JOO-larǵa akademııalyq erkindik ne berdi
- Ábdirahman Batyrbekuly, sizdiń oıyńyzsha, bilim berý baǵdarlamasy qandaı talaptarǵa saı bolýy kerek?
- Bilim berý baǵdarlamasyn daıyndaý óte qıyn jáne sonymen birge bilim berý salasy úshin óte qyzyqty suraq. Joǵary oqý oryndary eski stereotıpterden arylyp, ınnovatsııalyq tásilderdi qoldanady, sheteldik tájirıbeni zertteıdi, jumys berýshilermen úndestikte bolýǵa tyrysady, tipti bir jerde olardan ozyp ketedi. Bilim berý baǵdarlamalary búgingi kúnniń talaptaryna barynsha jaýap berýi tıis.
Bul úderiste bolashaqta eńbek naryǵynda suranysqa ıe mamandarǵa qajetti quzyretter berilgen jańa kásipter Atlasy úlken kómek kórsetetini sózsiz.
Bilim berý baǵdarlamalary joǵary bilim berýdiń memlekettik jalpyǵa mindetti standartynyń (MJMBS), salalyq biliktilik sheńberleriniń jáne kásiptik standarttardyń talaptary eskerile otyryp ázirlenedi. Mindetti pánder (Qazaqstannyń qazirgi tarıhy, fılosofııa, shet tili, qazaq (orys) tili, aqparattyq-kommýnıkatsııalyq tehnologııalar (aǵylshyn tilinde) jáne basqalar) jalpy bilim beretin pánder tsıklyna kiredi.
Bazalyq jáne beıindeýshi pánder tsıklderi joǵary oqý orny komponentinen jáne (nemese) tańdaý komponentinen turady. Bul tsıklderdiń tolyqtyrylýyn ýnıversıtet derbes kózdeıdi. Sonymen qatar JOO oqytýdyń qosymsha túrlerin anyqtaıdy. Sondaı-aq, stýdentter kásibı tájirıbeden jáne qorytyndy attestattaýdan ótýi kerek, olarǵa qoıylatyn talaptar MJMBS-da kórsetilgen.
- Búgingi tańda eńbek naryǵynda qandaı mamandyqtar suranysqa ıe jáne JOO-da stýdentterdi qandaı jańa mamandyqtar boıynsha oqytasyzdar?
- Mýltıtártiptilik – perspektıvalyq kezeńdegi básekelestik artyqshylyqtardyń biri. Ónerkásipte jańa ónimderdi jobalaýǵa jáne beıimdeýge, marketıng júrgizýge jáne óndiris úderisin uıymdastyrýǵa múmkindik beretin ózara baılanysty quzyretteri bar qyzmetkerlerge qajettilik týyndaıdy. Biz Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynda eńbek naryǵynyń aǵymdaǵy jáne bolashaq qajettilikterin zertteý nátıjesinde biz bolashaqta bás tigetin mamandyqtardy anyqtadyq. Júıelik taý-ken ınjeneri, BIM-menedjer-jobalaýshy, aqparattyq júıelerdiń sáýletshisi, IT-aýdıtor, energoaýdıtor, ıntellektýaldy basqarý júıeleriniń sáýletshisi, ınjener-kompozıtor jáne t.b. baǵyttar boıynsha jańa bilim berý baǵdarlamalaryn daıyndaý bastaldy.
Osy bilim berý baǵdarlamasynyń túlekterin jumysqa ornalastyrý perspektıvalaryn naqty túsiný júrgizilip jatqan jumysqa úlken kómek kórsetedi. Biz kadrlar daıarlaý naryǵyna taldaý júrgizemiz, básekelesterdi zertteımiz, ózimizdiń básekelestik artyqshylyqtarymyzdy sáıkestendiremiz, sondaı-aq ózimizdiń múmkindikterimiz ben kadrlyq, materıaldyq-tehnıkalyq, aqparattyq, qarjylyq jáne basqa da resýrstarmen qamtamasyz etilýimizge baǵa beremiz.
