Jumysshy mamandyqtar jyly: suranysqa ıe kadr daıarlaýǵa ne kedergi
ASTANA. KAZINFORM – Jumysshy mamandardyń mártebesi olardyń máselesin retteýmen sheshiledi. Májilis depýtaty bul rette dáıeksiz statıstıkanyń saldary baryn alǵa tartady. Taǵy bir kemshin tus - kásiptik baǵdar berý áli júıelenbegen. Sodan baryp jas mamandar jumys taba almaı júredi.
- Mamandyq boıynsha jumys joq bolsa, nesine mundaı mamandyqtardy oqytady? Osydan 4 jyl buryn «elde kólik óndirisi damıdy» degen úmit bar edi. Sondyqtan ulym transport fakýltetiniń mashına qurastyrý mamandyǵyna túsken. Bul mamandyq boıynsha tipti tájirıbeden ótetin jer joq. Bıyl buıyrsa bitiredi. Zaýyt joq. Qaıda jumysqa barady?» - dep bazynasyn jetkizgen Facebook áleýmettik jelisin qoldanýshy Gúlnár Seıitqazy.
Bul - basy ashyq problema. Úkimettiń keńeıtilgen otyrysynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev oǵan jeke toqtalyp, ákimderden júıeli jumys talap etti.
– Bul rette ákimderge zor jaýapkershilik júkteledi. Olar kásipkerlermen birlesip, aımaqqa qajetti mamandyqtar tizimin anyqtaý kerek. Sondaı-aq suranysqa ıe kadrlar daıarlaý úshin kolledjderge baǵyt-baǵdar berýi qajet, - dedi Prezıdent.
Májilis depýtaty Elnur Beısenbaevtyń pikirinshe negizgi problema – kúmándi statıstıkada. Ol naqty derekti búrkemelemeı Qazaqstanda jumyssyzdyqty úlken problema retinde kórsetetin ýaqyt jetkenin aıtady.
– Jumysshy mamandyqtarǵa jastar arasynda suranysty arttyrý úshin jalaqy máselesin sheshý kerek. Mamandyqtar arasyndaǵy jalaqy dısproportsııasyn Úkimet retteýi tıis. Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetine súıensek, jumyssyzdar sany sońǵy 15 jylda 4-5% eken. Sonda shamamen 400 myń adam. Al, halyqaralyq uıymdar Qazaqstanda 1 mln jýyq azamat jumyssyz dep kórsetti. Eger Úkimet osyndaı naqty aqparattarmen jumys istese baǵdarlamasyn ózgertedi. Úkimet ýaqytsha jumys oryndaryn ashýmen ǵana bos oryndardy jaýyp otyr. Bul - kontseptýaldy máseleniń sheshimi emes, - deıdi ol.
Sonymen, jumysshy mamandyqtar jylynda 70 baǵyt belgilendi. Sonyń 33 qadamy boıynsha «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasy memleketpen birlesip jumys atqarady. Máselen, memlekettik tapsyrys bólý, dýaldy oqytý, qaıta daıarlaý jáne sertıfıkattaý men kadr tapshylyǵy boıynsha saýalnama júrgiziledi.
– Jumysshy mamandyqtar jylyna qatysty eń bastysy – balalarǵa kásiptik baǵdar berý. Biraq, biz buny 2014 jyldan beri memleketke aıtýdaı-aq aıtyp kelemiz. Baǵdarmen qatar kásiptik daǵdylardy aıqyndaý qajet. Birizdi júıege keltirgen jón. Qazir túrli jeke kompanııalar dıagnostıka júrgizedi. Eger memleket mektepterde erte kásiptik baǵdar berýdi nyqtap qolǵa alsa, qazir bizdiń eńbek naryǵynda qajet mamandar suraǵy týmas edi. Árıne, túbegeıli beıáreket demeımiz. Tek bul jumys áli kúnge tolyq júıelenbegen, - deıdi «Atameken» UKP adamı kapıtaldy damytý departamentiniń birinshi sanattaǵy sarapshysy Dınara Sháripbaeva.
Aıtýynsha, kásiptik baǵdar berý mamandaryn daıarlaý boıynsha usynys jasalǵan. Biraq, olardyń biliktiligin arttyratyn kýrstar, ádistemelik nusqaýlyq joq. Balalarmen erte jumys júrgizý úshin arnaıy platforma uıymdastyrylmaǵan.
