1 qazan. QAZAQPARAT KÚNTІZBESІ: ATAÝLY KÚNDER, OQIǴALAR, ESІMDER
Búgin - Halyqaralyq qarttar kúni. BUU Bas Assambleıasynyń 1990 jylǵy jeltoqsannyń 15-indegi № 45/106 qarary negizinde jyl saıyn atap ótiledi. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasynda qart adamdardyń jalpy azamattyq jáne arnaıy quqyqtary men múddeleri, onyń ishinde jasy boıynsha áleýmettik qamsyzdandyrý kepildikteri bekitilgen. Búkilálemdik densaýlyq saqtaý uıymynyń jikteýine sáıkes, qart adamdarǵa 60 pen 74 jas, kárilerge 75-89 jas aralyǵyndaǵylar, al uzaq jasaýshylarǵa jasy 90-nan asqandar kiredi. Búgingi tańda Qazaqstanda 65 jastan asqandar halyqtyń 7,5 paıyzyn qurasa, al 2030 jyly 11,5 paıyzyn quraıtyn bolady. BUU-nyń bul boljamy osy aýmaqtaǵy týýdyń tómendeýi men er adamdardyń óliminiń joǵarylyǵyna negizdelgen. Búgin - Halyqaralyq mýzyka kúni. ıÝNESKO-nyń Halyqaralyq mýzyka keńesiniń sheshimimen jyl saıyn qazannyń 1-inde atap ótiledi. Búgin - QHR-diń Memlekettik meıramy - Qytaı Halyq Respýblıkasynyń qurylǵan kúni (1949). Qazaqstan Respýblıkasy men Qytaı Halyq Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy qańtardyń 3-inde ornatyldy. Búgin - Kıpr Respýblıkasynyń Memlekettik meıramy - Táýelsizdik kúni (1960). Kıpr - Jerorta teńizindegi kólemi jaǵynan úshinshi oryndaǵy aralda ornalasqan. Astanasy - Nıkosııa qalasy. Memlekettik tili - grek jáne túrik tilderi. Aqsha birligi - kıpr fýnty. 1960 jyly Kıpr táýelsizdigin aldy. Kelisim boıynsha Ulybrıtanııanyń birneshe áskerı bazasy Kıpr jerinde qalyp, áli kúnge deıin sonda. Qazaqstan Respýblıkasy men Kıpr Respýblıkasy arasyndaǵy dıplomatııalyq qarym-qatynas 1992 jylǵy sáýirdiń 2-inde ornatyldy. Búgin - Nıgerııa Federatıvtik Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1960). Nıgerııa - Batys Afrıkada ornalasqan memleket. Soltústiginde - Nıgermen, shyǵysynda Chad, Kamerýnmen, batysynda Benınmen, ońtústiginde Gvıneıa shyǵanaǵymen shektesedi. Astanasy - Abýdja qalasy. Memlekettik tili - aǵylshyn tili. Aqsha birligi - naıra. El ákimshilik jaǵynan 36 shtat pen federaldyq aýmaqqa bólinedi. Memleket basshysy - Prezıdent. Joǵarǵy zań shyǵarýshy organy - Parlament. Búgin - Tývalýdyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1978). Tývalý - Tynyq muhıtynyń batys bóligindegi 9 atollda ornalasqan memleket. Basty araly bolyp Fýnafýtı atolly eseptelinedi. Astanasy - Fongafale qalasy. Memlekettik tili - tývalý jáne aǵylshyn tilderi. Aqsha birligi - dollar. Memlekettik qurylysy konstıtýtsııalyq monarhııa. Memleket basshysy - Ulybrıtanııa korolevasynyń ókili general-gýbernator. Úkimet basshysy - Premer-Mınıstr. Búgin - Palaý Respýblıkasynyń Ulttyq meıramy - Táýelsizdik kúni (1994). Palaý - Tynyq muhıtyndaǵy Karolın araldary tobyndaǵy 200-ge jýyq aralda ornalasqan memleket. Astanasy - Koror qalasy. Resmı tili - aǵylshyn tili, sonymen qatar palaý, karolın tilderi de keńinen qoldanylady. Aqsha birligi - AQSh dollary. El aýmaǵy ákimshilik turǵydan 16 shtatqa bólinedi. Memleket pen úkimet basshysy - prezıdent. Joǵary zań shyǵarýshy organy qos palataly parlament - Ulttyq kongress (Senat jáne depýtattar palatasy). Palaý araldaryn alǵash ret 1543 jyly ıspan teńizshisi Rýı Lopes de Vılıalobos ashqan. 16-17 ǵasyrlarda ıspandyqtar araldardy tolyq otarlaǵan. 1910 jyly Germanııa atalmysh araldardy satyp alǵan, al 1914 jyly japondar okkýpatsııalaǵan. 