Jeńis Qasymbek: Batys pen shyǵysty jalǵaıtyn Qazaqstannyń tranzıttik róli artyp keledi
- Mınıstr myrza, bıyl sáýir aıynda Qazaqstan arqyly Londonnan Qytaıǵa júk tasymaldaıtyn alǵashqy konteınerlik poıyz iske qosyldy. Qazaqstan osy tranzıttik tasymaldaýdan qandaı paıda kóredi jáne bizdiń elimizdiń utatyn tusy qaısy?
-Eń aldymen «paıda kóredi» degenge qatysty aıtarym qurlyqtaǵy tranzıttik tasymal Qazaqstan úshin óte tıimdi. Óıtkeni, bul tek eldiń bir shetinen kirip, ekinshi shetinen shyǵa beretin jol ǵana emes, bul arqyly syrtqy naryqqa óz taýarymyzdy shyǵarý múmkindigi keńeıip otyr. ıAǵnı, birinshi kezekte Qazaqstanda eksportty damytýǵa jol ashylýda. Sondyqtan da, osyndaı jobalardyń sátti júzege asýy úshin elimizde qajetti ınfraqurylymdar jasalyp jatyr.
Al, naqty suraǵyńyzǵa kelsek, bıyl sáýir aıynda London - Iý baǵytyndaǵy birinshi konteınerlik poıyz Qazaqstan terrıtorııasy arqyly ótti. Konteınerlik poıyz londondyq «DP World London Gateway» termınalynan Qytaıdyń iri logıstıkalyq ortalyǵy Iý qalasyna jóneltilgen bolatyn. Poıyz La-Mansh týnneli, Frantsııa, Belgııa, Germanııa, Polsha, Belarýs, Reseı, Qazaqstan sııaqty elderdi basyp ótip, Qytaıǵa jetti. Bul rette elimizdiń kólik-logıstıkalyq ınfraqurylymdaǵy múmkindikteri júk jóneltýshilerge jetkizý ýaqytyn 2 esege deıin qysqartyp, mýltımodaldy tizbek qalyptastyrýǵa múmkindik bergenin aıtýymyz kerek. ıAǵnı, osydan-aq Qazaqstannyń Batys pen Shyǵysty arasyn jalǵaýda aıtarlyqtaı ról atqaryp otyrǵanyn jetkizgim keledi.
Sosyn, mundaı júkti teńiz arqyly tasymaldaýǵa shamamen 36-38 kún ketedi. Al biz osyny barynsha qysqartyp otyrmyz. Búgingi kúni árbir saǵattyń ózi suraýly ekenin eskersek, aldaǵy ýaqytta Qazaqstannyń osy áleýeti meılinshe ashyla túsedi dep oılaımyn.
Jalpy, Qytaı men Eýropa arasynda júrip turatyn júk poezdary saýda-ekonomıkalyq baılanysty nyǵaıtady, platformalar turǵyzady jáne óz kezeginde «Nurly jol» baǵdarlamasynyń jáne «Bir beldeý - bir jol» bastamasynyń júzege asyrylýyna septigin tıgizedi. Aıta keteıik, tutyný taýarlary tıelgen birinshi poıyz Qytaıdan Londonǵa bıyl qańtar aıynyń ortasynda jetken bolatyn. Sonymen qatar, 32 konteınerden turatyn brıtan óndirýshileriniń taýarlary tıelgen poıyz 12 myń shaqyrym joldy 20 kúnge deıingi ýaqytta júrip ótip, taýardy tıisti jerine jetkizdi.
Statıstıkany da keltire keteıin, byltyr Qytaı-Eýropa-Qytaı baǵytynda tranzıtti konteınerlik tasymal 2 ese ósip, 104,5 myń konteınerdi qurady. Sondaı-aq, Qazaqstannyń aımaqtaryndaǵy kólik-logıstıkalyq ortalyqtardy damytý, Lıanıýngan (Qytaı), Bander-Abbas (Iran), Klaıpeda (Lıtva) teńiz jáne qurǵaq porttaryndaǵy termınaldardyń qurylysy boıynsha jumystar júrip jatyr. Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, konteınerlik tasymaldy 2020 jylǵa qaraı 2 mln. konteınerge deıin arttyrý boıynsha jumystar jalǵasýda. 2017 jyly konteınerler sanyn 320 myń birlikke deıin, onyń ishinde Qytaı-Eýropa-Qytaı baǵyty boıynsha 165 myń konteınerge arttyrý kózdelip otyr.
