1 qazan. QazAqparat kúntizbesi
1 qazan, DÚISENBІ
Halyqaralyq dáriger kúni
Jyl saıyn qazan aıynyń birinshi dúısenbisi kúni álemniń kóptegen elderinde Halyqaralyq dárigerler kúni atap ótiledi.
Atalmysh meıramdy uıymdastyrý bastamasyn kótergen - Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymy jáne «Shekarasyz dárigerler» halyqaralyq medıtsınalyq gýmanıtarlyq uıymy.
Halyqaralyq qarttar kúni
BUU Bas Assambleıasynyń 1990 jylǵy 15 jeltoqsandaǵy qarary negizinde jyl saıyn atap ótiledi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasynda qart adamdardyń jalpy azamattyq jáne arnaıy quqyqtary men múddeleri, onyń ishinde jasy boıynsha áleýmettik qamsyzdandyrý kepildikteri bekitilgen. Búkilálemdik densaýlyq saqtaý uıymynyń jikteýine sáıkes, qart adamdarǵa 60 pen 74 jas, kárilerge 75-89 jas aralyǵyndaǵylar, al uzaq jasaýshylarǵa jasy 90-nan asqandar kiredi.
Halyqaralyq mýzyka kúni
ıÝNESKO-nyń Halyqaralyq mýzyka keńesiniń sheshimimen jyl saıyn 1 qazanda atap ótiledi.
Búkilálemdik sáýlet kúni
Halyqaralyq sáýletshiler odaǵynyń (HSO) bastamasymen toılanady. Bastapqyda HSO-nyń 1985 jylǵy otyrysynda jyl saıyn 1 shilde kúni Búkilálemdik sáýlet kúnin toılaý týraly sheshim shyǵarylǵan bolatyn. Al 1996 jyly Halyqaralyq sáýletshiler odaǵynyń Barselonada ótken HH Bas Assambleıasynda Búkilálemdik sáýlet kúnin toılaýdy qazannyń birinshi dúısenbisine aýystyrý týraly qarar qabyldandy.
Búkilálemdik Habıtat kúni
Bul kún «Eldi mekender jónindegi komıssııa» usynysyna sáıkes, BUU Bas Assambleıasynyń 40-sessııasynda bekitilgen bolatyn.
Búkilálemdik Habıtat kúni qazannyń birinshi dúısenbisinde, 1986 jyldan beri atap ótiledi. Onyń basqa ataýy - Halyqaralyq turǵyn úı kúni.
Jyl saıyn osy kúni BUU men «BUU-nyń Eldi mekender jónindegi baǵdarlamasy» álem qalalarynyń birinde resmı sharalar ótkizedi.
Dúnıejúzilik vegetarıandar kúni
1977 jyly Soltústikamerıkalyq vegetarıandyq qoǵamdastyq usynǵan. Keıin 1978 jyly merekeni engizý ıdeıasyn Halyqaralyq vegetarıandyq odaq qoldady.
Kıpr Táýelsizdigi kúni
Kıpr óz táýelsizdigin 1960 jyly Ulybrıtanııadan alǵan. Osy kezden bastap meıram jyl saıyn toılanyp keledi, bul kún Kıpr elinde demalys dep jarııalanǵan.
Kıpr - Sırııadan batysqa qaraı, Túrkııadan ońtústikke qaraı Jerorta teńiziniń kólemi jaǵynan úshinshi aralynda ornalasqan memleket. Astanasy - Nıkosııa. Memlekettik tilderi: grek (kıpr dıalektisi) jáne túrik tilderi. Memlekettik qurylysy - respýblıka. Memleket basshysy - prezıdent. Aqsha birligi - kıpr fýnty (túrikter kóp turatyn óńirlerde túrik lırasy da keńinen qoldanylady).
Kamerýn birligi kúni
1961 jyly Kamerýn Federatıvtik Respýblıkasy qurylǵannan beri toılanady. Sol tarıhı kúnge deıin, 1922 jyldan 1960 jylǵa deıin Kamerýndi Frantsııa men Ulybrıtanııa bólisip alǵan bolatyn.
QHR-diń Memlekettik meıramy - Qytaı Halyq Respýblıkasynyń qurylǵan kúni (1949)
Qazaqstan Respýblıkasy men Qytaı Halyq Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy 3 qańtarda ornatyldy.