- Kadrlardy, atap aıtqanda, ártúrli salalardyń mamandaryn daıarlaý kezinde ǵylymnyń óndirispen tyǵyz baılanysy óte mańyzdy. Bul baǵytta qandaı jumystar atqarylýda?
- Biz tehnıkalyq beıindegi kadrlardy daıarlaý salada kóshbasshy bolyp tabylatyn ónerkásiptik kásiporyndarmen tyǵyz ózara is-qımyl jasaı otyryp júrgizilýge tıis ekenin túsinemiz. Qazirgi ýaqytta Qazaqstannyń joǵary oqý oryndarynyń qoldanystaǵy zańnamalyq bazasy men akademııalyq erkindigi jumys berýshilermen ózara is-qımyl tetikteriniń keń aýqymyn bastaýǵa múmkindik beredi. Jumys toptarynda talqylaý, dóńgelek ústelder ótkizý, bilim berý baǵdarlamalaryn baǵalaýǵa jumys berýshilerdiń qatysýy, saraptamalyq qorytyndylar daıyndaý – bul árbir bilim berý baǵdarlamasyn ázirleý kezeńinde júrgizetin jumystyń eleýsiz bóligi ǵana.
Qazirgi ýaqytta birneshe salalardyń túıisken jerinde ornalasqan ıntegratsııalanǵan bilim berý baǵdarlamalaryn daıyndaý birinshi orynǵa shyǵady. Mysaly, tehnıkalyq beıindegi barlyq bilim berý baǵdarlamalaryna biz stýdentterdiń tsıfrlyq saýattylyǵyn arttyrýǵa baǵyttalǵan kýrstardy qosamyz (baǵdarlamalaý, aýqymdy derekter, aqparattyq qaýipsizdik jáne t.b.). Kadrlardy daıarlaý baǵdarlamalary ónerkásipke de, shaǵyn jáne orta bızneske de baǵdarlanǵan.
- JOO-larǵa akademııalyq erkindik ne berdi, osyǵan baılanysty kadrlardy daıarlaý traektorııasy qalaı ózgerdi?
- Biz eńbek naryǵynyń suranystaryna ıkemdi beıimdelýmen stýdentterdiń jeke traektorııalaryn, qoldanbaly jáne zertteý quzyretterin qalyptastyrýdy, oqytýdyń jobalyq nysandaryn damytýdy qamtamasyz etetin Major-Minor modelin engizý qajettiligine jaqyndadyq. Biz stýdentterge dıplomdyq jobalardy (jumystardy) dástúrli qorǵaýdyń ornyna ózderiniń tehnologııalyq startaptaryn qorǵaýdy tańdaý múmkindigin qarastyramyz. Sonymen qatar, stýdentterdiń dızaınerlik oılaýyn damytý qajettiligi týraly umytpaý kerek, ol kóbinese problemalardy sheshýdiń júıeli tásilin anyqtaıdy jáne ınnovatsııa mádenıetin damytady.
Bilim berý baǵdarlamalaryna jasyl ekonomıka men únemdi óndiris qaǵıdattaryn zerdeleýge baǵyttalǵan kýrstardy engizýge de basa nazar aýdaryldy. Bilim alýshylar qazirgi álemdegi jasyl ekonomıkanyń róli, Qazaqstan Respýblıkasynda Jasyl ekonomıkany qurýdyń jáne onyń jumys isteýiniń quqyqtyq negizderi týraly, eń aldymen qorshaǵan ortany qorǵaý, energııa men resýrs únemdeýdi damytý, energetıkalyq tıimdilikti arttyrý, sharýashylyq jáne ózge de qyzmette ınnovatsııalyq tehnologııalardy qoldaný turǵysynan keshendi bilim alady.
- Sizdiń oıyńyzsha, qazirgi zamanǵy maman qandaı quzyretterge ıe bolýy kerek?
- Kadrlardy daıarlaý bilim berý baǵdarlamalarynyń sapasyna baılanysty, olar óz máni boıynsha budan ári monıtorıngti, baǵalaýdy, túzetýdi jáne revızııany kózdeıtin «tiri» qujat bolyp tabylady. Oǵan bizdiń jumys berýshiler kómek kórsetedi.
