Jurty kóship, júdegen aýyldar: ShQO-da on jylda 30 aýyl kartadan ǵaıyp boldy
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Shyǵys Qazaqstan oblysynda kezinde tirshiligi qyz-qyz qaınap, turmysy gúl-gúl jaınap turǵan aýyldar qazir qańyrap bos qalyp jatyr. Tútini sırep, buqarasy azaıǵan talaı eldi meken kartadan joǵalyp ta ketti. Sońǵy 10 jylda oblys boıynsha 30 eldi meken taratylǵan eken. Qazir 50 adamnan az turatyn 25 aýyl bar. Olardyń da jabylyp qalý qaýpi joǵary.
Úmiti úzilgender údere kóshti
«Arqada qys jaıly bolsa arqar aýyp nesi bar?» demekshi, halyqtyń týǵan aýylyn tastap basqa jaqqa kóshýi tekten-tekke emes. Órkenıetten tys qalǵan aýyldarda ómir súrý qıyndap ketkendikten amaly quryǵan jurt býynyp-túıinip jolǵa shyǵady.
Bul ásirese Qatonqaraǵaı, Kúrshim, Marqakól, Tarbaǵataı aýdandarynda jıi kezdesetin jaǵdaı. Buryn tóskeıde myńǵyrǵan mal jaıylyp, saltanat sáni, sarqylmas áni bar toı-tomalaqqa halyq aǵylatyn aýyldyń kórinisi qazir basqasha. Júdep tur.
ShQO ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý basqarmasynyń málimetine súıensek, sońǵy 10 jylda Shyǵys Qazaqstanda 30 eldi meken taratylǵan.
Naqty aıtqanda:
— 2014 jyly — 8 aýyl. Onyń ishinde Katonqaraǵaı aýdanynda — 1 (Taldy aýyly), Kúrshim aýdanynda — 2 (Maıterek, Qaraǵaılybulaq aýyldary), Shemonaıha aýdanynda — 5 (Moıseevka, Trehgornoe, Zaýba, Qazaqstan razezi, Festıvalnaıa stantsııasy aýyldary);
— 2017 jyly — 4 aýyl. Bári Kúrshim aýdanynda (Moıyldy, Matabaı, Tósqaıyń, Shirikaıaq);
— 2018 jyly — 4 aýyl. Onyń ishinde Glýbokoe aýdanynda — 2 (Krasnaıa Zarıa, Volchıha), Katonqaraǵaı aýdanynda — 2 (Ýlıanovka, Maraldy);
— 2019 jyly — 10 aýyl. Onyń ishinde Kúrshim aýdanynda — 5 (Altaı, Dińgek, Jylytaý, Qarabulaq, Tentek), Ulan aýdanynda — 2 (Aqjartas, Qyzylsý), Altaı aýdanynda — 2 (Bedarevka, Kógildir Buǵaz), Shemonaıha aýdanynda — 1 (Sadovoe);
— 2020 jyly — 4 aýyl. Túgeldeı Zaısan aýdanynyń aýyldary (Jańabaz, Taldy, Sarytumsyq, Sarshı).
«Bıyl oblys boıynsha 6 eldi meken kartadan joǵaldy. Glýbokoe aýdanyndaǵy 3 aýyl taratylǵan. 60 adam turatyn Kalınıno aýyly Altaı aýylynyń quramyna ense, 44 adamy bar Smetanıno aýyly Kojohovo aýylynyń quramyna qosyldy. Al 23 adam turatyn Avrora stantsııasy aýyly Krasnoıarsk aýyldyq okrýgindegi Predgornoe aýylynyń quramyna kirdi. Tarbaǵataı aýdanynda 3 aýyl joıylǵan. Saǵyndyq aýyly (11 adam) Aqjar aýyldyq okrýginiń Jańalyq aýylynyń quramyna, Ótegen aýyly (34 adam) Qarasý aýyldyq okrýginiń Qarasý aýylynyń quramyna, Jalǵyztóbe aýyly (10 adam) Mańyraq aýyldyq okrýginiń Dáýletbaı aýylynyń quramyna qosyldy. Qazan aıynyń basyndaǵy jaǵdaı boıynsha óńirde halqy 50 adamnan az 25 aýyl bar», — deıdi basqarma basshysynyń orynbasary Dınara Jumanova.
