Jaýlybaı Ótegenuly

Jaýlybaı Ótegenuly (týǵan jáne ólgen jyldary belgisiz) - Jońǵar jaýlaýshylarynyń joıqyn joryǵynan el basyna kún týǵan almaǵaıyp kezeńde óz qatarlarynyń qalyń ortasynan sýyrylyp shyǵyp, týǵan jerin tabandylyqpen qorǵaǵan, osy kúreste eren eńbegimen jalpaq jamıǵatqa tanylǵan aıtýly batyrlardyń biri.

El basyna kүn týғan kezeңde halқyna қorғan bolyp, қol bastaғan Jaýlybaı Өtegenұly Baғanalynyң Sary-Sarғaldaғynyң Tәңirberli bұtaғynan. Қalyptasқan dәstүrli kөshpendi sharýashylyқ tұsynda beıbit eңbekpen aınalysқan zerger-ұstalar әýletinen shyққan batyr. Aýyzsha әңgimelerde joıқyn kүsh ıesi Jaýlybaıdyң shaıқastar arasyndaғy saıabyr jyldarda ata kәsibi ұstalyқpen emes, eginshilikpen aınalysқandyғy jaıly derekter saқtalғan. Bizge jetken aңyzdarғa қaraғanda Jaýlybaı batyrdyң týynda shұbarala jolbarys beınesi salynғan eken. Қazaқ handyғynda қalyptasқan үrdis boıynsha jaýyngerlik joryқtarda týdy han emes, kөsem emes, olardyң әskerbasylary kөterip jүrgen. Mysaly, Abylaıdyң aқ týyn Oljabaı batyrdyң ұstaғany týraly tarıhı derekterde aıtylady. Osy tұrғydan kelgende, Baғanaly taıpasynyң týyn ұstaýshy Jaýlybaı sardar ekendigin baıқaýғa bolady. Bұnyң өzi Jaýlybaı batyrdyң joңғarғa қarsy soғysta ұly maıdannyң aldyңғy shebinde tұrғan Ұlytaý өңiri jasaғynyң belgili bir kezeңde bas қolbasshysy bolғandyғynan habardar etedi. Baraқ sұltan 1747 jyldyң kөkteminde Reseı patshasymen қarym-қatynas ornatpaқ nıetpen Sankt-Peterborғa elshilik jasaқtaıdy. Onyң құramynda Jaýlybaı batyr da bar edi. Bұl Jaýlybaıdyң batyrlyқ қasıetterin ғana emes, үlken aқyl-oı, bıik parasat ıesi ekendigin de bildirse kerek. Reseıdiң Ortalyқ memlekettik әdebıet jәne tarıh mұraғatynda saқtalғan Shoқan Ýalıhanovtyң «18 ғasyrdaғy Қazaқ batyrlary jaıly aңyzdar» atty eңbeginde sol zamannyң bir top saңlaқtarymen қatar Jaýlybaı batyr esiminiң atalýy onyң týғan halқy erekshe қadirlep, jadynda saқtaғandyғy jatyr. Өz ұrpaқtarynyң қolyndaғy atadan balaғa mıras bolyp kele jatқan shejirede batyrdy 1697 jyldarda týғan dep shamalaıdy. 1762 jylғy joңғarlarmen bolғan Bұlanty men Bileýti өzenderi arasyndaғy sheshýshi shaıқasқa deıingi jyldardaғy irili-ұsaқty ұrystarda Jaýlybaı soғys өnerinde өzindik өrnegi bar, boıyna týa bitken joıқyn kүshine aılasy men isi saı, қaı jaғynan da tolysқan jaýynger bolyp қalyptasty. Қas batyr Jaýlybaı týғan eliniң azattyғy jolynda joңғar joıқynyndaғy sheshýshi shaıқastardyң birinde mert boldy. Bir әңgimede Aңyraқaıda delinse, ekinshi bir derekterde onyң aқyrғy demi Alakөl-Itishpes soғysynda sheıit bolғandyғy aıtylady. Қalaı bolғanda da, Jaýlybaı Өtegenұly ? týғan jerin қorғaýғa shybyn janyn shүberekke tүıip үles қosқan, erlik үlgisin kөrsetip, maıdan dalasynda mert bolғan, osy 300 jylғa sozylғan soғystyң tarıhynda mәңgi өshpes iz қaldyrғan қaıratker tұlғa, ұlttyқ batyrlarymyzdyң biri ekendiginde daý joқ. Jaýlybaı batyr jaıyndaғy derekter halyқ aқyny Қalabaı Nazarұlynyң bir jyrynda, sondaı-aқ қazaқtyң belgili aқyny Serikbaı Ospanұlynyң «Jәnibek tarhan» dastanynda kezdesedi.Derekkөzi: Қ.Ahmetov, «Ұly dalanyң Ұlytaýy» ІІ tom,