Úshinshi jyl qatarynan Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynyń tehnıkalyq mamandyqtarynyń stýdentteri úshin Sokolov-Sarybaı taý-ken baıytý óndiristik birlestigi bólimsheleriniń dırektorynyń dáristeri ótkizilýde. Biz birlesip «Birinshi basshylar – stýdentterge» jobasyn iske asyramyz. Bólim basshylary stýdentterge taý-ken salasynda qoldanylatyn ozyq tehnologııalar men jumys ádisteri týraly aıtady. Kásiporyn mamandarynyń aýdıtorııalarda aıtqandarynyń bárin stýdentter sodan keıin kásiporynda kásiptik praktıkadan ótý kezinde kóredi. Stýdentter «bir aýyzdan» kásiporynda ornatylǵan jańa jabdyqtar men baǵdarlamalyq qamtamasyz etý týraly bilip, zamanaýı mamanǵa qajetti quzyretterge ıe bolady. Stýdentter oqý úderisinde alǵan teorııalyq bilimderin bekitýge baǵyttalǵan kásiporyndarda taǵylymdamadan ótedi. Óndiriste olar JOO-ny bitirgennen keıin kásiporynda jumysqa ornalasý perspektıvasymen praktıkalyq daǵdylar men quzyretterge ıe bolady.
- Siz taý-ken kásiporyndarymen jumys berýshilermen birlesip ǵylymı zertteýler júrgizesiz be?
- Instıtýttyń korporatıvti seriktesteri – jumys berýshilermen qarym-qatynas oqý úrdisine dýaldy oqytý elementterin engizýdi qarastyrady, bul stýdentterge kásiporyn bólimshelerinde keshendi zerthanalyq jumystardy oryndaýǵa jáne tehnologııalyq úderiske tolyqtaı enýge múmkindik beredi.
Ónerkásiptik kásiporyndar usynǵan problemalyq-baǵdarlanǵan aqparatty eskere otyryp, stýdentterdiń kýrstyq jáne dıplomdyq jobalardy (jumystardy) daıyndaýy, sondaı-aq olardy kásiporyndarda keıinnen qorǵaý birinshi basshylar men jetekshi mamandardyń qatysýymen júrgiziledi.
Instıtýt oqytýshylary men stýdentterin tarta otyryp, birlesken ǵylymı zertteýler júrgiziledi, sondaı-aq ınstıtýt oqytýshylary kásiporyndarda taǵylymdamadan ótedi.
Bizde óńir kásiporyndarymen osy yntymaqtastyq tájirıbesi boıynsha keıster kóp. Mysaly, jyl saıyn «SSKÓB» AQ kadrlardy daıarlaý oqý ortalyǵynyń bazasynda JOO stýdentteriniń dıplomdyq jobalaryn (jumystaryn) qorǵaý júrgiziledi. «SSKÓB» AQ jáne Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynyń birinshi basshylarynan turatyn bedeldi komıssııanyń aldynda bitirýshi stýdentter ózderiniń dıplomdyq jobalarynyń (jumystarynyń) nátıjelerin usynady jáne osy kásiporynda jumysqa ornalasýdyń basym múmkindigine ıe bolady.
- Instıtýtta stýdentterdiń praktıkalyq daǵdylaryn akkredıtatsııalaý boıynsha saraptamalyq keńester jumys isteıtinin bilemiz. Olar qandaı tapsyrmany oryndaıdy?
- Qazaqstan Respýblıkasynda bilim berýdi jáne ǵylymdy damytýdyń 2020 - 2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda kórsetilgen retteletin kásipter boıynsha sertıfıkattaý júıesin engizýge daıyndyq maqsatynda biz stýdentterdiń praktıkalyq daǵdylaryn akkredıtteý jónindegi saraptamalyq keńester qurdyq. Mundaı alǵashqy keńes «SSKÓB» AQ-men birlesip quryldy, onyń quramyna kásiporynnyń jetekshi mamandary men RII oqytýshylary kirdi. Onyń negizgi mindeti – «SSKÓB» AQ rezervshiler bazasyna engizý úshin stýdentterdi irikteý, JOO-nyń tehnıkalyq mamandyqtary boıynsha bilim berý baǵdarlamalaryn túzetý.