1947 jyldan bastap Palaý basqa Karolın araldarymen birge BUU-nyń qamqorlyǵyna alynyp, AQSh basqarýyndaǵy Tynyq muhıty araldary quramyna kirgen. BUU-nyń qamqorlyq jónindegi keńesi 1986 jyly mamyrdyń 28-de qabyldaǵan 2183-shi rezolıýtsııasyna sáıkes 1994 jyly qazannyń 1-de el óz táýelsizdigin jarııalady. Búkilálemdik kúlimsireý kúni Jyl saıyn qazannyń birinshi jumasynda atap ótiledi. Bul ǵajaıyp meıramnyń bolýyna álem sýretshi Harvı Bellýǵa (Harvey Ball) boryshty. 20 ǵasyrdyń ortasynda ol Amerıkada ómir súrdi. Onyń shyǵarmashylyǵy eshqandaı qyzyǵýshylyq tanytpady. Bir kúni saqtandyrý kompanııasynyń ókilderi kelip, este tez saqtalatyn vızıtka kartochkasyn oılap tabýyn surady. Harvı kóp oılanbastan tapsyrys berýshilerge, qazir barlyq ınternet paıdalanýshylar «smaılık» dep ataıtyn - kúlip turǵan sary betti usyndy. Bul 1963 jyly bolatyn. Tapsyrys berýshiler onyń usynǵan jumysyn qabyldap, kompanııanyń jumysshylaryna taratyp berdi. Sosyn bul súıkimdi bet fýtbolkalarda, beısbolkalarda, konvertterde, ashyq hattarda, sirińke qoraptarynda paıda bola bastady. AQSh-tyń pochtasy osy sımvolmen markalar shyǵardy. Dúnıejúzilik kúlki kúni alǵashqy ret 1999 jyly atap ótildi. ESTE QALAR OQIǴALAR 121 jyl buryn (1893) Vernyı (Almaty) qalasynda oblystyq sot pen tutynýshylar qoǵamy ashyldy. 43 jyl buryn (1971) Pavlodar esep-ekonomıka tehnıkýmy quryldy. 18 jyl buryn (1996) Almatyda alǵash ret «Aınalaıyn» halyqaralyq balalar shyǵarmashylyǵy festıvali ótti. Uıymdastyrýshysy - «Bóbek» balalar qory. 16 jyl buryn (1998 qazannyń 1-4-i) Astanada alǵash ret jas talanttardyń «Shabyt» respýblıkalyq festıvali ótti. 9 jyl buryn (2005) Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq kitaphanasynda «Mádenı mura» atty kitap kórmesi ashyldy. Kórmege memlekettik baǵdarlama men memlekettik tapsyrys boıynsha jaryq kórgen 200-den astam kitap, albom, salt-dástúr, óner, til saıasaty men arheologııa jáne Qazaqstannyń sáýlet eskertkishteri týraly basylymdar qoıylǵan. Olardyń qatarynda 100 tomdyq «Balalar sózi» toptamasynyń alǵashqy 8 tomy, «Qazaq ádebıeti tarıhynyń» 7-8-shi tomdary, sonymen qatar qazaq, orys, aǵylshyn tilderinde jaryq kórgen «Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa», «Qazaqtyń ata zańdary», «Eshkiólmes taýyndaǵy tańbaly tastar», «Qazaq ádebıetiniń tarıhy» syndy asa qundy basylymdar bar. Sondaı-aq, bul kórmede ǵasyrlar qoınaýynan jetken batyrlar jyry, salt óleńder, maqal-mátelder men jumbaqtar jınaqtalyp, qazaq halqynyń tarıhynda asa mańyzdy oryn alatyn qoljazbalar men sırek kezdesetin kitaptar da kórsetildi. 106 jyl buryn (1908) avtomobıl qurastyrý salasyndaǵy tanymal amerıkandyq maman, qurastyrýshy Genrı Ford jurtshylyqqa óziniń jańa mashınasy «Ford Lızıdi» kórsetti. Berik ári quny arzan (850 dollar) kólik kópshiliktiń kóńilinen shyqty. 1909 jyly atalmysh kóliktiń 19 000 danasy shyǵaryldy. Al 1927 jyly atalmysh mashınanyń sany 15 mıllıonǵa jetti. 92 jyl buryn (1922) Kókshetaý-Býrabaı temir jol ýchaskesi paıdalanýǵa berildi. 69 jyl buryn (1945) Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Tóralqasynyń Jarlyǵymen Samarqan eldi mekeni Qaraǵandy qalasy aımaǵynan shyǵarylyp, ataýy Temirtaý qalasy bolyp ózgerdi. Bastapqyda jıyrma myń turǵyny, bir aýrýhanasy, eki mektebi jáne jıyrma myń sharshy metr turǵyn úıi boldy. Sol jyldardan bastap qaladaǵy ónerkásiptiń damýy qarqyndap, odaqtas respýblıkalardyń barlyǵynan adamdar kele bastady. 