan seri, Balýan Sholaq, Úkili Ybyraı, t.b. halyq kompozıtorlary ánderin erekshe naqyshpen shyrqaǵan. Ózi de 20-ǵa jýyq án shyǵardy. Qosymjan Babaqov ánderin kezinde R.Esimjanova, M.Kóshkimbaev, J.Qartabaeva, t.b. oryndady.
123 jyl buryn (1891-1945) halyq aqyny BAIBOLOV Qazanǵap dúnıege kelgen.
Ońtústik Qazaqstan oblysy Tóle bı aýdanynda týǵan. 1934 jyly Qazaqstan Jazýshylar odaǵynyń tuńǵysh sezine halyq aqyny retinde qatysyp, osy jyldan bastap baspasózde óleńderi jıi jarııalanady.
«Tolǵaý óleńder», «Halyq qahary», «Halyq aqyndary», «Pernedegi termeler» degen atpen shyqqan shyǵarmalary arqyly halyq arasyna tanymal boldy. «Tóle bıdiń tarıhy», «Eńsegeı boıly er Esim», «Ókirik Naıman týraly» tarıhı qıssa-dastandary 17-18 ǵasyrlarda qazaq elinde bolyp ótken tarıhı oqıǵalar jelisin tereń de kórkem sýretteıdi.
«Saıypjamal sulý», «Sherızat-Kúlshat» atty lırıkalyq shyǵarmalardyń avtory bolyp tabylady. 1943 jyly Almatyda ótken aqyndar aıtysynda sańlaq aqyn Nartaımen saıysqa tústi. Osy aıtysy 1966 jyly basylym kórgen «Aıtys» kitabynyń úshinshi tomynda basyldy.
78 jyl buryn (1936) Respýblıkalyq ana men balany qorǵaý ǵylymı-ertteý ortalyǵynyń bas ǵlymı qyzmetkeri, «Akýsherstvo, gınekologııa ı perınatologııa» jýrnalynyń bas redaktory QAıÝPOVA Nına Ámirqyzy dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Zaısan qalasynda týǵan. Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtyn bitirdi (1959), emdeýshi dáriger; Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtynyń aspırantýrasyn bitirgen (1965). Medıtsına ǵylymdarynyń doktory (1988). Doktorlyq dıssertatsııasynyń taqyryby: «Asa qaterli toptaǵy ekiqabat áıelderde kezigetin akýsherlik asqynýynyń aldyn alý». QR Aldyn alý medıtsınasy akademııasynyń professory, akademık (1995 jyldan beri). «Qazaqstanda áıelderdiń bosanýǵa qabiletti densaýlyǵyn qorǵaýdyń ulttyq saıasaty» (1996), «Ekiqabat jaǵdaıyndaǵy asa qaterli toptar» (1996), «Abort jáne otbasyn josparlaý» (1997), «Perınataldik bıohımııanyń negizderi» atty monografııalardyń, 200-den astam maqalanyń avtory.
1959 jyldan bastap - Almaty qalasyndaǵy №1 perzenthananyń akýsher-gınekology. 1962 jyldan - Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtynyń aspıranty. 1965 jyldan - Ana men balany qorǵaý ǴZI-dyń kishi ǵylymı qyzmetkeri, aǵa ǵylymı qyzmetkeri. 1971 jyldan - Almaty memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtynyń assıstenti, kafedra dotsenti. 1976 jyldan - Qazaq KSR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bas akýsher-gınekology. 1981 jyldan - dırektordyń orynbasary, 1983 jyldan - Qazaq KSR Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń akýsherlik jáne gınekologııa ǴZI-dyń dırektory. 1991 jyldan - Ana men balany qorǵaý Respýblıkalyq ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń dırektory. 1999 jyldyń qazan aıynan - QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Aımaqtyq damytý jáne jergilikti ózin-ózi basqarý máseleleri jónindegi komıtettiń múshesi, Áleýmettik-mádenı damytý jónindegi komıttettiń múshesi.
2003 jyldan beri - Ana men balany qorǵaý Respýblıkalyq ǵylymı-zertteý ortalyǵynyń bas ǵylymı qyzmetkeri - «Akýsherlik, gınekologııa jáne perınatologııa» jýrnalynyń bas redaktory.
Qazaq respýblıkalyq áıelder keńesiniń Tóraıymy (1991-1995). Qazaqstan Áıelder keńesiniń tóraıymy (1995 jyldyń maýsym aıynan). QR Prezıdenti janyndaǵy Otbasy, áıelder jáne demografııalyq saıasat máseleleri jónindegi keńestiń tóraıymy (1995-1998). QR Prezıdentiniń janyndaǵy Áıelder men otbasy isteri jónindegi Ulttyq komıssııa tóraıymynyń orynbasary (1999-2005). Qazaqstan halqy Assambleıasy Keńesiniń múshesi.
QR-nyń 12-shi shaqyrylǵan Joǵarǵy Keńesiniń Depýtaty.
«Parasat» ordenimen nagradtalǵan (1994). Beıbitshilik jáne rýhanı kelisim jónindegi Prezıdent syılyǵynyń laýreaty (1996).
