JOLDAÝ JÚKTEGEN MІNDETTER: Halyq arasynda óz densaýlyǵyna degen jaýapkershilik artyp keledi - Astanadaǵy №2 emhananyń bas dárigeri L.Rysbekova
Halyqaralyq tájirıbe profılaktıkalyq sharalardyń joǵary tıimdiligin dáleldep otyr. Aýrýlardyń aldyn alýdaǵy skrınıngtiń basymdyǵy 1940 jyldary týberkýlez naýqastaryn anyqtaý úshin jappaı flıýorografııa paıdalanyla bastaǵan kezde baıqaldy. Skrınıng tujyrymdamasy birtindep basqa da aýrýlardyń aldyn alýda qoldanyla bastady.
Qazaqstanda Ulttyq skrınıngilik kompanııa «Salamatty Qazaqstan» memlekettik baǵdarlamasynyń bir baǵyty retinde bastaý alǵany belgili. Bul baǵdarlamany Úkimet Elbasynyń Qazaqstan halqyna jyl saıynǵy Joldaýynda aıtqan tapsyrmasyna sáıkes júzege asyryp otyr. «Salamatty Qazaqstan» baǵdarlamasynyń aıasynda júrgizilip otyrǵan skrınıng-tekserýler aýrýlardy erte anyqtaýdyń irgeli qaǵıdalarynyń biri bolyp tabylady. Halyqaralyq tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, 15-20 jyl boıyna uzaqmerzimdik skrınıngilik baǵdarlamalar engizý belgili bir aýrý túrlerinen ólim-jitimdi 2 esege azaıtýǵa múmkindik beredi eken. Osy turǵyda elimizde iske asyrylyp jatqan aýqymdy osy baǵdarlama aıasyndaǵy jumystar jaıynda Astanadaǵy №2 emhananyń bas dárigeri Lázzat Rysbekovadan suhbat alýdy jón kórdik.
- Lázzat Asyǵatqyzy! Búginde osy skrınıng aıasynda qandaı aýrýlar tekserilip jatyr?
- Skrınıngtiń maqsaty - aýrýlardy bastapqy kezeńinde anyqtaýǵa negizdelgen. Sondyqtan bul qadamdarda osy baǵytta tájirıbesi mol elderdiń saraptamasy eskerildi. Osy oraıda aıtarymyz, júrek-qan tamyrlary aýrýlaryn, jatyr moıny qaterli isigin, qant dıabetin, glaýkomany, balalardyń týa bitken jáne tuqymqýalaýshylyq estý patologııasyn erte jastan anyqtaý, táýekel toptarynda «V», «S» gepatıtterin bastapqyda anyqtaý skrınıngi qamtylǵan. Biz jyl saıyn skrınıng aıasynda emhana bazasynda zertteýlerdiń josparyn jasaımyz. Atap aıtqanda, derttiń asqynýyna jol bermes úshin skrınıngterdiń mańyzy zor. Arterııa gıpertonııasy búginde aýrýlardyń arasynda ózekti máselege aınalyp otyr. Osy derttiń bizdiń elde ǵana emes, sonymen qatar álemde úlesi joǵary.
- Bul aýrýlardyń artýyna ne sebep bolyp otyr?
- Buǵan ómirde qajý kóńil-kúı men jumystaǵy aýyrpalyqtar áser etedi. Sondyqtan skrınıng josparyna osy aýrýǵa shaldyǵýy múmkin adamdardyń belgili bir jastaǵy toptary qamtylǵan. Ólim-jitim deńgeıi kóbinese qan aınalymy júıesi úlesinde bolǵandyqtan, ótken jyly negizgi basymdyq bul aýrýlardy aıqyndaýǵa arnaldy. Bıyl endi qaterli isik dertteriniń ósimine tosqaýyl qoıýǵa erekshe nazar aýdaramyz. Búginde bul indet túri de artyp keledi. Sondyqtan skrınıngte jatyr moıny, sút bezderi obyryn bastapqyda anyqtaý eskerilgen.
- Qan aınalymy júıesi aýrýlaryn qaı jastan bastap tekseresizder?
- Qan aınalymy júıesi derti búginde jastarǵa qaraı aýysýy úrdisine ıe boldy. Sondyqtan osy indetti tekserýdi biz 18 jastaǵy azamattardan bastaımyz. ıAǵnı, biz bir jyly jup sandy jastaǵy azamattardy tekseretin bolsaq, kelesi jyly taq sandy jastaǵy adamdardy qaraımyz. Máselen, ótken jyldaǵy nátıjege toqtalatyn bolsaq, arterııa gıpertonııasy men júrek aýrýlaryn bastapqyda aıqyndaý skrınıngi barsynda №2 emhana boıynsha 10,5 myń adamdy tekserý qamtyldy. Osynyń qorytyndysy aıasynda 882 adam arterııalyq gıpertenzııasynyń joǵary kórsetkishimen anyqtalyp, onyń ishinde 28-i júrek aýrýymen belgili boldy. Bul óz kezeginde skrınıng sapaly jasalǵanyn kórsetip otyr. Dertteri aıqyndalǵan azamattardyń barlyǵy tirkeýge alynyp, ár emdelýshi indettiń deńgeıine qaraı toptarǵa bólindi. Olar osy aýrýdyń ári qaraı asqynýyna jol bermes úshin tıisti derektermen qamtyldy. Qan aınalymy júıesi aýrýyn anyqtaýǵa bizdiń emhana boıynsha josparǵa 12 myń adamdy tekserýdi engizdik.