1950 jyldary turǵyndar sany eki ese ósti. Qazir Temirtaý qalasynda bolat, elektr jáne jylý energııasy, sirke qyshqyly, sıntetıkalyq kaýchýk, koks, mıneraldy tyńaıtqyshtar, tsement, t.b. ónimder óndiriledi. Temirtaý 1971 jyly Qazaqstan qalalarynyń eń aldy bolyp, halyq sharýashylyǵyn jáne aýyr ındýstrııany damytýdaǵy eńbekteri úshin Eńbek Qyzyl Tý ordenimen marapattaldy. Búgingi tańda Temirtaý - ındýstrııaly Qaraǵandy qalasynyń syńary, Qazaqstan qara metallýrgııasynyń ortalyǵy. 5 jyl buryn (2009) Pavlodar memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty bilim jáne ǵylym mekemeleriniń «Sibir ashyq ýnıversıteti» qaýymdastyǵyna qabyldandy. Sibir ýnıversıtetter konsortsıýmy aımaqtaǵy joǵary bilimniń zııatkerlik resýrstarynyń basyn biriktirip, zamanaýı telekommýnıkatsııalar men qashyqtyqtan oqytý tehnologııalarynyń negizinde ortaq ǵylymı-bilim keńistigin qurýdy maqsat etip otyr. Pavlodar pedagogıkalyq ýnıversıtetin qaýymdastyqqa qabyldaý týraly sheshim qaýymdastyqtyń 45 ókiliniń qatysýymen Tombyda ótken jalpy jınalysta qabyldandy. Olar - Reseı men Qazaqstannyń joǵary oqý oryndary men ǵylymı mekemeleriniń jetekshileri. 23 jyl buryn (1991) Almatydaǵy Dostyq úıinde postkeńestik 13 memlekettiń jáne Respýblıkaaralyq ekonomıkalyq komıtet basshylarynyń kezdesýi ótti. 83 jyl buryn (1931) S.Ordjonıkıdze atyndaǵy Harkov traktor zaýytynda alǵashqy traktor jasaldy. 83 jyl buryn (1931) KSRO-da turaqty telebaǵdarlamalar berile bastady. 63 jyl buryn (1951) «Polıak radıosy» quryldy. 33 jyl buryn (1981) Shvetsııada Eýropa boıynsha alǵash ret uıaly baılanys jelisi jumys isteı bastady. ESІMDER 136 jyl buryn (1878-1956) pedagog, jazýshy, aýdarmashy KÓBEEV Spandııar dúnıege keldi. Qostanaı oblysynda týǵan. Y.Altynsarın ashqan aýyldyq orys-qazaq mektebinde saýat ashyp, 1901 jyly Qostanaıdaǵy muǵalimder daıarlaıtyn kýrsty bitirgen. Uzaq jyldar boıy ustazdyqpen aınalysyp, jas urpaqty oqytý, tárbıeleý isimen shuǵyldanǵan. Qazaq balalaryna orys tili men ádebıetinen sabaq bergen. Óziniń 50 jyldyq ustazdyq is-tájirıbesin «Oryndalǵan arman» atty memýarlyq ádebı eńbeginde baıandady. Ol ustazdyq jumysty jazýshylyq qyzmetpen tyǵyz baılanystyra júrgizdi. Orys jazýshylarynyń tálimdik shyǵarmalaryn qazaq tiline aýdaryp, «Úlgili tárjime» (kópshiligi I.Krylovtyń mysal óleńderi) degen atpen jeke kitap etip bastyryp shyǵardy. 1912 jyly «Úlgili bala» atty ekinshi oqý quralyn (hrestomatııa) jarııalady. Oǵan ózi aýdarǵan Krylovtyń mysaldarymen birge qazaq aýyz ádebıeti úlgileriniń ozyq nusqalaryn (ańyz, áńgime, ertegi, maqal-mátelder) engizdi. Sonymen birge, bul hrestomatııaǵa qazaq balalaryna tabıǵattyń túrli qubylystary men janýarlar álemi týraly málimet beretin qyzyqty qysqa áńgimeler de engizildi. 1913 jyly «Qalyń mal» romanyn jazdy. Romanda sol kezeńdegi qazaq aýylyndaǵy áleýmettik jaǵdaılar shynaıy baıandalǵan. Onyń pedagogıkalyq oı-pikirleri «Oryndalǵan arman» atty memýarlyq romanynda, sondaı-aq, ár jyldardaǵy merzimdi basylymdarda jarııalanǵan «Oqytýshynyń bedeldi bolýynyń mańyzy», «Balalardy mádenıettilikke tárbıeleý», «Balalardy oqýǵa yntalandyrý týraly» atty maqalalarynda ǵylymı turǵyda baıandaldy. 2 ret «Lenın» ordenimen marapattalǵan. 