Shyǵys Qazaqstan oblysy Qytaımen shektesedi. Sondyqtan shekaralyq aýyldar máselesi strategııalyq mańyzǵa ıe. Kazinform tilshisi aýyldary joıylǵan aýdandar ákimdikterine saýalhat jiberip kórdi.
Ondaǵy maqsat — qazirgi ahýaldy jáne aldaǵy ýaqytta eldi mekenderdiń jurty basqa jaqqa kóship ketpes úshin atqarylyp jatqan jumystardyń jaı-japsaryn bilý.
Zaısan aýdany
Zaısanda osydan 4 jyl buryn 3 aýyl jabylǵan. Aınabulaq aýyldyq okrýginiń Taldy (30 adam), Sartumsyq (32 adam), Keńsaı aýyldyq okrýginiń Sarshı (28 adam), Saryterek aýyldyq okrýginiń Jańabaz (38 adam) aýyldary ońtaılandyrylǵan.
«Eldi mekenderden halyq kóshpes úshin Aınabulaq, Daıyr aýyldarynda sport modýli, Qaratal aýylynda dárigerlik ambýlatorııa, Jańaturmys, Sarjyra aýyldarynda medıtsınalyq pýnkt, Jarsý aýylynda feldsherlik-akýsherlik pýnkt, Úlken Qaratal aýylynda mektep salý josparlanyp otyr. Sonymen qatar 2022 jyly óńiraralyq eńbek utqyrlyǵy sheńberinde jumys kúshi artyq Ońtústik, Soltústik óńirlerden aýdanǵa 18 otbasy (31 adam) jáne basqa memleketterden 6 qandas qonys aýdarǵan. 2023 jyly 30, 2024 jyly 39 adam kóship keldi», — deıdi aýdan ákiminiń orynbasary Nurǵaını Qabıdoldına.
Qazir aýdandaǵy Aqqoıyn aýylynda 8 adam ǵana turyp jatyr. Ol Saryterek aýyldyq okrýginiń quramyna kiredi.
«Aqqoıyn — aýdannyń strategııalyq mańyzdy eldi mekeni. Aýyl aýmaǵynda „Kendirlik“ kómir ken orny, Obaly shekaralyq áskerı zastavasy ornalasqan. Aýdan ortalyǵynan qashyqtyǵy — 100 shaqyrym. Bul aýdandyq mańyzy bar avtomobıl joly. Aýyldy ońtaılandyrsa uzyndyǵy 40 shaqyrymdy quraıtyn Omby-Maıqapshaǵaı-Aqqoıyn joly jergilikti mańyzy bar joldar tizbesinen shyǵarylady. Sonyń saldarynan qysta joldy qardan tazartý máselesi týyndaýy múmkin. Óıtkeni okrýg aýmaǵynda kólik jolyn qysta ustaý máselesi óte ózekti», — deıdi Nurǵaını Qabıdoldına.
«Kendirlik» ken orny 20 jyldan astam ýaqyt boıy aýdan turǵyndaryn kómirmen qamtamasyz etip keledi. Aqqoıyn eldi mekeni aýmaǵynda «ZDP Kvarts» JShS-niń 30-dan asa jumysshysy eki aýysymda vahtalyq rejımde jumys isteıdi.
Sondyqtan qys mezgilinde kólikterdiń strategııalyq mańyzdy obektilerge jáne sharýa qojalyqtarynyń qystaqtaryna deıin úzdiksiz jetip otyrýy úshin Aqqoıyn aýylynyń mártebesin saqtap qalý qajet.
Katonqaraǵaı aýdany
Byltyr jáne osy jyldyń basynan beri Katonqaraǵaı aýdany boıynsha joıylǵan aýyldar tirkelmegen. Biraq aýyldarda halyq sany burynǵyǵa qaraǵanda azaıyp keledi.