- Jeńis Mahmýduly, «joldyń jaıyn júrgen biledi» degen sóz bar halqymyzda. Halyq úshin de eń qajetti ınfraqurylym avtomobıl joly ekeni sózsiz. Bul baǵyttaǵy jasalǵan jáne aldaǵy ýaqytta atqarylýy tıis jobalarǵa toqtalsańyz?
- Durys aıtasyz, jol - bul ekonomıkanyń kúretamyry. Óıtkeni, respýblıkalyq jáne oblystyq mańyzdaǵy kúre joldardyń jaqsy bolýy el ekonomıkasyna tikeleı áser etedi jáne halyqtyń paıdalanýyna yńǵaıly ekeni aıtpasa da túsinikti. Bul baǵytta atqarylǵan jumys az emes. Aldaǵy josparlarymyz da aýqymdy. Ótken jylda atqarylǵan jumystarǵa toqtala ketetin bolsam, 2016 jyly «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda respýblıkalyq mańyzy bar 920 shaqyrym avtokólik joldaryndaǵy jóndeý jumystary aıaqtaldy. Sondaı-aq, onyń 767 shaqyrym jol paıdalanýǵa berildi. Jobany júzege asyrýǵa 75 myń adam jumyldyryldy. ıAǵnı, biz bir jaǵynan jol sapasyn rettesek, ekinshi jaǵynan azamattardy jumyspen qamtý máselesi de sheshimin taýyp keledi.
Al, bıylǵy bólingen qarjy esebinen 7 ótpeli jobalardyń jumysy jalǵasyp jatyr. Bular: Astana-Qaraǵandy, Ortalyq-Shyǵys, Beıneý-Aqtaý, Ortalyq-Batys, Qapshaǵaı-Taldyqorǵan, Astana-Petropavl jáne Oral-Kamenka. Jyl sońynda sonyń 602 shaqyrymyndaǵy jumystar aıaqtalady dep josparlanyp otyr.
Budan bólek, jalpy uzaqtyǵy 3,2 myń shaqyrymdy quraıtyn 15 jańa jobanyń qurylysy bastalady. Onyń ishinde 2,5 myń shaqyrymdy quraıtyn 9 joba Halyqaralyq qarjy ınstıtýtynyń esebinen júzege asyrylatyn bolady. Jalpy alǵanda, bıyl 4,4 myń shaqyrym jolǵa jumys júrgiziledi. Bul jumysqa 100 myń jumysshy atsalysatyn bolady. Osy kórsetkishterdiń ózi biraz dúnıelerdi ashyp kórsetse kerek.
- Áıtse de, osy joldardyń sapasy qalaı eken? Kóktem kezinde joldardyń sapasy kúrt nasharlap ketetini belgili. Jalpy joldyrdy sapaly kúıinde uzaq ýaqyt paıdalaný úshin qandaı jańa tehnologııalar qoldanylady?
- Rasynda, bundaı problemalar bar.Kóktemde qar erigen kezde joldardy sý shaıyp, sapasyna áser etetini anyq. Osy problemany sheshý úshin, sondaı-aq avtomobıl joldaryn salý jáne jóndeýde sapany arttyrý maqsatynda Qazaqstannyń avtojol salasyna turaqty negizde ǵylymı zertteýler júrgizilip keledi. Bul zertteýlerdi júrgizýge "Qazjol» ǴZI "AQ salalyq ǵylymı-zertteý ınstıtýty bekitilgen. 2016-2018 jyldarǵa arnalǵan ǵylymı-zertteý baǵdarlamasy boıynsha jańa materıaldar men tehnologııalardy eńgizý boıynsha birqatar jumystar júrgizilýde. Máselen, «Arnaıy emýlsııalyq-mıneraldyq qospany zerttep, quramalardy ázirleý, tehnologııasyn jáne olardyń paıdalaný aýmaǵyn anyqtaý», «Tozǵan shınalardy qaıta óńdep, sony paıdalana otyryp jaryqshalardy boldyrmaıtyn qabattardy zertteý», «Modıfıkatsııalanǵan kúkirtti jol qurylysynda qoldaný tıimdiligin zertteý» sııaqty jumystar júrgizilgen. Bul zertteýlerdiń nátıjesi boıynsha atqarylǵan jumystardy jol qurylysyna qoldanatyn bolsaq, avtomobıl joldarynyń sapasy artyp, paıdalaný merzimi anaǵurlym uzartylatynyn anyq. Sonymen qatar, salaǵa jańa tehnologııalar engizilýde. «Slarrı Sıl» jáne «Mıkrosıýrfeısıng» quıylǵan emýlsııaly-mıneraldyq qospalardan juqa qabattar jasalǵan. Tehnologııany asfaltbeton jabyndary buzylýynyń bastapqy kezeńinde qoldanýǵa bolady. Ol avtomobıl jolynyń paıdalaný resýrsyn arttyrady.