96 jyl buryn (1918-1977) qazaqstandyq ushqysh, eki márte Keńes Odaǵynyń Batyry LÝGANSKII Sergeı Danılovıch dúnıege keldi. Almaty qalasynda týǵan. Orynbordaǵy ushqyshtar mektebin, Máskeýdegi áskerı-áýe akademııasyn bitirgen. 1939-1940 jyldary keńes-fın soǵysyna qatysty. Uly Otan soǵysy kezinde 390 ret ushý saparyna shyǵyp, jaýdyń 37 ushaǵyn atyp túsirdi. Soǵystan keıingi jyldary KSRO Qarýly Kúshteriniń áskerı áýe kúshteri salasynda ár túrli joǵary basshylyq qyzmetterde boldy. «Lenın», «Aleksandr Nevskıı», 2 márte «Qyzyl Tý», «Qyzyl Juldyz» ordenderimen, kóptegen medaldarmen marapattalǵan. 76 jyl buryn (1938-1999) tehnıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Respýblıkasy Ǵylym akademııasynyń korrespondent múshesi, Qazaqstan Memlekettik syılyǵynyń laýreaty BEISEMBAEV Bolat Baltaqaıuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Jarma aýdanynda týǵan. Qazaq taý-ken metallýrgııa ınstıtýtyn jáne aspırantýrasyn bitirgen. Ol Qazaqstan Ǵylym akademııasy Metallýrgııa jáne ken baıytý ınstıtýtynyń kishi, aǵa ǵylymı qyzmetkeri, zerthana meńgerýshisi, dırektordyń orynbasary, dırektory, Qazaqstan Ǵylym akademııasy jer týraly ǵylymdar bólimshesiniń akademık-hatshysy qyzmetterin atqarǵan. Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri tústi jáne sırek metaldar metallýrgııasyn zertteýge arnalǵan. Ol tústi metaldar men fosfordyń balanstan tys jáne qıyn baıytylatyn kentastaryn keshendi óńdeý protsesiniń hımııa-metallýrgııalyq negizin jasady. Sapasy tómen Jańatas kvartsıti men quramynda marganetsi bar Sholaqtaý fosforıtin qaıta óńdeý tehnologııasyn óndiriske engizdi. Tıtan óndirý kezinde vanadııli qosylystar alýdyń jańa tehnologııasyn, sondaı-aq, qorǵasyn-myryshty kentastardy jer astynda shamalaý jobasyn jasady. Onyń geotehnologııalyq tásilin qoldaný nátıjesinde Aqtoǵaı jáne Aıdarly mys kentasy oryndarynyń qory edáýir arttyryldy. Vasılkov ken orny kentasynan jyl boıy altyn shaımalaý tehnologııasy ıgerildi. 110 jyl buryn (1904-1981) ǵalym, tehnıka ǵylymdarynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylymı qaıratkeri GORıAEV Mıhaıl Ivanovıch dúnıege keldi. Reseıdiń Perm oblysynda týǵan. Perm memlekettik ýnıversıtetin bitirgen. 1936-1939 jyldary - Almaty zootehnıkalyq maldárigerlik ınstıtýtynyń kafedra meńgerýshisi. 1939-1946 jyldary - KSRO Ǵylym Akademııasy Qazaq fılıalynyń hımııalyq-tehnologııalyq ınstıtýtynyń laboratorııa meńgerýshisi, dırektory. 1946-1981 jyldary Qazaqstan Ǵylym Akademııasynyń vıtse-prezıdenti, Qazaqstan Hımııa ǵylymdary ınstıtýtynyń laboratorııa meńgerýshisi, tabıǵı jáne bıologııalyq aktıvti qosylystar bóliminiń bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri efır maılaryn zertteýge, olardy ónerkásiptik jolmen óndirý ádisterin jetildirýge arnalǵan. Mańǵystaý munaıynyń quramyndaǵy qatty parafınderden belok bólip alyp, ony mal azyǵy retinde paıdalanýdy usyndy. 100 ónertabystyń avtory. Lenın, Oktıabr Revolıýtsııasy, Eńbek Qyzyl Tý, «Qurmet Belgisi» ordenderimen marapattalǵan. 105 jyl buryn (1909-1988) qoǵam qaıratkeri, ǵalym, ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor, Qazaqstan Ǵylym akademııasynyń akademıgi, Qazaqstannyń eńbek sińirgen ǵylym kaıratkeri BÁIІShEV Saqtaǵan Báıishuly dúnıege keldi. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Aqtóbe oblysy Baıǵanın aýdanynyń Aqjar aýylynda týǵan. 