Nıgerııa Federatıvtik Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1960)
Nıgerııa - Batys Afrıkada ornalasqan memleket. Soltústiginde - Nıgermen, shyǵysynda Chad, Kamerýnmen, batysynda Benınmen, ońtústiginde Gvıneıa shyǵanaǵymen shektesedi. Astanasy - Abýdja qalasy. Memlekettik tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - naıra. El ákimshilik jaǵynan 36 shtat pen federaldyq aýmaqqa bólinedi. Memleket basshysy - Prezıdent. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy - Parlament.
Tývalýdyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1978)
Tývalý - Tynyq muhıtynyń batys bóligindegi 9 atollda ornalasqan memleket. Basty araly bolyp Fýnafýtı atolly eseptelinedi. Astanasy - Fongafale qalasy. Memlekettik tili - tývalý jáne aǵylshyn tilderi. Aqsha birligi - dollar. Memlekettik qurylysy - konstıtýtsııalyq monarhııa. Memleket basshysy - Ulybrıtanııa korolevasynyń ókili general-gýbernator. Úkimet basshysy - Premer-Mınıstr.
Palaý Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1994)
Palaý - Tynyq muhıtyndaǵy Karolın araldary tobyndaǵy 200-ge jýyq aralda ornalasqan memleket. Astanasy - Koror qalasy. Resmı tili - aǵylshyn tili, sonymen qatar palaý, karolın tilderi de keńinen qoldanylady. Aqsha birligi - AQSh dollary. El aýmaǵy ákimshilik turǵydan 16 shtatqa bólinedi. Memleket pen úkimet basshysy - prezıdent. Joǵary zań shyǵarýshy organy qos palataly parlament - Ulttyq kongress (Senat jáne depýtattar palatasy).
Palaý araldaryn alǵash ret 1543 jyly ıspan teńizshisi Rýı Lopes de Vılıalobos ashqan. 16-17 ǵasyrlarda ıspandyqtar araldardy tolyq otarlaǵan. Búl araldardy 1910 jyly Germanııa satyp alǵan, al 1914 jyly japondar okkýpatsııalady. 1947 jyldan bastap Palaý basqa Karolın araldarymen birge BUU-nyń qamqorlyǵyna alynyp, AQSh basqarýyndaǵy Tynyq muhıty araldary quramyna kirgen. BUU-nyń qamqorlyq jónindegi keńesi 1986 jyly 28 mamyrda qabyldaǵan qararyna sáıkes 1994 jyly 1 qazanda el óz táýelsizdigin jarııalady.
ESTE QALAR OQIǴALAR
1718 jyly Semeı qalasynyń irgetasy qalandy. Ol І Petrdiń shyǵys aımaqtaǵy jerlerdi qorǵaý týraly áıgili jarlyǵyna jáne Ertis óńiri bekinisteriniń salyna bastaýyna baılanysty bolǵan, bulardyń qurylysy 1714 jyldan 1720 jyldarǵa deıin sozyldy. Biraq ta birqatar ǵalymdardyń tujyrymy boıynsha Semeı tarıhy ǵasyrlar qoınaýlaryna tereńdep, 1000 jyldan astam ýaqytty qamtıdy. 1718 jyldyń kúzinde Semıpalat bekinisi podpolkovnık P. Stýpınniń qadaǵalaýymen «nyǵaıtyldy jáne tolyq qarýlandyryldy».
Shekara jáne áskerı-tirek bazasy retinde paıda bolǵan Semeı bekinisi damı kele Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy ǵana emes, sondaı-aq Reseı, Orta Azııa jáne Batys Qytaı arasyndaǵy mańyzdy saýda pýnktine aınaldy. Semeı qalasynyń negizi qalanǵannan bastap munda saýda jasaý úshin jońǵar qalmaqtary, buqarlyqtar, qoqandtyqtar, tashkenttikter keletin.
1854 jylǵy 1 qazanda Semeı oblysynyń saltanatty ashylýy boldy. Semeı shtattan syrt qaladan birden oblystyq qalaǵa aınaldy. Jańadan qurylǵan oblys Reseı ımperııasy quramyndaǵy eń úlken oblys boldy. Qalalyq Dýma men Qalalyq sot quryldy. 1873 jyly Semeıde telegraf, 1910 jyldan bastap telefon jáne Qazaqstandaǵy alǵashqy sý qubyry jumys istedi. 1906 jyly Joǵarǵy Ertiste keme qozǵalysy resmı túrde ashyldy.