Sonymen birge, asfalt-beton jabyndarynyń turaqtylyǵyn arttyrý úshin «Býtonal NS», «Forta», «Elvaloı» sııaqty polımerlik modıfıkatsııalyq qospalardy paıdalaný kózdelgen. Qospalardy qoldaný jabyndylardyń ylǵalǵa áseri turaqtylyǵyn aıtarlyqtaı arttyrýǵa múmkindik beredi. Osy jáne budan ózge de túrli jańa tehnologııalar jol qurylysyna jyl saıyn engizilýde. Aldaǵy ýaqytta da álemniń jol salý salasyndaǵy ozyq tehnologııalaryn engizip, tıimdi jumystar atqarýdy josparlap otyrmyz.
- Siz ótken joly I sanattaǵy joldar aqyly bolatyny jóninde aıtqan edińiz. Aqy tóleý qaı kezde engiziledi? Aqyly joldar ózin aqtaı ma?
- «Nurly Jol» memlekettik baǵdarlamasyna sáıkes 2020 jylǵa deıin respýblıkalyq mańyzy bar 7 myń shaqyrym avtomobıl jolyn salý jáne rekonstrýktsııalaý qarastyrylǵan. Osy jumystardyń aıasynda avtomobıl joldary I jáne II tehnıkalyq sanatqa aýystyrylady. ıAǵnı, avtomobıl joldary qaýipsiz ári qolaıly bolmaq. Biraq, joldardy salý bir basqa, al ony kútip-ustaý óte qymbat. Sondyqtan, respýblıkalyq bıýdjetke túsetin aýyrtpalyqty tómendetý úshin, sonymen qatar atalǵan avtomobıl joldaryn sapaly jáne qaýipsiz kúıde ustaý úshin aqyly júıe engizý josparlanýda.
Aıtalyq, aǵymdaǵy jyldyń aıaǵynda «Astana - Temirtaý», «Almaty - Qapshaǵaı» jáne «Almaty - Qorǵas» ýchaskelerinde jalpy uzaqtyǵy 469 shaqyrym jolǵa aqyly júıe engizemiz dep josparladyq. Sonymen qatar, jalpy uzaqtyǵy 5,5 myń shaqyrym bolatyn respýblıkalyq mańyzy bar avtomobıl joldarynda 2018-2019 jyldary aqyly júıeni jobalaý jumystary bastaldy. Aqyly júıe arqyly túsken qarjy tek osy joldy kútip ustaý úshin jumsalatyn bolady. Bul jerde birinshiden joldyń sapasy jaqsy bolady, ekinshiden, jol qaýipsizdigi qamtamasyz etý máselesi sheshiledi. ıAǵnı, joldardaǵy kólik apaty azaıady.
- «Nurly jol» baǵdarlamasy týraly aıtyp qaldyńyz, jalpy onyń aıasynda qansha jumys orny quryldy?
- «Almaty-Shý» ýchaskesinde ekinshi joldardy salý jobasy boıynsha qurylys kezinde 105 adam tartylyp, jeli paıdalanýǵa berilgen soń 70 shaqty adam jumyspen qamtylýy josparlanýda. Quryq portynda parom keshenin salý jobasy boıynsha búgingi kúni 210 adam jumys isteýde. Jalpy alǵanda jobany júzege asyrý kezinde shamamen 500 adam tartylyp, paıdalanýǵa berilgen soń 172 adamdy turaqty jumyspen qamtý josparlanǵan. Al, avtojol jobalaryna 2017 jyly «Nurly jol» baǵdarlamasynyń aıasynda 70 myńǵa jýyq adam tartyldy.
Jol qurylysy kezinde tartylatyn jumyskerler sanynyń 20% (10 myń) bilikti mamandar, jáne olar turaqty túrde jumyspen qamtylǵan. Qalǵan 80%-yn (41 myń) jol jumysshylary quraıdy, olar ýaqytsha jumyspen qamtylǵandar. Halyqty jumyspen qamtý ortalyǵy arqyly 1 myńǵa jýyq adam jumysqa ornalastyryldy.