1927 jyly Temir orys-qazaq jetijyldyq mektebin bitirip, Qarsaqpaıda jas pıonerler aýdandyq bıýrosynyń tóraǵasy bolǵan. 1930 jyly Túrkistan qalasynda BLKJO aýdandyq komıtetiniń hatshysy bolyp istegen. Osy jumystarda júrgende-aq S.Báıishev ekonomıkalyq zertteýlermen shuǵyldana bastaǵan. Jýrnalıstıkaǵa degen qushtarlyq S.Báıishevti respýblıkalyq jastar gazeti - «Lenınshil jasqa» alyp keledi. Muńda ol alǵashqyda bólim meńgerýshisi, sosyn redaktordyń orynbasary qyzmetterin atqarǵan. S.Báıishev 1937-1941 jyldary Almaty joǵary oqý oryndarynda sabaq bergen. 1937-1938 jyldary - Qazaq Marksızm-lenınızm ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory. 1938-1941 jyldary - «Sotsıalıstik Qazaqstan» («Egemen Qazaqstan») gazetiniń jaýapty redaktory. 1941-1945 jyldary - Keńes Armııasy qatarynda áskerı quramanyń komıssary, saıası bólim bastyǵy, Keńes Armııasynyń Saıası Basqarmasy apparatynyń jaýapty qyzmetkeri. 1946-1956 jyldary - KOKP Ortalyq komıteti janyndaǵy Marksızm-lenınızm ınstıtýty Qazaq fılıalynyń, Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq komıtetiniń janyndaǵy Partııa tarıhy ınstıtýtynyń dırektory, 1956-1968 jyldary - Qazaq KSR Ǵylym akademııasynyń vıtse-prezıdenti qyzmetimen qatar Ekonomıka ınstıtýtynyń dırektory. 1968-1982 jyldary Ekonomıka ınstıtýtynyń bólim meńgerýshisi qyzmetterin atqarǵan. Osy jyldary ol elimizde ǵylymı kadrlar daıarlaý, jańa ǵylym salalaryn qalyptastyrý isine eleýli úles qosty. Ol alpysqa jýyq ǵylym kandıdattary men doktorlarynyń ǵylymı jetekshisi boldy. S.Báıishev Karl Marks «Kapıtalynyń» І-tomynyń taraýlaryn, V.Lenınniń «Reseıde kapıtalızmniń damýy», «Imperıalızm - kapıtalızmniń joǵary satysy» atty kúrdeli eńbekterin tuńǵysh ret qazaq tiline aýdarǵan. Ǵalym 1959 jyly Respýblıka Joǵarǵy Keńesiniń Tóraǵasy bolyp saılandy. Ǵylymı jáne qoǵamdyq qyzmeti kezinde 300-den asa ǵylymı maqala, 7 monografııa jarııalady. Ómiriniń sońǵy jyldaryn akademık Saqtaǵan Báıishev oqytýshylyq jumysqa arnap, ǵylymı kadrlar men ekonomısterdiń jańa urpaǵyn daıarlaý salasynda ulanǵaıyr is tyndyrdy. Sh.Ýálıhanov atyndaǵy syılyqtyń ıegeri. KSRO ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. Aqtóbe qalasyndaǵy oblystyq ǵylymı-ámbebap kitaphanaǵa, Almaty qalasyndaǵy bir kóshege, Temir qalasyndaǵy orta mektepke ǵalymnyń esimi berilgen. 119 jyl buryn (1895-1938) Qazaqstannyń qoǵam jáne saıasat qaıratkeri KISELEV Andreı Dmıtrıevıch dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynyń Qazan oblysynda týǵan. Lenıngrad kommýnıstik ýnıversıtetin bitirgen. 1913-1918 jyldary - Kaspıı teńizinde «Petrograd» teplohodynda, «Ermak», «Svıatopolk» kemelerinde matros bolǵan. 1918-1921 jyldary - ásker qataryna alynyp, Azamat soǵysyna qatysqan. 1927-1930 jyldary - Oral oblystyq partııa komıtetiniń bólim meńgerýshisi. 1930 jyly Esil okrýgtik komıtetiniń hatshysy. 1930-1931 jyldary - Zlatoýst qalalyq BKP (b) komıtetiniń hatshysy. 1931-1933 jyldary - Oral oblystyq BKP (b) komıtetiniń hatshysy. 1933-1934 jyldary - Túrksib saıası bóliminiń bastyǵy. 1934-1937 jyldary - Almaty oblystyq partııa komıtetiniń birinshi hatshysy. 1937 jyldan Sevastopol qalalyq BKP (b) komıtetiniń birinshi hatshysy qyzmetterin atqarǵan. 1938 jylǵy tamyzdyń 28-inde atý jazasyna kesildi, 1956 jyly aqtaldy. 