XIX ǵasyrdyń aıaǵy - XX ǵasyrlarda Semeı oblysynda ónerkásip eń aldymen, syrtqa shyǵarylatyn shıkizatty bastapqy óńdeý úshin quryldy. XX ǵasyrdyń basynda Reseıdiń iri fırmalary men áskerı vedomstvonyń shuǵa fabrıkalary osynda jún, bylǵary daıyndady. 1863 jyly qalada eki oqý orny, sonyń ishinde bir ýezdik ýchılışe jáne onyń janynda qyzdar mektebi, 2 shirkeý-prıhodtyq ýchılışe, 14 kazak jáne 9 jekemenshik tatar mektebi boldy. XIX ǵ. aıaǵynda XX ǵ. basynda er balalar men qyzdardyń klassıkalyq gımnazııalary, muǵalimder semınarııasy jumys istedi. Muǵalimder semınarııasynda álemdik mádenıettiń bolashaq alyptary Muhtar Áýezov pen Qanysh Sátbaev bilim aldy. Uly orys jazýshysy Fedor Mıhaılovıch Dostoevskıı bes jyldan astam ýaqyt (1854-1859 jyldary) Semeı qalasynda turyp, osynda óziniń «Óli úıden hattar», «Aǵaıdyń túsi», «Stepanchıkovo selosy jáne onyń mekendeýshileri» atty óshpes týyndylaryn jazdy. Osynda F.Dostoevskıı P.P. Semenov-Tıan-Shanskıımen, Shoqan Ýálıhanov, G. Potanındermen kezdesip, suhbattasqan. Peterbýrg ýnıversıtetiniń stýdenti E. P. Mıhaelıs, halyqshyldar N. Dolgopolov, S. Gross, P. Lobanovskıı, A. Leontev, N. Konshın jáne basqalar aıdaý jazasyn ótegen. Olar Semeı qalasynda zor ǵylymı jáne mádenı-aǵartý jumysyn júrgizdi. Qazaqtyń uly aqyn-aǵartýshysy Abaı Qunanbaev esimi Semeı qalasymen tyǵyz baılanysty.
Semeı - respýblıkamyzdyń mádenı, tarıhı ortalyqtarynyń biri. Munda Abaıdyń jáne F. M. Dostoevskııdiń murajaılary, Qazaqstannyń baıyrǵy ólketaný murajaıy, Nevzorovtar otbasy atyndaǵy beıneleý óneri murajaıy, kitaphanalardyń tutas jelisi halyqqa qyzmet etedi. Eki teatr-Abaı atyndaǵy qazaq mýzykaly-drama teatry jáne F. M. Dostoevskıı atyndaǵy orys drama teatry jumys isteıdi.
1893 jyly Vernyı (Almaty) qalasynda oblystyq sot pen tutynýshylar qoǵamy ashyldy.
1922 jyly Kókshetaý-Býrabaı temir jol ýchaskesi paıdalanýǵa berildi.
1932 jyly Oral qalasynda qazirgi M.Ótemisuly atyndaǵy Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti pedagogıkalyq ınstıtýt retinde quryldy. Ol respýblıkanyń ekinshi pedagogıkalyq JOO-sy ataldy. Instıtýtqa KSRO-nyń aǵartý isi jónindegi ulttyq komıssary M.N.Pokrovskııdiń esimi berilgen, al 1937 jyldan bastap JOO-ǵa A.S.Pýshkın esimi berildi. Soǵystan keıingi jyldary A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýty jyl saıyn 18 mamandyq boıynsha 700-den astam túlek daıarlap shyǵaryp otyrǵan iri JOO boldy. 1996 jyldyń mamyr aıynda Qazaqstan Úkimetiniń Qaýlysymen A.S.Pýshkın atyndaǵy Oral pedagogıkalyq ınstıtýty A.S. Pýshkın atyndaǵy Batys Qazaqstan gýmanıtarlyq ýnıversıteti bolyp ózgertildi. 2000 jyldyń 14 aqpanynda Qazaqstan Úkimetiniń Qaýlysymen Batys Qazaqstan memlekettik ýnıversıteti qurylǵan, al 2003 jyly oǵan Mahambet Ótemisulynyń esimi berildi.
