Jer silkinisi jıilegen Atyraý oblysyna seısmologııalyq karta qajet pe

ATYRAÝ. KAZINFORM — Bıyl Atyraý oblysynyń aýmaǵynda eki ret jerasty dúmpýi tirkeldi. Onyń ekeýi de Jylyoı aýdanynyń aýmaǵynda bolǵan.

Bul jaıt Atyraý oblysyn seısmologııalyq qaýipti aımaqqa jatqyzýǵa sebep bola ma? Atyraý oblysy ákiminiń orynbasary Jasulan Bısembıevtiń pikirinshe, munaıly óńir seısmoloııalyq qaýipti aımaqqa jatpaıdy.

— Biraq qaýipti núktelerdi anyqtaý úshin seısmologııalyq karta qajet. Oblys ákimi seısmologııalyq kartany, evakýatsııa pýnkterin daıyndaý jumystaryn qolǵa alýdy tapsyrdy. Karta ázirlengen soń seısmıkalyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý úshin daıyndyq jumystary júrgiziledi. Turǵyndarǵa mundaı pýnkterdiń mekenjaıy habarlanady. Óıtkeni óńir turǵyndary habarlandyrýdy der kezinde alýy kerek, — dep esepteıdi Jasulan Bısembıev.

Atyraý oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti usynǵan aqparatqa qaraǵanda, bul óńirde jer silkinisiniń túp tamyry HH ǵasyrdan bastaý alady. 

— Qazaqstan aýmaǵynda seısmologııalyq baqylaý júrgizilgen kezeńdegi derekterge súıensek, HH ǵasyrda Atyraý oblysynda magnıtýdasy 2 baldan joǵary jer silkinisteri tirkelgen. Máselen, 1970 jylǵy jer silkinisiniń magnıtýdasy — 3,9 ball. Al, 1974 jyly — 3,1 jáne 4,1, 1976 jyly — 4, 1998 jyly — 3 baldyq jer silkinisi bolǵan, — dep aqparat usyndy baspasóz qyzmeti. 

Munaıly óńirdegi jer silkinisi HHІ ǵasyrda da tirkelip otyr. Máselen, 2005 jyly 2,1, 2011 jyly 2,8 ball jerasty dúmpýi bolǵany anyqtalǵan.

Mundaı dúmpý 2013 jyly eki ret qaıtalanǵan. Alǵashqysynyń magnıtýdasy — 2,1, ekinshisi — 2,3. 

— Munyń bári — álsiz jer silkinisi. Atyraý oblysynyń aýmaǵynda kúshti jer silkinisteriniń bolǵany týraly málimet joq, — dep naqtylady baspasóz qyzmeti.

HHІ ǵasyrdaǵy jer silkinisiniń alǵashqysy 2000 jylǵy jeltoqsanda tirkelgenine kýá bolǵanbyz. Dál osy jerasty dúmpýi Atyraý qalasynda sezilgen.

Bul jaıly Atyraý oblystyq tótenshe jaǵdaılar departamentiniń málimetinde kórsetilgen.

— Atyraý oblysy Kaspıı oıpatynyń ońtústiginde ornalasqan. Soltústik jáne shyǵys Kaspıı aımaǵynyń platformalary dástúrli túrde geodınamıkalyq turǵydan álsiz belsendi sanalady. Alaıda, sońǵy 20 jyl ishinde bul kózqaras aıtarlyqtaı ózgerdi. Óıtkeni, jer silkinisteriniń paıda bolýyna deıin jańa jáne zamanaýı tektonıkalyq qozǵalystyń kórinis berýi týraly kóptegen fakti anyqtaldy. Máselen, Atyraý qalasynda 2000 jylǵy 6 jeltoqsanda jáne 2011 jylǵy 21 aqpanda Jylyoı aýdanyndaǵy Teńiz munaı-gaz ken ornynda jer silkinisiniń áseri sezildi, — delingen departamenttiń málimetinde. 

Atyraý oblysynyń ákimdigi 2001 jyly seısmıkalyq aımaqtarǵa bólý kartasyn jasaýǵa 10 mln teńge qarjy bólgen.