104 jyl buryn (1910-1956) shyǵystanýshy, tarıh ǵylymdarynyń doktory, professor, Ortalyq Azııany mekendegen túrki tildes halyqtardyń tarıhyn zertteýshilerdiń biri BERNShTAM Aleksandr Natanovıch dúnıege keldi. Reseıdiń Kerch qalasynda týǵan. Lenıngrad ýnıversıtetin bitirgen. 1936 jyldan bastap jyl saıyn uıymdastyrylyp, Bernshtam basqarǵan arheologııalyq ekspedıtsııalar soltústikte Qarataý jotalarynan, ońtústikte Pamır taýlaryna deıingi, shyǵysta Іleden, batysta Zeravshan ústirtine deıingi jerlerdi zerttep, Ortalyq Azııa halyqtarynyń kóne tarıhyna qatysty mańyzdy málimetter jınaǵan. Ol 1930-1940 jyldary qazaq-qyrǵyz tarıhyna qatysty tyń máseleler kóterip, saq-úısin, jáne túrki dáýirin zertteýge eleýli úles qosty. Arheologııalyq materıaldarǵa súıenip, Teriskeı Qyrǵyz ólkesiniń qola dáýirden XV ǵasyrǵa deıingi tarıhyn túbegeıli taldaıdy. Onyń 250-deı eńbekteri men maqalalary bar. Eńbek Qyzyl Tý ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 84 jyl buryn (1930-1995) jazýshy SAQABAIULY Kókeı dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynda týǵan. Almaty metallýrgııalyq taý-ken ınstıtýtyn bitirgen. Jezqazǵan, Lenınogrosk (qazirgi Rıdder), Óskemen qalalarynda mamandyǵy boıynsha ınjener bolyp istegen. «Ótkel aýyzynda», «Kenshi kelbeti», «Kóktas», «Tólegen Toqtarov» sekildi kórkem prozalyq jáne birneshe ocherk kitaptardyń avtory. 98 jyl buryn (1916-1997) medıtsına ǵylymynyń doktory, professor, Qazaq KSR-iniń eńbek sińirgen dárigeri, densaýlyq saqtaý úzdigi BÝLЬINA Marııa Andreevna dúnıege keldi. Reseı Federatsııasynda týǵan. Almaty medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. 1939-1942 jyldary Qostanaı oblysynda dáriger, 1945-1960 jyldary Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýty akýsherlik jáne gınekologııa kafedrasynyń asıstenti, dotsenti qyzmetterin atqarǵan. 1960 jyldan bastap Aqtóbe medıtsına ınstıtýtynyń kafedra meńgerýshisi, emdeý fakýltetiniń dekany, oqý isi jónindegi prorektory, keńesshi-professory bolǵan. Negizgi ǵylymı eńbekteri gınekologııa máselelerine arnalǵan. Ǵalymnyń jetekshiligimen 7 kandıdattyq dıssertatsııa qorǵalǵan. Eki márte Qyzyl Juldyz, «Qurmet belgisi» ordenderimen, medaldarmen marapattalǵan. 93 jyl buryn (1921-1943) Keńes Odaǵynyń Batyry IGIShEV Georgıı Ivanovıch dúnıege keldi. Aqmola qalasynda týǵan. Máskeý artıllerııa ýchılışesin bitirip, Uly Otan soǵysy maıdanyna aralasqan. 1943 jyly shilde aıynda Samadýrovka (Kýrsk oblysynyń Ponyrovskıı aýdanyna qarasy qazirgi Igıshevo aýyly) aýyly aýmaǵynda bolǵan urysta jaýdyń 19 tankisin joıǵan. Osy soǵys barysynda erlikpen qaza tapty. Lenın, Qyzyl Juldyz ordenderimen marapattalǵan. 69 jyl buryn (1945) saıası ǵylymdarynyń doktory, L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııalyq ulttyq ýnıversıtetiniń saıasattaný kafedrasynyń professory, Qazaq KSR-niń aǵartý isiniń úzdigi, Qazaqstan Respýblıkasy Bilim salasynyń qurmetti qyzmetkeri QALIEV Naýbat Qalıuly dúnıege keldi. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanynda týǵan. N.K.Krýpskaıa atyndaǵy Semeı pedagogıkalyq ınstıtýtyn (qazirgi Semeı memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýty) bitirgen. 1966-1972 jyldary - Abaı aýdandyq orta mekteptiń muǵalimi, QLKJO komıtetiniń birinshi, ekinshi hatshysy, bólim meńgerýshisi. 1972-1973 jyldary - Semeı pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aǵa oqytýshysy. 