1945 jyly Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń Jarlyǵymen Samarqan eldi mekeni Qaraǵandy qalasy aımaǵynan shyǵarylyp, ataýy Temirtaý qalasy bolyp ózgerdi. Bastapqyda jıyrma myń turǵyny, bir aýrýhanasy, eki mektebi jáne jıyrma myń sharshy metr turǵyn úıi boldy. Sol jyldardan bastap qaladaǵy ónerkásiptiń damýy qarqyndap, odaqtas respýblıkalardyń barlyǵynan adamdar kele bastady. 1950 jyldary turǵyndar sany eki ese ósti. Qazir Temirtaý qalasynda bolat, elektr jáne jylý energııasy, sirke qyshqyly, sıntetıkalyq kaýchýk, koks, mıneraldy tyńaıtqyshtar, tsement, t.b. ónimder óndiriledi. Temirtaý 1971 jyly Qazaqstan qalalarynyń eń aldy bolyp, halyq sharýashylyǵyn jáne aýyr ındýstrııany damytýdaǵy eńbekteri úshin Eńbek Qyzyl Tý ordenimen marapattaldy. Búgingi tańda Temirtaý - ındýstrııalyq Qaraǵandy qalasynyń syńary, Qazaqstan qara metallýrgııasynyń ortalyǵy.
1991 jyly Almatydaǵy Dostyq úıinde postkeńestik 13 memlekettiń jáne Respýblıkaaralyq ekonomıkalyq komıtet basshylarynyń kezdesýi ótti.
1996 jyly Almatyda alǵash ret «Aınalaıyn» halyqaralyq balalar shyǵarmashylyǵy festıvali ótti. Uıymdastyrýshysy - «Bóbek» balalar qory.
1998 jyly Astanada alǵash ret jas talanttardyń «Shabyt» respýblıkalyq festıvali ótti.
2005 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq kitaphanasynda «Mádenı mura» atty kitap kórmesi ashyldy. Kórmege memlekettik baǵdarlama men memlekettik tapsyrys boıynsha jaryq kórgen 200-den astam kitap, albom, salt-dástúr, óner, til saıasaty men arheologııa jáne Qazaqstannyń sáýlet eskertkishteri týraly basylymdar qoıylǵan. Olardyń qatarynda 100 tomdyq «Balalar sózi» toptamasynyń alǵashqy 8 tomy, «Qazaq ádebıeti tarıhynyń» 7-8-tomdary, sonymen qatar qazaq, orys, aǵylshyn tilderinde jaryq kórgen «Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa», «Qazaqtyń ata zańdary», «Eshkiólmes taýyndaǵy tańbaly tastar», «Qazaq ádebıetiniń tarıhy» syndy asa qundy basylymdar bar. Sondaı-aq, bul kórmede ǵasyrlar qoınaýynan jetken batyrlar jyry, salt óleńder, maqal-mátelder men jumbaqtar jınaqtalyp, qazaq halqynyń tarıhynda asa mańyzdy oryn alatyn qoljazbalar men sırek kezdesetin kitaptar da kórsetildi.
2011 jyly oblystyq máslıhat sessııasynda Pavlodar oblysynyń logotıpi bekitildi.
2011 jyly qazaqstandyq delegatsııa Brıýsseldegi Halyqaralyq stýdenttik sport federatsııasynyń shtab-páterinde 2017 jylǵy Dúnıejúzilik qysqy ýnıversıadany ótkizýge ótinim kitabyn usyndy.
2014 jyly QR Prezıdenti Nursultan Nazarbaev Mańǵystaý oblysyna jasaǵan jumys sapary barysynda Aqtaý portyn keńeıtý jobasynyń júzege asyrylýymen tanysty jáne «Borjaqty - Ersaı» jańa temir jolynyń qurylysyn bastaýǵa ruqsat berdi. «Borjaqty - Ersaı» temirjol jelisi Quryq portynda parom keshenin salýǵa jáne jaǵalaý aımaǵynda birqatar ındýstrııalyq jobalardy júzege asyrýǵa ınfraqurylymdyq negiz bolady.
