Júzdegen sańyraýqulaq túri joıylyp ketý aldynda tur
ASTANA.KAZINFORM - Sańyraýqulaqtar - tabıǵattyń kórinbeıtin sáýletshileri, ekojúıe men jerdegi tirshilikti qamtamasyz etedi. Alaıda olardyń ósýine ormandardyń kesilýi, aýyl sharýashylyǵy jáne klımattyń ózgerýi qaýip tóndiredi. Halyqaralyq tabıǵatty qorǵaý odaǵy (IUCN) sańyraýqulaqtardyń júzdegen túrine joıylyp ketý qaýpi tónip turǵanyn habarlady.
«Joıylyp ketý qaýpi tóngen túrlerdiń qyzyl tizimindegi» jańartylǵan málimetterge sáıkes sańyraýqulaqtardyń zerttelgen 1300 túriniń kem degende 411-i joıylý aldynda tur.
– Sańyraýqulaqtar – kózge kórinbeıtin, biraq saý ekojúıeniń negizin quraıtyn mańyzdy organızmder. Uzaq ýaqyt boıy olardyń róli baǵalanbady, biraq olardy qorǵaý úshin áreket etetin ýaqyt keldi, - dedi IUCN bas dırektory Gretel Agılar.
Búgingi kúni ǵylym sańyraýqulaqtyń 150 000-ge jýyq túrin anyqtady, biraq ǵalymdar 2,5 mıllıonǵa deıin jetýi múmkin dep sanaıdy. Az ǵana bóligi zerttelse de, adam áreketiniń sańyraýqulaqtar patshalyǵyna joıqyn áser etetini qazirdiń ózinde belgili boldy. Sańyraýqulaqtar ósimdikterge de, janýarlarǵa da jatpaıdy, biraq olardyń joıylýy barlyq tirshilik ıelerine qaýip tóndiredi.
– Eger biz sańyraýqulaqtardy joǵaltsaq, ekojúıeniń turaqtylyǵyn joǵaltamyz, - dep túsindiredi shved mıkrology Anders Dalberg.
Sańyraýqulaqtar mańyzdy fýnktsııalardy oryndaıdy. Olar ósimdikterge qurǵaqshylyq pen aýrýǵa qarsy turýǵa kómektesedi, kómirtegi aınalymyna qatysady, ony topyraqta saqtaıdy jáne tamaq ónerkásibinde jáne medıtsınada qoldanylady.
Alaıda aýylsharýashylyq jáne qalalyq aýmaqtardyń qarqyndy keńeıýine baılanysty 300-ge jýyq túrdiń joıylý qaýpi bar. Sonymen qatar tyńaıtqyshtar men kólikterden shyǵatyn azot pen ammıak shyǵaryndylary sańyraýqulaqtardyń 91 túrine zııanyn tıgizedi.
Negizgi soqqy orman sańyraýqulaqtaryna túsedi: ormandardyń joıylýyna baılanysty sırek kezdesetin túrler qalpyna keltirýge ýaqyt tappaı óledi. Mysaly, alyp rytsar (Tricholoma colossus) 1970 jyldardan beri Fınlıandııa, Shvetsııa jáne Reseıdegi qylqan japyraqty ormandardyń 30 paıyzynyń joıylýyna baılanysty joıylý aldynda tur.
Klımattyń ózgerýi de mańyzdy ról atqarady. Amerıka Qurama Shtattarynda sańyraýqulaqtardyń 50-den astam túri tabıǵı landshafttardy ózgertetin orman órtterinen zardap shegip jatyr.
Búginde Qyzyl kitapqa tiri aǵzalardyń 170 000 túri engizilgen, olardyń 47 000-nan astamy joıylý qaýpinde tur. Ǵalymdar sańyraýqulaqtardyń joıylýy búkil ekojúıege áser etetinin basa aıtady.
Sańyraýqulaqtardy qorǵaý degenimiz – tabıǵattyń tepe-teńdigin saqtaý, jer sharyndaǵy aýyl sharýashylyǵy men bıoártúrlilikti qoldaý.
Aıta keteıik, Býrabaıda birneshe eldiń Qyzyl kitabyna engen sańyraýqulaq túri tabyldy.