1973-1976 jyldary - Qazaq pedagogıkalyq ınstıtýtynyń aspıranty. 1976-1986 jyldary - Semeı pedagogıkalyq ınstıtýtynyń kafedra meńgerýshisi. 1986-1991 jyldary - Semeı oblystyq partııa komıteti lektorlar tobynyń jetekshisi. 1991-1992 jyldary - Semeı pedagogıkalyq ınstıtýtynyń dotsenti. 1992-1996 jyldary - M.O.Áýezov atyndaǵy Semeı pedagogıkalyq kolledjiniń dırektory. 1996-1999 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlamenti Májilisiniń depýtaty, Áleýmettik-mádenı damý jónindegi komıtettiń múshesi. 1999-2001 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi bóliminiń bastyǵy, basqarmasynyń bastyǵy. 2001-2003 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senaty Apparattynyń Buqaralyq aqparat quraldary men baılanys jónindegi bóliminiń konsýltanty. 2003-2004 jyldary - Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senaty Apparattynyń Áleýmettik-mádenı damý jónindegi komıtettiń konsýltanty, bas konsýltanty qyzmetterin atqarǵan. 2004 jyldyń qarasha aıynan bastap qazirgi ýaqytqa deıin Qazaqstan Respýblıkasy Parlament Senaty Apparattynyń Aqparattyq-taldaý bóliminiń bas sarapshysy. 2008 jyldyń sáýirinen - L.N.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııalyq ulttyq ýnıversıtetiniń polıtologııa kafedrasynyń professory qyzmetterin atqarady. 60 ǵylymı eńbektiń jáne saıasat júıesiniń problemalary, demokratııa, parlament, saıasat partııalarynyń qyzmeti jónindegi eki kitaptyń avtory. «Qazaqstan parlamentarızmi: saıası taldaý» atty ǵylymı monografııanyń avtory. «Astana» (1998) estelik medalimen, «Qazaqstan Respýblıkasynyń táýelsizdigine 10 jyl» (2001), «Qazaqstan Konstıtýtsııasyna 10 jyl» (2005), «Qazaqstan Respýblıkasynyń Parlamentine 10 jyl» (2006) mereıtoılyq medaldarmen marapattalǵan.
73 jyl buryn (1941) QR Prezıdenti janyndaǵy Memlekettik basqarý akademııasy Dıplomatııa ınstıtýtynyń dırektory, Tótenshe jáne Ókiletti Elshi SÚLEIMENOV Tóleýtaı Ysqaquly dúnıege keldi. Semeı qalasynda týǵan. Qaraǵandy polıtehnıkalyq ınstıtýtyn, KSRO SІM Dıplomatııalyq akademııasyn bitirgen. 1971-1977 jyldary - Qazaqstan LKJO Temirtaý qalalyq komıtetiniń birinshi hatshysy, qalalyq baqylaý komıtetiniń tóraǵasy, qalalyq partııa komıtetiniń ekinshi hatshysy. 1980-1981 jyldary - KSRO SІM Orta Shyǵys elderi bóliminiń birinshi hatshysy. 1981-1985 jyldary - KSRO-nyń Aýǵanstannyń Mazarı-Sharıf qalasyndaǵy Bas ókildiginiń (konsýlstvo) konsýly. 1985-1988 jyldary - KSRO SІM Orta Shyǵys elderi bóliminiń keńesshisi. 1988-1991 jyldary - KSRO-nyń Irandaǵy Elshiliginiń keńesshisi. 1991-1994 jyldary - QR Syrtqy ister mınıstri. 1994-1996 jyldary - QR-ynyń AQSh-taǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. 1996-2001 jyldary - QR-ynyń Vengrııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, QR-ynyń Polsha, Bolgarııa, Chehııa, Slovakııa jáne Rýmynııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi qyzmetin qosa atqarýshy. 2001-2003 jyldary - QR-ynyń Belgııadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi, QR-ynyń Lıýksembýrg Uly gertsogtyǵyndaǵy, Nıderlandy Koroldigindegi Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi jáne QR-ynyń Eýropalyq Odaq jáne Soltústik-Atlantıkalyq shart uıymy janyndaǵy ókildigi basshysy qyzmetin qosa atqarýshy. 