- Bul indetterdi emdeýge arnalǵan dári-dármektermen qamtamasyz etý barysy qalaı júrip jatyr?
- Arterııalyq gıpertenzııasy men júrek aýrýlary dárilik zattarmen 100 paıyz qamtamasyz etiledi. 2011 jyly emdelýshilerdiń bir bóligi dárimen 50 paıyzdyq jeńildikpen qamtylsa, al bıyl aýrýlardyń barsha toptaryn dárilik preparattarmen tegin qamtamasyz etýge múmkindik bar.
- Skrınıngte qamtylǵan barsha indetterdi tekserý úderisi qalaı júredi?
- Biz azamattardy ózimiz shaqyramyz. Baıqasańyzdar, arnaıy shaqyrýlardy azamattardyń turǵylyqty jerlerine taratamyz jáne halyq kóp jınalatyn jelerge tıisti aqparattardy ilemiz. Atap aıtqanda, ár ýchaskelik dáriger adamdardyń tegi boıynsha jas aralyǵy toptaryna rettelgen azamattarǵa arnalǵan jospardy qurady. Osy dárigerdiń qaramaǵynda eki medbıke jumys isteıdi. Medbıkeniń bireýi skrınıngtik zertteýlerge jaýap beredi. Ol ár úıge baryp, azamattardy skrınıngke shaqyrady. Bizdiń emhanada skrınıngtik zertteýlerge negizdelip, arnaıy jasaqtalǵan eki kabınet bar. Skrınıngke kelgen azamattardy tekserý, keńes berý sharalary aqysyz túrde júzege asyrylady. Biz dıagnoz qoıǵannan keıin emdelýshi budan ári qaraı emdeý baqylaýyna tirkeledi.
- Jalpy skrınıngtik tekserilýge adamdardyń kelýi qalaı?
- Halyq arasynda óz densaýlyǵyna degen jaýapkershilik artyp keledi. Ótken jyldarǵa qaraǵanda jurtshylyq arasynda densaýlyqty saqtaýǵa kóńil bólý boıynsha nıetteri artýda. Bizdińshe, buǵan birinshiden, buqaralyq aqparat quraldaryndaǵy tanymdyq aqparattar jáne densaýlyq saqtaý salasynda sońǵy jyldary qabyldanǵan basqa da tıisti tetikter yqpal etip otyr. Ár adam óz densaýlyǵyna jaýaptylyqpen qaraýy óte mańyzdy. Osy oraıda atalǵan profılaktıkalyq tekserýlerden ár adamnyń ýaqytyly ótýi qajet ekenin taǵy da eske salǵym keledi.
- Bul taqyryptan bólek máselege toqtalatyn bolsaq, búgin emhanada kadr máselesi sheshildi me jáne joǵary oqý oryndaryn aıaqtap kelgen jas dárigerlerdiń biliktiligin qalaı baǵalaısyz?
- Maqtanyp otyr dep oılamańyzdar, biraq ta emhanadaǵy kadr máselesin tolyǵymen sheshtim dep aıta alamyn. Búginde ýchaskelik qyzmettegi dárigerlerdiń 95 paıyzy jasaqtaldy. Olardyń qatarynda pedıatrlar, terapevter, jalpy tájirıbedegi dárigerler bar. Sonymen qatar mamandandyrylǵan dárigerler bólimi 100 paıyzǵa jasaqtalyp boldy. Al joǵary oqý ornyn aıaqtap, jumysqa keletin mamandarǵa toqtalatyn bolsaq, olardyń biliktiligimen birden kásibı deńgeıde qanaǵattanamyn aıta almaımyn. Olar daıyn dáriger bolyp eshqashan da kelmeıdi. Sebebi, ýnıversıtetti aıaqtap kelgen jas maman aldymen dáriger bolý úshin belgili bir ýaqyt kerek. Alaıda, olardyń teorııalyq daıyndyǵy jaman emes. Eń bastysy, jumys isteýge qyzyǵýshylyq bar, bul jastarda. Biz jastardy qalaı úıretsek, olar ári qaraı osyǵan sáıkes qyzmet jasaıtyn bolady.