- Mınıstr myrza, «EKSPO-2017» kórmesine oraı Astanaǵa jan-jaqty poıyzben qatynaıtyn halyqtyń sany kóbeıedi. Olardyń ishinde sheteldik týrıster de bar. Osyǵan baılanysty qandaı sharalar qolǵa alynbaq. Jolaýshylarǵa qatysty jazǵy kúnderi bılet tapshylyǵy bolmaı ma?
- Ákimdiktermen jáne «Astana EKSPO-2017» UK» AQ aldyn ala boljamdary boıynsha kórmege kelýshilerdiń túpkilikti sany anyqtaldy. Kórmege aımaqtardan keletin adamdardyń sany 1 mln. 800 myńnan asady degen boljam bar. Olardyń shamamen 1,1 mıllıonǵa jýyǵy temir jol kóligimen keledi dep kútilýde. Osyǵan baılanysty Mınıstrlik jolaýshylardy úzdiksiz tasymaldaýdy uıymdastyrý úshin baǵyttar sanyn arttyrý jumystaryn júrgizýde. Mysaly, Tulpar-Talgo vagondarymen jasaqtalǵan 14 jolaýshylar jáne qala mańyna qatynaıtyn poıyzdar iske qosylady. EKSPO kezinde tasymaldaýshylar qosymsha vagondar tirkeıdi (150 vagon). Qazirgi tańda 13 jolaýshy jáne qala mańy poıyzdary iske qosyldy. Jasalynyp jatqan sharalar jaz kezindegi bılet tapshylyǵyn eskere otyryp, temirjol kóliginiń qol jetimdiligin qamtamasyz etedi.
- Qazaqstan shet eldermen halyqaralyq áýe baılanysyn keńeıtýde. Ásirese «EKSPO-2017» kórmesi kezinde de birqatar áýe reısteri ashylatyny belgili. Osyǵan tolyǵyraq toqtalsańyz?
- Qazirgi tańda Astanadan halyqaralyq ushýlardy 17 áýe kompanııasy (olardyń ishinde: 15 sheteldik jáne 2 qazaqstandyq) 25 halyqaralyq baǵyt boıynsha aptasyna 193 reıstik jıilikpen júzege asyrady ( Ekaterınbýrg, Kazan, Moskva (Sheremetevo), Novosıbırsk, Omby, Sankt-Peterbýrg, Mınsk, Erevan, Kıev, Tashkent, Baký, Tbılısı, Bishkek, Seýl, Úrimshi, Beıjiń, Bangkok, Amsterdam, Varshava, Frankfýrt, London, Parıj, Antalıa, Stambýl, Dýbaı, Abý-Dabı).
«EKSPO-2017» halyqaralyq kórmesin ótkizý kezeńinde barlyq nıet bildirýshi sheteldik áýe tasymaldaýshylaryna Astana qalasyna aptasyna 7 reıske deıin oryndaý quqyǵy usynyldy.
Qazaqstanǵa qosymsha reısterdi tartý jumystarynyń nátıjesinde Polsha, Jańa Zelandııa, Italııa, Brazılııa, Meksıka, Pákistan, Gretsııa, Chehııa, Shvetsııa, Portýgalııa, Kanada, Ispanııa, Izraıl memleketteriniń áýe tasymaldaýshylaryna Astana qalasyna kúndelikti ushý oryndaýǵa quqyǵyn beretin 13 tıisti Ózara túsinistik týraly memorandýmǵa jáne kelissózderiniń Hattamasyna qol qoıyldy.
Bıyl maýsym aıynan bastap Astana qalasyna Polsha, Vengrııa, Fınlıandııa jáne Qytaı áýe kompanııalary tikeleı reısterdi ashyp jytyr. Aıtalyq, «LOT Polish Airlines» Varshavadan 29 mamyrdan aptasyna 4 reıstik jıilikpen, «WizzAir» 8 maýsymnan bastap Býdapeshten aptasyna 2 reıstik jıilikpen, «FinnAir» 18 maýsymnan bastap Helsınkiden aptasyna 2 reıstik jıilikpen, «Air China» 2 maýsymnan bastap Beıjińnen aptasyna 3 reıstik jıilikpen ushý baǵyttaryn oryndap keledi.
Budan bólek, qazaqstandyq áýe tasymaldaýshylar jazǵy merzimde 11 reıs ashýdy josparlap otyr. Olar: Astana - Erevan 2 reıs (SKAT), Astana - Mınvody - 5 reıs (SKAT), Astana - Kıev - 3 reıs, (Eır Astana), Astana - Sıan - 1 reıs (SKAT). Bunyń barlyǵy elimizge týrısterdiń kóbirek qatynaýyna jol ashady dep senemin.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