2003-2005 jyldary - QR-ynyń Polshadaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi. Qazirgi qyzmetinde 2005 jyldan bastap isteıdi. «Qurmet belgisi», Qurmet, Vengrııanyń Orta Krest, Slovakııanyń Qos krestiń aq ordenimen jáne medaldarmen marapattalǵan. 68 jyl buryn (1946-2003) QR Densaýlyq isiniń úzdigi QURMANOV Nurlepes Tólegenuly dúnıege keldi. Atyraý oblysynda týǵan. Aqtóbe memlekettik medıtsına ınstıtýtyn bitirgen. 1975-1977 jyldary - 1-shi Máskeý medıtsına ınstıtýtynyń klınıkalyq ordınatory. 1977-1992 jyldary - Mańǵystaý oblystyq aýrýhanasynyń bólimshe meńgerýshisi, bas dárigeriniń orynbasary, bas dárigeri. 1992-1994 jyldary - Mańǵystaý oblystyq ákimdigi basshysynyń orynbasary. 1994-2000 jyldary - «Kaskor» AQ-ynyń vıtse-prezıdenti, prezıdenti. 2000-2003 jyldary «Cha-Kýr» medıtsınalyq fırmasynyń dırektory bolǵan. Medaldarmen marapattalǵan. 39 jyl buryn (1975) reseı aktrısasy HAMATOVA Sholpan Naılqyzy dúnıege keldi. 133 jyl buryn (1881-1956) amerıkandyq ushaq jasaýshy, avıa jasaý kompanııasynyń negizin qalaýshy Ýılıam BOING dúnıege keldi. 149 jyl buryn (1865-1935) frantsýz kompozıtory Pol DıÝKA dúnıege keldi. 50 jyl buryn (1964) ǵalym, medıtsına ǵylymynyń doktory, Qazaqstan Respýblıkasy densaýlyq saqtaý isiniń úzdigi DÁÝLETBAEV Damır Abaıdildáuly dúnıege keldi. Qyzylorda qalasynda týǵan. Aqtóbe memlekettik medıtsınalyq ınstıtýtyn bitirgen. Qyzylorda oblystyq aýrýhanasynyń reanımatolog dárigeri, hırýrgi, aýrýhana bas dárigeriniń emdeý jónindegi orynbasary boldy. 1999-2003 jyldary - Qyzylorda oblystyq densaýlyq saqtaý basqarmasynyń bastyǵy. 2003-2005 jyldary - Qyzylorda oblystyq medıtsınalyq ortalyǵynyń dırektory. 2005-2006 jyldary - Qazaqstan medıtsına ýnıversıtetiniń ǵylymı keńesshisi. 2006-2008 jyldary A.Syzǵanov atyndaǵy hırýrgııalyq ǵylymı ortalyǵynyń óńesh, asqazan, jáne kókirek aralyq hırýrgııa bóliminiń bas ǵylymı qyzmetkeri bolǵan. 2008 jyldyń qyrkúıek aıynan Almaty medıtsına kolledjiniń dırektory. 1 monografııa, 72 ǵylymı eńbektiń, 9 óner tabystyń avtory. Ǵalymnyń jetekshiligimen 4 kandıdattyq dıssertatsııa qorǵaldy. «Qazaqstan táýelsizdigine 10 jyl» medalimen marapattalǵan. 52 jyl buryn (1962) Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi MYRZAHMETOV Asqar Isabekuly dúnıege keldi. Aýyl sharýashylyǵy jáne ekonomıkalyq mamandyqtary boıynsha bilim alǵan. Aýyl sharýashylyǵy ǵylymdarynyń kandıdaty. Aspırantýrany aıaqtaǵan soń 1988-1991 jyldary Búkilodaqtyq aýylsharýashylyǵy ǵylymdary akademııasynyń shyǵys bólimshesi júıesinde kishi, keıinnen aǵa ǵylym qyzmetkeri bolyp jumys istegen. 1991-1997 jyldary sharýashylyq sýbektilerde men qoǵamdyq uıymdarda (Orta Azııa jáne Qazaqstan bırja Qaýymdastyǵy Basqarmasynyń, Qazaqstandaǵy Kásipkerleri Forýmy Keńesiniń tóraǵasy) basshylyq qyzmetterin atqarǵan. 1997 jyldan 2006 jyldyń qańtaryna deıin Qazaqstan Premer-Mınıstriniń keńesshisi, Qazaqstan Respýblıkasy Aýyl sharýashylyǵy vıtse-mınıstri, birinshi vıtse-mınıstri jáne Aýyl sharýashylyǵy mınıstri laýazymdarynda qyzmet atqarǵan. 2006 jyldyń sáýirinen 2007 jyldyń qyrkúıegi arasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Ózbekstan Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi. 2007 jyldyń qyrkúıeginen 2009 jyldyń naýryzy aralyǵynda - «Ońtústik» Áleýmettik kásipkerlik korporatsııasy» Ulttyq kompanııasy» Aktsıonerlik qoǵamy basqarmasynyń tóraǵasy. 2009 jyldyń naýryzynan búgingi kúnge deıin - Ońtústik Qazaqstan oblysynyń ákimi.