Jolaýshy poıyzdary dızelmen jylytylatyn vagondarǵa kóshýi múmkin
- Eldos Ǵabıdollauly, Qazaqstanda temirjol salasy qalaı damyp jatyr dep oılaısyz? Pandemııanyń áserinen es jıyp úlgerdi me ?
- Byltyr pandemııa bastalǵan kezde biz temirjol baılanysyn tolyǵymen toqtattyq. Búgingi tańda el ishindegi temirjol qatynasy qalpyna keltirildi. Bul 100-den astam marshrýt degen sóz. Alaıda, halyqaralyq qatynastar áli de toqtap tur. Óıtkeni Reseı Federatsııasy, Ózbekstan, Qyrǵyzstan sııaqty kórshi elderde shekteýler saqtalyp otyr. Biz bul máseleni pysyqtap jatyrmyz. Dál qazir 20-dan astam halyqaralyq temirjol marshrýty shekteýli.
El ishinde shamamen 59 oblysaralyq marshrýt memleket esebinen qarjylandyrylady. Shekteýlerdiń bári tolyǵymen joıyldy. Poıyzdardaǵy epıdemıologııalyq jaǵdaı turaqty, barlyq saqtyq sharalary saqtalady, sanıtarlyq kerek-jaraqtarmen qamtamasyz etilgen. Sanıtarlyq dárigerdiń qaýlylarynyń talaptary tolyǵymen oryndalady.
Pandemııaǵa deıin temirjolmen 17 mln jolaýshy tasymaldansa, 2020 jyldyń qorytyndysy boıynsha bar-joǵy 8,5 mln adam qatynaǵan. Bizdiń aldyn ala esepteýlerimiz boıynsha, pandemııa poıyzben jolaýshy tasymaldaýshylarǵa aı saıyn shamamen 2 mlrd teńge shyǵyn keltirgen. Jolserikter men jerasty brıgadasynyń qyzmetkerlerine jumyssyz qalǵan kezde de aılyq tóleý úshin bıýdjetten sýbsıdııa tóleý týraly sheshim qabyldanyp, oryndaldy. Qazir tasymal bastapqy kórsetkishke birtindep qaıtyp keledi. Biz bıylǵy ósim 2020 jylmen salystyrǵanda 30% bolady dep kútemiz. Al jolaýshylar aınalymy 2022 jyldyń sońyna qaraı tolyqqandy qalpyna keletin shyǵar.
- Turǵyndar el ishinde qaı baǵyttarǵa poıyzben barýdy jón kóredi ?
- Jolaýshy poıyzdaryndaǵy oryn tapshylyǵy maýsymdyq sıpatqa ıe. Jazda, eńbek demalystarynyń maýsymynda Almaty-Alakól, Nur-Sultan-Alakól baǵyttaryna suranys artady.
Biz bıyl osy baǵyttarǵa qosymsha poıyzdar uıymdastyrdyq. Sondaı-aq «QTJ» óz esebinen kommertsııalyq poıyzdar uıymdastyrdy. Tapshylyq máselesin osylaı sheshtik. Qazir oqý kezeńi bastaldy. Sondyqtan oryn tapshylyǵy baıqalmaıdy. Kerisinshe, qazir vagondardyń júktelimi shamamen 30-40% ǵana.
Sondaı-aq, jańa jyl jaqyndaǵanda bıletterge suranys paıda bolady. Biz ár baǵytty zertteımiz, qajet bolsa, qosymsha vagondar shyǵaramyz nemese tipti kommertsııalyq baǵyttardy iske qosamyz.
- Elimizde qansha temirjol vokzaly bar? Olardyń qanshasy jóndeýdi qajet etedi? Іshinde talapqa múlde sáıkes kelmeıtinderi bar ma ?
- Qazaqstanda 300-den astam temirjol vokzaly jumys isteıdi. Іri oblystarda eshbir standart klasyna jatpaıtyn vokzaldar bar. Odan ári birinshi, ekinshi jáne úshinshi synypty vokzaldar tur. Sondaı-aq, shaǵyn stantsııalarda ornalasqan óndiristik ǵımarattar bar.
Jeti vokzal Almaty, Shymkent, Túrkistan, Pavlodar, Aqsý, Ekibastuz qalalarynyń ákimdiginiń balansynda. Tıisinshe, olardy kútip ustaý jergilikti bıýdjet esebinen júrgiziledi. Qalǵan vokzaldar sońǵy úsh jylda jóndeýden ótti. Mysaly, Qaraǵandy vokzalynda jóndeý aıaqtaldy. Qazir Taraz, Shymkent vokzaldarynda jóndeý jumystary júrip jatyr. Sondaı-aq, jergilikti ákimdik Almaty-1, Almaty-2 vokzaldaryn qaıta jańartýdy josparlap otyr. Kúrdeli jóndeý bitken soń ákimdik bul nysandardy QTJ-ǵa qaıtaratyny týraly memorandým bar. Aıta ketý kerek, vokzaldar tasymaldaýshynyń óz qarajaty esebinen jóndelýde. ıAǵnı, «Qazaqstan temir joly» Ulttyq kompanııasy qarajat jumsap otyr degen sóz. Qysqa merzimdi perspektıvada «Astana-1» vokzalyn qaıta jańartýdy josparlap otyrmyz. Qazir jobalaý-smetalyq qujattary ázirlenip jatyr. Árıne, turǵyndar tarapynan shaǵymdar bar. Biz muny túsinemiz. Sondaı-aq, múmkindigi shekteýli jandarǵa jaǵdaı jasalýda.
