Jerdiń ıadrosynda altynnyń orasan qory bar ekeni anyqtaldy
ASTANA. KAZINFORM — Gavaı araldarynda Jerdiń ózeginen atqylaǵan baǵaly metaldarǵa baı janartaý jynystary tabyldy, dep habarlaıdy Nature.
Habarlarǵa qaraǵanda, bul joly áńgime platına tobyna jatatyn sırek metall — rýtenıı týraly bolyp otyr. Onyń kóptigi basqa da qundy zattardyń, sonyń ishinde altynnyń orasan zor qorynyń bar ekendigin kórsetedi.
Geologtar Jer betindegi barlyq baǵaly metaldardyń 99%-y shyn máninde planetanyń ıadrosynda ornalasqanyn, al tek 1%-y ǵana mantııa men jer qyrtysynda shashyrańqy dep esepteıdi. Munyń sebebi - bul metaldardyń salmaǵy men tyǵyzdyǵy. Planetanyń paıda bolýy kezinde aýyrlyq kúshi eń aýyr elementterdi ortalyqqa, ıadroǵa tartty.
Sondyqtan Jer ıadrosynyń metaldyq quramy bar. Ol Plýnton tárizdi (2,4 myń km) qatty ishki ıadrodan jáne 2,2 myń km suıyq syrtqy bólikten turady. Dál osy suıyq ıadroda metaldardyń qozǵalysy elektr togyn týdyrady, bul óz kezeginde Jerdiń kúshti magnıt órisin týdyrady. Bul magnıt órisi planetany ǵaryshtyq sáýlelerden kózge kórinbeıtin qalqan sııaqty qorǵaıdy.
Osy ýaqytqa deıin ǵalymdar Jerdiń lıtosferasynda saqtalǵan baǵaly metaldardyń salystyrmaly túrde az qory planetanyń ishki qurylymy – ıadro, mantııa jáne jer qyrtysynyń anyq emes bólinýiniń nátıjesi dep eseptedi. Bul protsess planetalyq dıfferentsıatsııa dep atalady.
Endi ǵalymdar rýtenıı, altyn, platına jáne basqa da baǵaly metaldar shyn máninde Jerdiń ıadrosynan tikeleı kóterilýi múmkin degen qorytyndyǵa keldi. Olar myńdaǵan shaqyrym jol júrip, Jer betine jetedi – bul protsess «mantııanyń kóterilýi» dep atalady.
Bul tik aǵynmen joǵary qaraı qozǵalatyn syrtqy ıadro men mantııanyń shekarasynda paıda bolatyn óte qyzǵan magma baǵanasy. Dál osy qýatty aǵys Afrıka kontınenttik taqtasyn tómennen qysymymen «jaryp» ótip jatyr, bul áıgili Shyǵys Afrıka jaryshaǵynyń paıda bolýyna sebep boldy. Osy geologııalyq protseske baılanysty Afrıka materıginiń úlken bóligi negizgi materıkten birte-birte bólinip jatyr.
Mundaı protsess qazirgi ýaqytta Tynyq muhıty plıtasynyń astynda, Gavaı araldary aımaǵynda júrip jatyr. Geologtardyń paıymdaýynsha, dál osy mantııa «kóterilýleri» búkil Gavaıı arhıpelagyn mıllıondaǵan jyldar buryn qalyptastyrdy - araldar negizinen bazalttan, ıaǵnı qatyp qalǵan lavadan turady.
Rýtenıı men volfram elementteri Kaýaı jáne Kamaýakanaloa araldarynyń jynystarynda anyqtalǵan. Zertteýshiler bul metaldar Jerdiń ıadrosynan shyqqany anyq: olardyń atomdyq qurylymy buǵan dálel. Óıtkeni ıadrodaǵy zattar mantııadaǵy zattardan ızotoptyq quramy jaǵynan erekshelenedi.
Eske sala keteıik, Qazaqstan álemde rezervter quramyndaǵy altyn qory boıynsha 16-orynda tur.