Katonqaraǵaı aýdandyq kásipkerlik, ónerkásip jáne týrızm bóliminiń basshysy Janna Asqarovanyń aıtýynsha, eldi mekender joıylmas úshin memleket tarapynan birqatar baǵdarlama iske asyrylýda.
«Onyń ishinde „Dıplommen aýylǵa“ baǵdarlamasy bar. Bıyl 15 jas mamanǵa kóterme járdemaqy jáne 3 mamanǵa úı satyp alýǵa bıýdjettik nesıe berildi. Baǵdarlama sharty boıynsha olar aýylda 3 jyl jumys isteýi tıis. Budan bólek, Katonqaraǵaı aýdanynyń qaıta qurylýyna jáne týrızm ortalyǵyna aınalýyna baılanysty túrli jóndeý, qaıta qalpyna keltirý jumystary atqarylýda. ıAǵnı jańa jumys oryndary kóbeıdi. Búginde Katonqaraǵaıda 7 aýyldyq okrýg jáne 27 eldi meken bar. 5 aýylda halyq sany 50-den az. Atap aıtqanda, Rahman qaınary — 11 adam, Moıyldy — 23 adam, Shubaraǵash — 13 adam, Bekalqa — 4 adam, jáne Aqsharbaq — 2 adam. 2025 jyly aýdan boıynsha Bekalqa jáne Aqsharbaq aýyldarynyń joıylý yqtımaldyǵy joǵary», — deıdi ol.
Quramyna osy aýyldar kiretin Aqsý aýyldyq okrýginiń ákimi Aıtas Nurqasqa telefon shalyp kórdik.
«Bekalqada qazir 4 adam turyp jatyr. Qalǵan úılerdiń bári bos. Ondaǵy halyq 8 shaqyrymdaı jerde ornalasqan Aqsý aýylyna kóship alǵan. Al Aqsharbaqta 2 adam ǵana qaldy. Ol jaqta demalys bazalary bar. Jazda týrıstik maýsym kezinde sonda baratyndar kóbeıedi. Bul eki aýyldan jurttyń kóshý sebebi — jol jaǵdaıynyń nasharlyǵy. Qysta jaýǵan qalyń qardan ol jaqqa jetý múmkin emes. Mektep te joq. Eger balalary basqa aýylda oqysa qysta ol mektepke jete almaı qalady. Dese de bul aýyldardy jappaǵan durys. Sebebi týrıstik áleýeti óte joǵary. Jol salynyp, jaǵdaı jasalsa turǵyndar úılerine qaıta oralatyn shyǵar», — deıdi ákim.
Qazaqstanda Katonqaraǵaıdy bilmeıtin adam kemde-kem shyǵar. Sebebi onyń tumsa tabıǵaty kóz aldymnan ketpese eken dep tileıtindeı sulý kórinisterge toly. Osy jyldyń 9 aıynda aýdanǵa 141 000 astam týrıst kelse, onyń ishinde sheteldikter sany 3 000 adamdy qurady.
«Aýdanymyzda týrızm jaqsy qarqynmen damyǵan jaǵdaıda aýyldardyń joıylýyna tosqaýyl bolýy múmkin dep oılaımyz. Aldaǵy ýaqytta Belqaraǵaı aýyldyq okrýgine qarasty jer telimine áýejaı salynady dep josparlanyp otyr. Aqsý, Aqqaınar, Jambyl aýyldyq okrýgterine asfalt jol salý kózdelgen», — deıdi Katonqaraǵaı aýdandyq kásipkerlik, ónerkásip jáne týrızm bóliminiń basshysy.
Kúrshim aýdany
Sońǵy 10 jylda aýdan boıynsha 5 aýyl kartadan joǵalsa, qazir turǵyn sany 50-den az 2 aýyl bar. Olar Qaınar jáne Egindibulaq eldi mekenderi.
«Aýdan halqyn kóbeıtý maqsatynda sońǵy 3 jylda 35 otbasy nemese 136 adam basqa óńirlerden qonys aýdarylǵan. Búginde Qaınar aýylynda halyq sany — 47, qarasha aıynda 4 adam kóship kelýge nıet bildirip otyr. Al 32 adam turatyn Egindibulaq aýylynyń 2025 jyly joıylý yqtımaldyǵy joǵary», — deıdi Kúrshim aýdany ákiminiń orynbasary Meıirjan Álibekov.