300 vokzaldyń 136-sy tolyǵymen talapqa sáıkestendirilgen. Ol talaptar ulttyq standart aıasynda bekitilgen. Onda múgedekterge arnalǵan sanıtarlyq qondyrǵylar ornatý sııaqty naqty talaptar eskeriledi.
- Temirjol bıleti naryǵyndaǵy jaǵdaı qandaı? Turǵyndar poıyzǵa qaraǵanda ushaqpen ushý áldeqaıda yńǵaıly jáne arzan dep shaǵymdanady.
- Durys aıtasyz. Keıde shaǵymdardy estımiz. Mysaly, adamdar bılet baǵasy bir kúnniń ishinde 10 myń teńgeden 20 myńǵa deıin kóteriledi dep aıtady. Qazaqstanda tasymaldaýdyń eki túri bar: kommertsııalyq jáne áleýmettik poıyzdar. Kommertsııalyq tasymaldar temirjol kompanııasynń óz esebinen júrgiziletindikten, baǵany da ózderi bekitedi. Al áleýmettik poıyzdar memleket esebinen uıymdastyrylǵan. ıAǵnı, oblysaralyq qatynasty mınıstrlik sýbsıdııalaıdy. Aýdanishilik qatynasty jergilikti ákimdikter sýbsıdııalaıdy. Kommertsııalyq poıyzdardyń baǵasyn retteý zańda qarastyrylmaǵan. Óıtkeni oǵan memleket qarajat bólmeıdi, al jeke tasymaldaýshylar óz shyǵyndaryn óteýi tıis. Osylaısha olar joǵary suranys bar tarıfterdi kóteredi. Áleýmettik poıyzdar boıynsha baǵa belgilengen. Mınıstrlik atynan ýákiletti organ oblysaralyq tasymaldarǵa shekti baǵany belgileıdi.
Jergilikti atqarýshy organdar óz baǵyttaryna baǵa belgileıdi. Jalpy, áleýmettik mańyzy bar poıyzdarmen tasymaldaý quny kommertsııalyq baǵadan áldeqaıda tómen. Kelisimsharttar aıasynda bıletter baǵasy kóterilmeıdi. Biraq ındeksteý qarastyrylǵan, ıaǵnı eldegi ınflıatsııa deńgeıine baılanysty ǵana ózgerýi múmkin. Aıtalyq, eger bılet bıyl 10 myń teńge bolsa, kelesi jyly 500 teńgege kóterilýi múmkin, biraq odan kóp emes.
Poıyzdardaǵy jeńildikterge kelsek, balalarǵa 50% jeńildik bar, byltyr múgedekterge 50% jeńildik engizildi.
- Jańa vagondar satyp alý máselesine toqtalsaq. Jalpy qansha vagon satyp alynady, vagondar parki qanshalyqty jańartylady ?
- Jyl saıyn 100-ge jýyq vagon satyp alyp otyrmyz. Qoldanysta 2600 jolaýshy vagony bar. Byltyr 100 vagon, 2019 jyly – 109 vagon satyp alynsa, bıyl 94 vagon satyp alýdy josparlap otyrmyz.
Bir vagonnyń quny shamamen 450 mln teńgege jetedi. Sondyqtan mınıstrlik tasymaldaýshylarǵa memlekettik qoldaý kórsetedi. Bul, eń aldymen, tómen paıyzdyq mólsherlememen jeńildetilgen nesıe berý. Osynyń esebinen tasymaldaýshylar vagondardy jańartady.
Jalpy, bizde vagondardyń tozýy shamamen 46%. Halyqtyń vagondardyń eskirgeni týraly narazylyǵy ádiletti. Sondyqtan bul másele turaqty baqylaýda. 2025 jylǵa deıin 295 jańa vagon satyp alýdy josparlap otyrmyz. Negizgi baǵyttar Almaty-Mańǵystaý, Almaty-Atyraý, Nur-Sultan-Arqalyq, Nur-Sultan-Saryaǵash, Nur-Sultan-Mańǵystaý baǵyttary boıynsha bolady. Biz suranys pen tozý kórsetkishi joǵary baǵyttardy zertteımiz. Vagondar otandyq «Tulpar» zaýytynda satyp alynady. Jańa strategııalyq seriktesti anyqtaý boıynsha jumys júrip jatyr. Bul dızeldi generator arqyly óndiriletin elektrmen jylytylatyn zamanaýı vagondar bolady dep josparlanýda. ıAǵnı, ekologııaǵa jaǵymdy áser etedi. Poıyzda kómir jaǵý jolaýshylarǵa da belgili bir qolaısyzdyqtar týǵyzatynyn túsinip otyrmyz.
Sonymen qatar, jańa vagon satyp alý barysynda biz múmkindigi shekteýli jandardyń jaǵdaıyn eskeremiz. Jańa vagondarda múmkindigi shekteýli jolaýshylarǵa arnalǵan kýpe men arnaıy kótergishtiń bolýy talap etiledi.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
