Jınaqtaýshy zeınetaqy júıesinde qandaı jańalyqtar bar?

ASTANA. QazAqparat - 2016 jyldyń úsh toqsanynda Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna (BJZQ) kelip túsken zeınetaqy jarnalarynyń somasy 510 mıllıard teńgeni qurady, al qordan tólengen zeınetaqy tólemderi 130 mıllıard teńgeden asty.

Qor kórsetkishteri turaqtylyq pen senimdiliktiń dáleli bolýda: tólemder tólenip jatyr, zeınetkerler ózderi jınaǵan aqshasyn alyp jatyr. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynda jınaqtalǵan zeınetaqy aktıvteri 6,5 trıllıon teńgeden asady, al ınvestıtsııalyq tabys kólemi 9 aıdyń ishinde ǵana 432 mıllıard teńgeden asty. «Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory» AQ basqarma tóraǵasynyń birinshi orynbasary Sáýle DÚISENOVA Qordyń ondaǵan jyldarǵa jeterlik ornyqtylyq jınaqtaǵanyn aıtady.

- Sáýle Saǵyntaıqyzy, ja­­qynda Biryńǵaı jınaq­taýshy zeınetaqy qorynyń operatsııalyq zalynda boldym. Kelýshiler kóp bolsa da, ábigerge túsip júrgen nemese kúıgelektikke salynyp júr­gen adamdardy kórmedik. Kelý­shiler óz máselelerin jedel túrde, sonymen qatar sabyrmen sheship, zeınetkerlik qujattaryn qolma-qol rásimdep jatqandaryn baıqadyq. Alma­ty­daǵy keńseler ǵana osylaı jumys isteı me, álde qyzmet kór­setýdiń jańa standarty eli­miz­diń barlyq aımaqtaryna taral­ǵan ba?

- Qyzmet kórsetý ýaqyty, qujatty rásimdeý men jabdyqtaý, mamandardyń biliktiligi sııaqty standarttar bizdiń keńselerimizdiń barlyǵyna birdeı taralǵan. Búkil elimiz boıynsha júıe osylaı jumys jasaıdy. Sondaı-aq klıent­terden qyzmet kórsetý dárejesine mindetti túrde baǵa berýlerin ótinemiz. Bul málimetter jınaqtalyp, qyzmet kórsetý jáne sapany baqylaý departamentinde avtomatty túrde óńdeledi. Ázirge klıentterdiń bergen baǵasy standarttar ólsheýishi bolyp otyr, áıtse de aldaǵy ýaqytta biz muny jer-jerde qyzmetkerlerdiń eńbek­aqysyn tóleý barysynda jappaı eskeremiz dep josparlap otyrmyz.

Qazir bizde respýblıka boıynsha 232 bólim jumys isteýde. Kóptegen bólimderde - ázirge iri qalalarda, oblys ortalyqtarynda jáne Stepnogor, Lısakov, Rýdnyı, Semeı sııaqty qalalarda beınebaılanys jáne baqylaý júıesi oryn alǵan.

- Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynyń quryl­ǵanyna úsh-aq jyl bolǵanyn, qordyń qyzmeti men shyǵyn­dary qatań tártipke salynyp, baqylaýǵa alynǵanyn eskeretin bolsaq, qordyń tehnıkalyq já­ne aqparattyq bazasyn jetil­di­rý úshin qarjy qaıdan alyndy?

- BJZQ qurylǵannan keıin, shynymen, kóp nárseni jańartyp, jetildirýge týra keldi. Jeke jınaqtaýshy zeınetaqy qorlaryn biriktirgennen keıin, olardyń árqaısysy óz baǵdarlamalary boıynsha jumys isteıtinin jáne jumys isteý tásilderi bir-birine uqsamaıtynyn baıqadyq. Biz jalpy tájirıbeden eń úzdik­terin tańdadyq. Osylaısha, baǵdar­lamalyq ónim bizge Memlekettik jınaqtaýshy zeınetaqy qorynan qaldy. Qolymyzǵa tıgen murany jańartyp, sonymen qatar halyqqa qyzmet kórsetýdiń basqa da túr­lerin jetildirip jatyrmyz.

Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınet­aqy qory qurylǵannan keıin ákimshilik shyǵyndar aıtar­lyqtaı azaıdy. 2014 jyly Qor­dyń komıssııalyq syıaqysyn buryn­ǵysynan eki ese qysqartý týraly sheshim qabyldandy: ıaǵnı, ınves­tıtsııalyq tabystyń 15 paıy­zynan 7,5 paıyzyna jáne aıy­na zeınetaqy aktıvteriniń 0,05 paıyzynan 0,025 paıyzyna qysqartyldy. Sodan keıin komıssııalyq syıaqy taǵy da ınvestıtsııalyq tabystyń 30 paıyzyna jáne zeınetaqy aktıvteriniń 10 paıyzyna tómendetildi.

- Keńselerińizge halyq kóp kele me? Kóptegen adamdar Bir­yńǵaı jınaqtaýshy zeınet­aqy qoryna halyq jeke zeınet­aqy shotyn ashýǵa jáne zeınetke shyǵýyna baılanysty qujat­taryn rásimdeýge ǵana keledi dep oılaıdy...

- Jyl saıyn, qańtar aıynda jáne aqpannyń alǵashqy kúnderi halyq munda kóptep keledi. Almaty men Astana qalalaryndaǵy iri keńselerimizge keletin adamdardyń sany 3000 - 4000-ǵa jetedi. Bul aılarda salymshylar ózderiniń jeke zeınetaqy shottarynyń jaı-kúıin bilý úshin úzindi-kóshirme alýǵa keledi. Keıin kúndelikti kelýshiler sany 1000 - 1500 adamǵa deıin azaıady.

Zeınetaqy tólemderin rásimdeý jyl boıy aǵymdaǵy tártip boıynsha júrip jatady. Bul rásim barynsha jeńildetilgen jáne az ýaqyt alady. Adamnyń talap qoıyl­ǵan jasy jetken kezde, qordan zeınet­aqy tólemderin rásim­deý úshin salymshynyń jeke basynyń kýáligi men banktegi esepshotynyń nómiri bolsa jetkilikti. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna tıisti qujattar ótkizilgennen keıin berilýi tıis soma zeınetkerdiń banktegi esepshotyna 10 kúnge jetpeı-aq túsedi.

- Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryn qurý kóp talas týdyrǵan máselelerdiń biri boldy. Úsh jyl ótkennen keıin jeke qorlarmen salystyrǵandaǵy onyń tıimdiligi jóninde aıtýǵa bola ma?

- Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınet­aqy qorynyń tıimdiligin dáleldeıtin kórsetkishter bar. 2013 jyly kiristilik 2,2 % bolsa, 2015 jyly qunsyzdaný 13,6 %-dy quraǵan kezde, bizdiń kiristiligimiz 15,65 % boldy.

Júıeni kólemdi túrde avtomat­tandyrý júzege asyryl­dy. Turǵyndarǵa aqparat berýdiń jańa tásilderi engizildi. Adamdar endi ózderiniń zeınetaqy jınaq­tarynyń jaı-kúıi týraly máli­metter jazylǵan konvertti bir jyl boıy kútpeıdi. Qazir árbir adam kez kelgen ýaqytta bizdiń www.enpf.kz saıtymyz arqyly nemese ENPF uıaly qosymshasynyń kómegimen óziniń jeke zeınetaqy shotyn baqylaı alady. Aıta ketetin jaǵdaı, 2016 jyldyń 1 qazanyna deıin bul tásildi 2,3 mıllıon adam tańdaǵan bolatyn. Sondaı-aq 214 myńǵa jýyq adamnyń elektrondy mekenjaıyna úzindi kóshirme jiberilip otyrady. Osyndaı adamdar sany kóbeıýde. Uıaly qosymshany júktep alǵandar sany 357 myńnan asty. Osylaısha, qazir 2,5 mıllıonnan astam adam, ıaǵnı árbir tórtinshi salymshy elektrondyq tásilmen aqparat alyp otyrady, osynyń barlyǵy júıeni basqarý shyǵystaryn azaıtýǵa múmkindik berdi.

Budan basqa da artyq­shylyq­tary bar. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryn qurý salym­shylardyń biryńǵaı bazasyn jasaýǵa múmkindik berdi. Osynyń negizinde joǵary dárejedegi parametrlik málimetterge monıtorıng jáne saraptaý júrgizip, elimizdegi jınaqtaýshy zeınetaqy júıesin damytýdyń jańa baǵyt­taryn aıqyndaýǵa bolady.

2018 jyldyń 1 qańtarynan bastap qoldanysqa engiziletin shartty-jınaqtaýshy zeınetaqy júıesiniń tujyrymdamasyn daıyndaýda bizdiń Aktýarlyq or­talyqtyń esepteri negizge alyndy.