Sol kezde bul kartany Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń Seısmologııa ınstıtýty daıyndaǵan. 

— Atalǵan karta 50 jyl ishinde 90, 95 jáne 99% seısmıkalyq qarqynnan asyp ketpeý yqtımaldyǵymen qurastyrylǵan. Sol kartada yqtımal jer silkinisiniń magnıtýdasy Atyraý qalasynda 5, aýdandarda 6 ball kórsetkishimen anyqtalǵan. Bul karta Qurylys komıtetiniń 2002 jylǵy 20 naýryzdaǵy № 66 buıryǵyna sáıkes Atyraý oblysynyń aýmaǵyna qoldanylyp keledi, — delingen departamenttiń dereginde.

Seısmologııa ınstıtýtynyń 2017 jylǵy 6 qańtardaǵy málimetine qaraǵanda, 2016 jyly Atyraý oblysynda 17 márte jer silkinisi tirkelgen.

Oblys ákiminiń baspasóz qyzmeti «Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵy» JShS-niń málimetin qosa usyndy.

Soǵan súıensek, 2024 jylǵy 8 tamyzda seısmıkalyq stansalar jelisi Atyraý oblysynyń aýmaǵynda jer silkinisin tirkegen. Energetıkalyq klasy 7.8, magnıtýdasy — 3.9, tereńdigi — 5 km.

Al, 2025 jyldyń 2 aqpanynda bolǵan zilzalanyń energetıkalyq klasy — 9.5, magnıtýdasy — 4.7, tereńdigi 10 km.

Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵynyń aqparatyna súıensek, seısmıkalyq zertteý úsh kezeńmen júrgiziledi.

Birinshi kezeń — paleojersilkinisin zertteý. Ekinshi kezeńde tarıhı jer silkinisteri zertteledi. Al, úshinshisinde aspap arqyly tirkelgen dúmpýler taldanady. 

— Atyraý aımaǵynda adam ómirine qaýip tóndiretin iri jer silkinisiniń bolmaýyna baılanysty arnaıy paleoseısmologııalyq zertteý júrgizilmedi. Atalmysh zertteýdi júrgizý kólemdi qarjy men ýaqytty talap etedi. Al aspap arqyly tirkeletin jer silkinisterine keletin bolsaq, seısmologııalyq tájirıbe-ádistemelik ekspedıtsııasynyń arnaıy seısmologııalyq baqylaý stansalary elimizdiń ońtústik, ońtústik-shyǵys bóliginde ornalasqan. Atyraý oblysynda bir ǵana stansanyń bolýyna baılanysty jer silkinisi kórshiles elderdiń jáne Qazaq ulttyq derekter ortalyǵynyń málimetterine súıenip, taldaý jasalady. Bul árıne aımaqtyń seısmıkalyq jaǵdaıyn sıpattaýǵa azdyq etedi, — delingen atalǵan seriktestiktiń aqparatynda.

Qazir Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi ǵylym komıtetiniń tapsyrmasymen 2024-2026 jyldarǵa arnalǵan maqsatty qarjylandyrý baǵdarlamasy júzege asyrylyp jatyr. 

— Baǵdarlama aıasynda iri qalalar men oblystardyń aýmaǵynda seısmıkalyq qaýipsizdikti jańa ádistememen baǵalaý júrgiziledi. «Seısmologııalyq baıqaý jáne zertteýler ulttyq ǵylymı ortalyǵy» JShS 2024-2026 jyldary Túrkistan, Mańǵystaý oblystary boıynsha detaldyq seısmıkalyq aýdandastyrý jáne Taraz qalasynyń seısmıkalyq mıkroaýdandaý kartasyn ázirleý jumystarymen aınalysyp jatyr. Atyraý aımaǵy boıynsha jumystar osy jobadan soń jańa maqsatty qarjylandyrý baǵdarlamasy aıasynda qarastyrylady, — dep naqtylady baspaóz qyzmetinen.

Eske sala ketelik, budan buryn Atyraý oblysynda Qulsarydan 120 shaqyrym qashyqtyqta jer silkingenin habarlaǵan bolatynbyz. 

Keıin Jylyoı aýdanyndaǵy Teńiz ken ornynda da zilzala boldy.