69 jyl buryn (1945) Daryndy balalarǵa arnalǵan jambyl atyndaǵy Shyǵys Qvazaqstan oblystyq mamandandyrylǵan mektep-gınazııa-ınternattyń qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi BІTІBAEVA QanıpaOmarǵalıqyzy dúnıege keldi.
Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Qazaqstannyń eńbek sińirgen muǵalimi (1993). Semeı pedagogıka ınstıtýtyn bitirgen (1968). 1968 -80 j. Shyǵys Qazaqstan oblysy Jetiaral mektebinde muǵalim oký isiniń mengerýshisi bolyp jumys istegen. 1980 jyldan Óskemen qalasyndaǵy Jambyl gımnazııa-ınternatynda muǵalim. Joǵary oký oryndarynyń stýdentterine arnalǵan "Ádebıet oqytý ádistemesi" kitaby jaryq kórgen. 1991 jyldan Óskemenqalasynda Bitibaevanyń respýblıkalyq ataýly mektebi jumys isteıdi. Іs-tájirıbesi týraly birneshe oqý fılmderi túsirilgen. KSRO Memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1990). «Qurmet» ordenimen, N.K.Krýpskaıa medalimen, Y.Altynsarın atyndaǵy tósbelgimen marapattalǵan. AQSh-tyń arzona shtatyndaǵy Týson qalasynyń, Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Tarbaǵataı aýdanynyń qurmetti azamaty.
67 jyl buryn (1947) QR Parlamenti Senatynyń depýtaty, Ekonomıkalyq damý jáne kásipkerlik komıtetiniń múshesi SAǴYNDYQOV Eleýsin Naýryzbaıuly dúnıege keldi.
Aqtóbe oblysynan saılanǵan Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń depýtaty. Aqtóbe oblysynda týǵan. . Aqtóbe pedagogıkalyq ınstıtýtyn, Batys-Qazaqstan aýylsharýashylyq ınstıtýtyn, A.A.voznesenskıı atyndaǵy Sankt-peterbor memlekettik ýnıversıtetin jáne aspırantýrasyn bitirgen. Matematıka muǵalimi, ınjener-mehanık, e.ǵ.d., professor. Aqtóbe oblystyq halyqqa bilim berý basqarmasynyń bastyǵy, Qazaqstan Respýblıkasy bilim mınıstriniń orynbasary, Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń konsýltanty, Aqtóbe oblysy ákiminiń orynbasary, Aqtóbe qalasynyń ákimi, Senat depýtaty, Aqtóbe oblysynyń ákimi bolyp qyzmet atqarǵan. II dárejeli «Barys», «Qurmet» ordenderimen, tórt medalmen marapattalǵan.
52 jyl buryn (1962) QR Prezıdenti baspasóz hatshysynyń orynbasary OMAROV Baýyrjan Jumahanuly dúnıege keldi.
Qyzylorda oblysynda týǵan. QazMÝ-dyń jýrnalıstıka fakýltetin (1986, qazirgi QazUÝ), Máskeý halyqaralyq bıznes jáne aqparattyq tehnologııalar ýnıversıtetin (1998) bitirgen.Fılologııa ǵylymdarynyń doktory (2001), professor (2002).
«Lenınshil jas» (qazirgi «Jas alash») gazetinde tilshi, aǵa tilshi, aýdarmashy, bólim meńgerýshisi (1986-1994),QazUÝ-da aǵa oqytýshy (1994-1996), dotsent, aǵa ǵylymı qyzmetker (1998-2000), professor (2002-2003), Qyzylorda memlekettik ýnıversıtetiniń prorektory (1996-1997), Qyzylorda qalalyq ákiminiń orynbasary (1997-1998), Qazaqstan Ulttyq Ǵylym Akademııasynyń Ádebıet jáne óner ınstıtýtynda aǵa ǵylymı qyzmetker, bólim meńgerýshisi (2000-2003), «Qaınar» ýnıversıtetiniń professor (2001-2002); QR Mádenıet, aqparat jáne sport mınıstrliginde departament dırektory (2003-2006), «Astana habary» gazeti bas redaktorynyń 1-orynbasary, «Aıqyn» gazetiniń bas redaktory, Qyzylorda oblysy ákimi apparatynyń jetekshisi, «Qazaq gazetteri» JShS-niń bas dırektory (2006-2009) qyzmetterin atqardy. QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń Aqparat jáne muraǵat komıteti tóraǵasynyń orynbasary; 2010 jyldan Til komıtetiniń tóraǵasy, QR Prezıdenti baspasóz qyzmetiniń sektor meńgerýshisi boldy. Qazirgi qyzmetinde - 2013 jylǵy qańtardan beri. «Qazaq ádebıetindegi zar zaman aǵymy (genezıs, tıpologııa, poetıka)» degen taqyrypta doktorlyq dıssertatsııa qorǵady.
Murat Móńkeulynyń shyǵarmalaryn, qazaq ádebıetindegi zar zaman, ejelgi ádebıet máselelerin zerttedi. 70-ten astam ǵyl. jarııalanym men 6 kitaptyń avtory.