Aıta keteıik, Prezıdent tapsyrmasynan keıin kúni keshe Kúrshim men Samar aýdandaryn jalǵaıtyn Buqtyrma sý qoımasyna kópir salyndy. Bul kópirdi buqara talaı jyl kútti. Endi kezinde kóship ketkender qaıta oralady degen úmit te paıda bolǵany ras.
«Kópir aýdannyń týrızm, saýda, shaǵyn jáne orta bıznesin damytýǵa zor yqpal etedi. Jol júrý ýaqyty men jolǵa ketetin shyǵyndar da azaıady», — deıdi M. Álibekov.
Marqakól aýdany
Marqakól aýdanynyń ákimi Rústembek Kemeshev aýyldardaǵy turǵyn sanyn azaıtpas úshin qandaı sharalar atqarylyp jatqanyn aıtyp berdi.
«Elimizde shekaralyq aımaqtardy damytý baǵdarlamasy qolǵa alynǵany belgili. Ondaǵy maqsat — aýyl halqynyń ómir súrý sapasyn jaqsartý. Eldi mekenderge ǵalamtor tartý, jeńildetilgen nesıe berýi, taza aýyzsýmen qamtamasyz etý, „Birqabatty Shyǵys“ baǵdarlamasy arqyly turǵyn úı kezeginde turǵan kópbalaly, az qamtylǵan otbasylarǵa úı berý, Ońtústik óńirlerden otbasylardy qonystandyrý jumystary júrgizilip jatyr. Búginde aýdandaǵy Tósqaıyń aýyldyq okrýgine qarasty Balyqtybulaq aýylynda — 32 adam turady», — deıdi ol.
Basqa eldi mekenderde adam sany 50-den asady eken. Bıyl Marqakól aýdanyna 6 otbasy (39 adam) qonys aýdarypty.
Tarbaǵataı aýdany
2024 jyly aýdandaǵy Aqjar aýyldyq okrýginiń Saǵyndyq aýyly, Qarasý aýyldyq okrýginiń Ótegen aýyly, Mańyraq aýyldyq okrýginiń Jańǵyztóbe aýyly taratylǵan. Qazirgi ýaqytta Qarasý aýyldyq okrýgine qarasty Jol qurylysy atty eldi mekende shamamen 20 adam ǵana turady.
Aýyldardy joımas úshin qandaı jumystar atqarylyp jatyr degen saýalymyzǵa Tarbaǵataı aýdany ákiminiń orynbasary Talant Baqytbekuly jaýap berdi.
«Bizde „Dıplommen aýylǵa“ jáne „Qonys aýdarý“ baǵdarlamalary júzege asyp jatyr. Aýdan ákimdigi jyl saıyn qajetti mamandardyń tizbesin jasap otyrady. Sol arqyly aýylǵa qalalardan kadrlar shaqyrylady. Osy tizim boıynsha jumysqa kelgen adamdarǵa jeńildetilgen nesıe men jádemaqy beriledi», — deıdi ol.
Biz qaýzap otyrǵan taqyryp Shyǵys Qazaqstan oblysynda ǵana emes, eldiń basqa óńirlerinde de ózekti. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń dereginshe, bir jyldyń ishinde respýblıkada 78 aýyl joıylǵan.
Bul teris dınamıka osymen toqtamaı, kerisinshe jalǵasa beretin túri bar. Sebebi eldi mekenderdiń jartysynan kóbinde 500-den az adam qaldy. Al jalpy el halqynyń 37,3 paıyzy aýyldarda turady.
Aýyldarǵa ınternet tartylyp, jol salynyp, barlyq qajetti jaǵdaı jasalmasa kósh toqtamaıtyn sııaqty. Katonqaraǵaıdyń týrıstik áleýeti, Kúrshimdegi kópirdiń salynýy áli de úmit úzip, úkim shyǵarýǵa jol bermeı tur. Aýyldarǵa halyq kóship baryp, qaıta jan bitirse el shekarasy da bos jatpas edi…