Akkredıtteý úsh kezeńde júrgiziledi: IQ deńgeıin anyqtaý testi, kompıýterlik testileý jáne áńgimelesý. Sońynda qatysýshylar sertıfıkattar alady, bul rette qajetti ball deńgeıin jınaý óte mańyzdy. Stýdentterdiń qysqy jáne jazǵy kanıkýl kezinde akkredıtatsııadan ótý múmkindigi bar, sonymen qatar jınaǵan balldary jınaqtalady. Bul qujat «SSKÓB» AQ-ǵa jumysqa ornalasý kezinde aıqyndaýshy bolyp tabylady, óıtkeni ol jas mamannyń quzyrettiliginiń joǵary deńgeıin kórsetedi. Jumys barysynda ınstıtýttyń 120-dan astam stýdenti tájirıbelik mashyqtardy akkredıtteýden ótti. Osyǵan uqsas saraptamalyq keńester óńirdiń basqa kásiporyndarymen birlesip qurylǵan.
- Kadrlardy daıarlaý kezinde JOO-nyń materıaldyq-tehnıkalyq jabdyqtalýyna erekshe nazar aýdarylýǵa tıis. JOO-daǵy oqý jabdyǵy ýaqyt talaptaryna qanshalyqty sáıkes keledi?
- Indýstrııa 4.0 úshin jańa kásibı quzyretterdi qalyptastyrý qazirgi zamanǵy oqý-ǵylymı jabdyqtar men baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdi satyp alý esebinen joǵary oqý oryndarynyń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn únemi tolyqtyrǵan jaǵdaıda ǵana múmkin bolady. Stýdentterdiń zamanaýı oqý-ǵylymı jabdyqtarmen jáne baǵdarlamalyq qamtamasyz etýmen jumysy bizdiń ınstıtýt túlekteriniń básekege qabilettiligin aıtarlyqtaı arttyrýǵa múmkindik beredi, óıtkeni olar birden óndiristik úderiske qosylady jáne qosymsha oqytýsyz nemese biliktilikti arttyrý kýrstarynan ótýsiz osy jabdyq pen baǵdarlamalyq qamtamasyz etýdi kásiporynnyń qoldanystaǵy úderisteri men júıelerine ıntegratsııalaıdy. Zamanaýı baǵdarlamalyq qamtamasyz etýmen jumys isteý stýdentterge iri kásiporyndardyń mamandary jumys isteıtin zamanaýı baǵdarlamalyq ónimderdi meńgerý daǵdylary men iskerlikterin alýǵa múmkindik beredi, bul JOO túlekteriniń kásiporynda beıimdelý kezeńin aıtarlyqtaı qysqartady.
Jumys berýshiler jumysshy mamandyǵy bar túlekterdi artyq kóredi. Olar, eń aldymen, ózara baılanysty quzyretterdiń tolyq jıyntyǵyna ıe ınjenerlerge qyzyǵýshylyq tanytady.
Osylaısha, bilim berý baǵdarlamasyn daıyndaý kúrdeli jáne jan-jaqty úderis dep aıtýǵa bolady, onyń mindeti kásibı jáne bilim berý standarttary arasyndaǵy alshaqtyqty azaıtý bolyp tabylady. Bilim berý baǵdarlamasy tabystylyǵynyń basty krıterııi túlekterdiń jumysqa ornalasý deńgeıi bolyp tabylady. Mundaı tásil bizdiń ınstıtýt stýdentterin jumysqa ornalastyrýdyń joǵary paıyzy, orta eseppen 95-97% túrinde óz dıvıdendterin ákelip otyr. Sondyqtan Rýdnyı ındýstrııalyq ınstıtýtynyń túlekteri eńbek naryǵynda suranysqa ıe jáne quzyretti.
- Suhbat úshin rahmet, Ábdirahman Batyrbekuly. Sizge jáne sizdiń stýdentterińizge tabys tileımiz!