- Kúmánshilder men urys­qaqtar bolǵan, bar jáne bolady da. Soǵan qaramastan, jalpy alǵanda, Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryna qatysty adamdardyń kóńil-kúılerinde ózgerister baıqala ma?

- Bul júıege senimsizdikpen qaraıtyn adamdar sany azaıǵan. Biz adamdardy bul júıemen «dos­tastyrý» maqsatynda júıeni qoljetimdi, túsinikti, senim týdyratyndaı etý úshin kóp jumys jasap jatyrmyz. Senimsizdik, eń aldymen, túsinbegendikten týyndaıdy. Biz zeınetaqy júıesiniń barlyq qyrlaryn túsindirýge barynsha tyrysyp jatyrmyz. Máselen, biz respýblıkalyq telearnalarmen birlesip jumys jasaýdamyz: 24.kz telearnasynda «Zeınet.kz», al «Qazaqstan» telearnasynda «Beınet túbi - zeınet» dep atalatyn aqparattyq-túsindirý, tanymdyq baǵdarlamalary apta saıyn kórsetiledi. Biz bilim berý baǵdarlamalarymen oqý oryndaryna baryp turamyz. Qordyń resmı veb-saıty adamdardyń tez túsinip alýyna beıimdetilip jasalynǵan, onda arnaıy úıretýge arnalǵan bólimder bar. Sondaı-aq onda, bizdiń oıymyzsha, jaqsy dep baǵalaýǵa bolatyn «Zeınetaqy kalkýlıatory» degen qural bar, onyń kómegimen kez kelgen adam bolashaqta ózi alatyn zeınetaqy mólsherin shamalap eseptep bile alady. Biz jańa pishimder men quraldardy qoldanýǵa kúsh salyp jatyrmyz. Jaqynda zeınetaqy júıesiniń negizgi máseleleri týraly qysqa metrajdy aqparattyq fılm kórsetetin bolamyz.

Áıtse de barlyq máseleler sheshile qoıǵan joq: Qazaqstanda jumys isteıtin halyq sany - 9 mıl­lıonǵa jýyq adam, biraq zeınetaqy jarnasyn júıeli túrde tólep otyratyndar sany - 6,4 mıllıonnan sál ǵana asady. Sondyqtan eńbekke jaramdy, jumys isteıtin, biraq resmı túrde tirkelmegen jáne zeınetaqy qoryna aqsha aýdarmaıtyn azamattardy jınaqtaýshy zeınetaqy júıesine tartý - qordyń jáne jalpy memlekettiń asa mańyzdy min­detteriniń biri. Biz zeınetaqy júıesine belsendi túrde aralasý arqyly árbir adam memleketpen jáne aldaǵy ýaqytta jumys berýshisimen birge óziniń zeınetaqy aktıvin jasap, ózine tıimdi ári múddeli áreket etetinin árbir adamǵa jetkizgimiz keledi.

- Kóptegen adamdar qar­jylyq turaqsyzdyqtan qaýip­tenedi. Qorǵa qansha aqsha túsip tursa, tólem de sondaı mólsherde bolyp qalýy múmkin ǵoı?! Mun­daı kúdikterdiń bolýyn túsi­nýge bolady: 90-shy jyldary qan­shama tólemder ótelmeı qal­dy, depozıtter qunsyzdanyp ketti, zeınetaqylar da tólenbeı qal­ǵan bolatyn...

- Ortaq jáne jınaqtaýshy zeınetaqy júıeleriniń arasynda birqatar túbegeıli aıyr­mashylyqtar bar. Ortaq zeınet­aqy júıesinde jumys isteıtin azamattar zeınetke shyqqan zeı­netkerlerdi zeınetaqy tóle­mimen qamtamasyz etedi. Búgingi tańda munyń 1998 jylǵa deıin eńbek ótili bar adamdarǵa qatysy bar. Olarǵa zeınetaqy bıýdjetten tólenedi. Birtindep bul quramdaýysh júıeden shyǵady. Sol kezde táýekel de joıylady.

Al jınaqtaýshy júıede Bir­yń­ǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynyń árbir salymshysy óziniń jeke zeınetaqy shotyna aqsha aýdaryp otyrady, ol derbes túrde eseptelinedi jáne salymshy zeınet jasyna jetken kezde, zeınetaqy tólemderi onyń óziniń zeınetaqy jınaǵy esebinen tólenetin bolady. Salymshy qansha soma jınasa, sonsha aqsha alady. Son­dyqtan da demografııalyq jaǵ­daı salymshynyń zeınetaqy tólemderine áser etpeıtin bolady.