– Kásiptik baǵdar berýshiniń biliktiligi jóninde sertıfıkaty bolýy tıis. Buǵan qosa, psıholog mamandyǵyn da meńgergeni abzal. Mysaly, Germanııada oqýshylar jumasyna 2 ret ár mamandyq boıynsha jumys istep kóredi. Qolynan ne keledi, qabiletine saı ma? Aqyry ózderin qyzyqtyrǵan kásipke baýlyp shyǵarady. Sondaı oqý ortalyǵy bizde ashylsa keremet bolar edi, - deıdi UKP ókili.
Elde 770-ten asa kolledj bar. 500 myńnan artyq stýdent bilim alady. Kásiptik-tehnıkalyq bilim berý júıesiniń basqa deńgeıden ereksheligi - tájirıbege negizdelgen: tájirıbe - 60%, al teorııa - 40%.
Statıstıkaǵa súıensek, 70%-dan astam stýdent jumysqa ornalasqan. Jumys berýshiniń talabyna sáıkes bilim berý kásibı standarttarǵa sáıkestendirilgen.
– 70 is-sharanyń ishinde basymdyq berilgen baǵyttyń biri – osy kásibı baǵdardy júıeleý. Óńirlerdegi jańa mamandyqtar atlasy aıasynda jumys júrgiziledi. Sondaı-aq mektep oqýshylary 100% kásibı baǵdar dıagnostıkasynan ótedi. Kimniń, nege ıkemi bary anyqtalady, - deıdi «Talap» kommertsııalyq emes AQ basshysy Sanjar Tátibekov.
Aıtýynsha, Oqý-aǵartý mınıstrliginiń tapsyrmasymen «Úlken maman» degen joba júzege asyp jatyr. Eńbek mınıstrliginiń «Mansap kompas» baǵdarlamasy qolǵa alynǵan.
- Shamamen qazir 6000-ǵa jýyq kásibı baǵdar júrgizetin maman bar. Biraq, onyń mektepterdegi jumysyn júıeleý qajet. Sondyqtan mektepterde kásibı baǵdar aıasynda profıldik klasstar ashý kózdelgen. 1000-ǵa jýyq profıldyq klass ashylmaq. Sondaı-aq «Talapker» degen úlken joba bar. Bizdiń basty maqsatymyz - kásibı baǵdar kórsetý arqyly mektepte de, kolledjde de balalardy durys baǵyttap, zamanaýı mamandyqtarǵa ıkemdeý, - deıdi Sanjar Tátibekov.
Jýyrda jumyspen qamtý barysy qalaı júredi degen jahandyq esep shyqqan. 2030 jylǵa deıin álemde 60% jumys berýshi tsıfrlyq quzyretke basymdyq berip, transfarmatsııa jasaıdy.
– Jasandy ıntellekti bizdiń kásiptik-tehnıkalyq bilim berý júıesinde júzege asyrylady degen oıdamyz. Mysal retinde Astananyń polıtehnıkalyq kolledjinde óz «Meta avataryn» jasap, balalarǵa túsindirip jatqan pedagogterimiz bar. Sondaı elementter eńgiziledi, - deıdi Sanjar Tátibekov.
Osy jerde bir túıtkilge erekshe mán berý kerek. Kolledjerdegi mamandardy tek zaýyt pen fabrıkaǵa daıarlaý - durys emes.
– Eń kóp tapshylyq - shaǵyn-orta bıznestegi kadrlar. Qyzmet kórsetý, týrızm deımiz. Naryqtyq ekonomıka bolǵannan keıin qazir qoǵamda jeke kásipti damytýǵa den qoıylǵan. Demek, solarǵa da mamandar qajet, - deıdi Dınara Sháripbaeva.
Prezıdent te bıznes bul salaǵa kóbirek kelýi úshin tehnıkalyq jáne kásiptik bilim beretin uıymdarǵa arnalǵan memlekettik tapsyrys kólemi artatynyn aıtty. Onyń mólsheri de birkelki bolady. Buǵan bıyl bıýdjetten qosymsha 22 mlrd teńge bólinbek.