«JolBarys» – Qazaqstanǵa qaıta oralǵan Turan jolbarysy týraly jańa derekti fılm
ASTANA. KAZINFORM – Turan jolbarysy Ortalyq Azııada keń taralǵan jyrtqysh ańdardyń biri bolǵan. Alaıda HH ǵasyrdyń ortasynda tolyǵymen joıylyp ketti. Endi Qazaqstan bul ańdy tabıǵatyna qaıtarý úshin keshendi jobany iske asyryp otyr. QR Prezıdenti teleradıokesheni túsirgen «JolBarys» jańa derekti fılminde osy týraly baıandalady. Fılm búgin saǵat 19:30-da Jibek Joly telearnasynda kórsetiledi.
WWF Ortalyq Azııa baǵdarlamasynyń dırektory Ekaterına Nakashıdzeniń aıtýynsha, Turan jolbarysyn tabıǵatqa qaıtarý úshin ǵylymı turǵydan aýqymdy zertteýler júrgizilgen.
– Flora men faýnaǵa, ekojúıege, áleýmettik jáne spýtnıktik derekterge negizdelgen zertteýlerdiń nátıjesinde Іle-Balqash aımaǵy jolbarysty qaıta jersindirýge eń qolaıly aımaq retinde tańdaldy. Sebebi bul óńirdegi tabıǵı jaǵdaılar jolbarystyń tirshiligine qolaıly, - deıdi ol.
2017 jyly Qazaqstan Respýblıkasy men Dúnıejúzilik jabaıy tabıǵat qory (WWF) arasynda arnaıy memorandýmǵa qol qoıyldy. Jobanyń tolyq júzege asý merzimi – shamamen 30-50 jyl.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev bul jobany jeke baqylaýyna alyp, Turan jolbarysyn ulttyq tabıǵı murany qalpyna keltirý jolyndaǵy mańyzdy bastama retinde baǵalady.
– Biz Balqash óńirinde Turan jolbarysynyń popýlıatsııasyn qalpyna keltirýdi bastadyq. Bul – sharýashylyq qyzmetimen baılanysty birqatar qıyndyqtardy sheshýdi qajet etetin kúrdeli mindet, - degen bolatyn Memleket basshysy.
Joba bastalǵan sátten-aq álemdik qaýymdastyqtyń nazaryn aýdartty. Atap aıtqanda, ataqty gollıvýd akteri ári ekobelsendi Leonardo Dı Kaprıo 2017 jyly áleýmettik jelidegi paraqshasynda Qazaqstandy Ortalyq Azııada jabaıy jolbarysty qaıta jersindiretin alǵashqy memleket retinde atap ótti.
– Qazaqstan jabaıy jolbarystardy 50 jyl buryn joıylyp ketken Ortalyq Azııaǵa qaıtarǵan birinshi el bolady, - dep jazdy Leonardo Dı Kaprıo.
Rezervat qurylyp, azyq bazasy daıyndaldy
Jaı ǵana jolbarysty ákelip, tabıǵatqa jiberý jetkiliksiz. Ol úshin eń aldymen jolbarys ómir súretin tolyqqandy ekojúıe qalpyna keltirilýi kerek. Osy maqsatta 2018 jyly Іle-Balqash tabıǵı rezervaty quryldy. Aýmaqtyń jalpy kólemi – 1,2 mıllıon gektardan asady.
Bul aýmaqqa Buhar buǵysy, qulan men kıik sekildi tuıaqtylar qaıta jersindirildi. Jeti jyl ishinde qabandardyń sany tórt esege ósti. Qulan men kıikterdiń de sany artyp keledi. Barlyq janýar GPS-trekerler arqyly baqylanyp, qosymsha azyq jáne sý kózderimen qamtamasyz etiledi.
Qys mezgilinde 30 arnaıy alańda janýarlarǵa 100 tonna júgeri, 20 tonna arpa jáne 300 býmadan astam shóp beriledi. Jazda tereń qudyqtar men nasostar arqyly sýarý júıesi uıymdastyrylady.
2024 jyldyń kúzine qaraı Qazaqstanǵa alǵashqy eki Turan jolbarysy jetkizildi. Jolbarystar Gollandııadaǵy jabaıy janýarlardy ońaltý ortalyǵynan ákelingen. Bul ortalyqta olar adammen meılinshe az baılanysta ómir súrgen.
Іle-Balqash rezervatynda arnaıy voler kesheni salynǵan. Aýmaǵy – 10 gektar. Onda alty bólek qorshaý, beınebaqylaý, basseın, veterınarlyq bólim bar.
Ǵalymdardyń aıtýynsha, Amýr jolbarysy – genetıkalyq turǵyda joıylyp ketken Turan jolbarysyna eń jaqyn túr. Arasyndaǵy aıyrmashylyq – 1%-dan kem. Sondyqtan olar ekologııalyq negizde Turan jolbarysy retinde sanalyp otyr. Olar óz ata-babalarynyń ejelden mekendegen mekenine – Ortalyq Azııaǵa qaıta oraldy.