2014 jyly Memleket basshysy Aqtaý qalasynyń jaǵalaýynda «Meniń elim. Kaspııden Altaıǵa deıin» ekspedıtsııasyna qatysýshylarmen kezdesti. Onyń quramynda etnograf, bloger, jýrnalıster men fotograftardan quralǵan 20 adam boldy. Qazaqstanda qurastyrylǵan bes avtomobılge mingen olar eki aıda respýblıkany aralap shyǵady. Oǵan qatysýshylar ekspedıtsııa aıaqtalǵan soń fılm, fotokitap shyǵarady.
2014 jyly Mańǵystaý oblysyna jumys saparymen barǵan Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev «Caspian Offshore and Marine Construction» JShS-nyń teńizge arnalǵan metall konstrýktsııalar zaýytyna bardy.
Nysandy aralaý kezinde Memleket basshysyna kásiporynnyń qyzmeti týraly baıandaldy jáne «KMG Drilling & Services» JShS úshin arnap jasalǵan, ózin ózi kóteretin, Qazaqstandaǵy alǵashqy burǵylaý qondyrǵysy tanystyryldy.
2014 jyly Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Senatynyń 2008 jyly saılanǵan depýtattarynyń konstıtýtsııalyq ókilettik merzimi aıaqtalýyna baılanysty, elimizde Qazaqstan Respýblıkasynyń Senatyna saılaý boldy.
Qazaqstan Parlamentiniń Senaty 47 depýtattan quralǵan. Onyń ishinde 32 senatordy, ıaǵnı, eldiń 16 óńiriniń árbirinen (14 oblys jáne respýblıkaǵa baǵynatyn eki qala - Astana jáne Almaty) 2 depýtattan saılaýshylar - barlyq deńgeıdegi máslıhat depýtattary saılaıdy. Senatta qoǵamnyń ulttyq-mádenı jáne ózge de eleýli múddeleriniń bildirilýin qamtamasyz etý qajettiligi eskerilip, Senattyń on bes depýtatyn Respýblıka Prezıdenti taǵaıyndaıdy. Senat depýtattarynyń ókilettik merzimi - 6 jyl.
2015 jyly Almatyda «Qaırat» fýtbol klýbynyń barlyq álemdik talaptarǵa jaýap beretin negizgi jattyǵý bazasy saltanatty túrde ashyldy.
2015 jyly TÚRKSOI Bas hatshylyǵy Býrsa qalasynyń merııasymen yntymaqtastyqta «Túrki áleminiń mádenı muralary jáne mýzeıleri» Halyqaralyq forýmynyń baıandamalar jınaǵyn shyǵardy.
Jınaqta Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkııa, Gagaýzııa (Moldova), Bashqurtstan, Tatarstan, Saha (ıAkýtııa), Týva, Hakasııa, Qyrym, Tájikstan mýzeıleri týraly qundy derekter qamtyldy.
2016 jyly Shymkentte Izraıl kınosy festıvali ótti. Izraıl delegatsııasy kınofestıval aıasynda Ońtústik Qazaqstanǵa bes fılm ákeldi.
1869 jyly Venada markasy bar álemdegi birinshi poshtalyq ashyq hat jiberildi.
1908 jyly avtomobıl qurastyrý salasyndaǵy tanymal amerıkandyq maman, qurastyrýshy Genrı Ford jurtshylyqqa óziniń jańa mashınasy «Ford Lızıdi» kórsetti. Berik ári quny arzan (850 dollar) kólik kópshiliktiń kóńilinen shyqty. 1909 jyly atalǵan kóliktiń 19 000 danasy shyǵaryldy. Al 1927 jyly bul mashınanyń sany 15 mıllıonǵa jetti.
1964 jyly Japonııada álemdegi eń alǵashqy joǵary jyldamdyqpen júrýge bolatyn kólik magıstrali - Tokaıdo-Sınkansen paıdalanýǵa berildi. Bul magıstral jyldamdyqty saǵatyna 210 shaqyrymǵa deıin arttyrýǵa múmkindik berdi.
1981 jyly Shvetsııada Eýropa boıynsha alǵash ret uıaly baılanys jelisi jumys isteı bastady.