Jat dindi qabyldaǵan áıelderdiń basym bóligi kúıeýleriniń talabyn oryndaǵan - ıslamtanýshy

ALMATY. QazAqparat - Áıel – otbasynyń uıytqysy. Asyl jarynyń tiregi. Tárbıeli, ıman júzdi, adamgershiligi mol, eshkimniń ala jibin attamaıtyn sanaly urpaq tárbıeleýde áıeldiń róli zor. Árbir áıeldiń bul dúnıedegi basty mindetteriniń biri analyq mindetin tıisinshe atqarý. Ol onyń qasıetti boryshy. Otbasynyń tynyshtyǵy sol kisilerdiń qolynda. Alaıda, qoǵamda ózekti máselege aınalyp otyrǵan jat aǵymdardyń jetegine ketken názik jandar da bar. Olardyń mundaı jolǵa túsýine ne túrtki boldy? Dinı ekstremızmniń qaýip-qaterlerin áıelderge qalaı túsindirýge bolady? Bul saýaldarǵa Almaty qalasyndaǵy Nur-Múbarak Egıpet ıslam mádenıeti ýnıversıtetiniń baspasóz hatshysy, ıslamtanýshy, dintaný ǵylymynyń magıstri Aısha Keńesbaeva jaýap berdi.

– Almatyda Qoǵamdyq damý basqarmasynyń uıymdastyrýymen dinı ekstremızm men terrorızmniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan sharalar úzdiksiz júrgizilip keledi. Arnaıy qurylǵan túsindirý tobynda sizde barsyz, Aısha Amanqyzy, dinı ekstremızm men terrorızmiń qaýiptiligin kimderge túsindiresizder?

– Túsindirý toby myqty mamandardan jasaqtalǵan. Men teolog retinde túsindirý jumystaryn júrgizemin. Bizdiń aýdıtorııamyzda shek joq. Oqý oryndary, medıtsınalyq mekemeler, kásiporyndar men saýda ortalyqtaryn qamtımyz. Negizgi maqsatymyz - adamdardy teris aǵymdardan saqtaý. Erip ketýine jol bermeý. Óıtkeni, teris aǵymdaǵylar qoǵamǵa qaýpti. Onyń jeteginde ketkender halyq arasynda dinı alaýyzdyq týyndatady. Bul bizdiń tarıhı dinimizge jat.

–Jat aǵymdaǵylardan qorqý kerek pe?

– Árıne, olar adamzatqa, jalpy qoǵamǵa qaýpti. Olar adamdardy adastyrady. Sanasyn ýlaıdy. Onyń negizgi aıqyn kórinisi - Sırııaǵa ketken qazaq otbasylary. Osynyń bári jat aǵymdaǵylarǵa erýdiń saldarynan oryn alyp otyr. Osynyń aldyn alý maqsatynda qazir túsindirý jumystaryn júrgizip jatyrmyz. Keıbir ortalar dinnen múldem beıhabar. Tipti, dindi túsinetin keıbir ortalar bizge synı kózben qaraıdy. Ondaı kezde olarǵa biz alǵan bilimimiz arqyly túsindirýge tyrysamyz. Eldiń tynyshtyǵy, halyqtyń amandyǵy bári osy dástúrli dinimizde, ata-babamyzdan qalǵan tarıhı qundylyqtardyń arqasynda ekenin túsindiremiz.

– Túsindirý jumystarymen qatar sizder olardyń suraqtaryna da jaýap beresizder ǵoı, turǵyndardy ne mazalaıdy?

– Durys aıtasyz, bizge suraqtar kóptep qoıylady. Olar ár túrli bolady. Biz barǵan ujymǵa, ortaǵa, adamdarǵa baılanysty. Mysaly, kolledj stýdentteri úshin dinniń ishki rýhy qyzyqty. Namazdy ne úshin oqıdy?, Orazany ne úshin ustaıdy?,- degen saýaldar qoıady. Sosyn biz de qarapaıym tilmen túsindiremiz. «Bisimilá dep bastaǵan isttiń berekesi bar», «salt-dástúrdi» mysalǵa keltirip otyryp túsindiremiz. Ózimizdiń salt-dástúrimizdi aıtamyz. Osy arqyly olardyń kókeıindegi suraqtarǵa jaýap qaıtaramyz. Sondaı-aq jastardy áleýmettik jelide abaı bolýǵa shaqyramyz. Óıtkeni, teris dinı aǵymdardyń negizgi qarmaǵy osy áleýmettik jelide. Olar osy jeli arqyly jastardy birtindep birtindep ózderine baýrap alady. Osyndaı tásildi qoldanady. Adamdar ózderine keregin áleýmettik jeliden izdeýdi, tabýdy ádetke aınaldyrǵan. Onda ol durys jazylǵan ba, burys pa oǵan ókinishke qaraı kóńil aýdarmaıdy.

– Áıel - otbasynyń berekesi, tynyshtyqtyń shyraqshysy. Desekte, elimizde áıel adamdardyń arasynda dinı radıkaldaný, dinı ekstremızmge ketip jatqandarybar. Olar mundaı joldy ne úshin tańdaıdy?

– Munyń sebepteri kóp. Men osy jolǵa túsken qyz-kelinshektermen áńgimelesken kezde túsingenim, olar kúıeýleriniń talaby boıynsha jat dindi qabyldaǵan. Olar jubaıynyń aıtqanyn buljytpaı oryndaý, olarǵa boısyný kerek dep oılaıdy. Bul endi turmysqa shyqqan kelinshekterge baılanysty. Al, jas qyzdarǵa keletin bolsaq, bul tikeleı otbasyna, ata-anasyna, aralasatyn ortasyna baılanysty bolady.

– Islam dininde áıeldiń orny, mártebesi qandaı?

– Áıelder erkektermen teń bolmasa da, olardan tómen ról atqarmaıdy. Islamda áıel, birinshiden, musylmannyń, múminniń tárbıeshisi. Islamnyń bolashaǵy múmin analardyń altyn qoldarynda. Islam dini alǵashqy ýaqyttan bastap-aq, áıel zatynyń januıadaǵy ári qoǵamdaǵy ornyn belgiledi. Ózine tıesili mindetin naqtylap, ar-uıaty men abyroıyn qorǵady. Altyn ǵasyrda hadıs ilimine jáne ony jetkizýde eń alǵash úles qosqan paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) jubaılary ekendigi sózsiz. Olar eń alǵash paıǵambar hadısterin kózderiniń qarashyǵyndaı saqtap, keler urpaqqa jetkizdi. Hafsa, Ýmmý Habıba, Ýmmý Sálámá jáne Aısha analarymyz hadıs salasyndaǵy eń tanymal áıelder. Bilgir de dana hazireti Aısha hadıs jáne fıqh salasynda kóptegen shákirt tárbıelep shyǵardy. Onyń iliminen nár alyp, attary máshhúr bolǵan Aısha bınt Talha, Ámra bınt Abdýrahman jáne Hafsa bınt Sırın sııaqty áıelder bar.

– Elbasymyz bir sózinde: «ózge elder bizdiń baıtaq jerimiz ben baılyǵymyzǵa qyzyǵa qaraıtyny belgili. Olar bizdi jaýlaý maqsatynda, adastyrý maqsatynda túrli ádister qoldanady»,- degen bolatyn. Sizdiń oıyńyzsha, ózge eldiń qıturqy saıasaty áıelderdi adastyrýdyń birden-bir tásili dep oılaısyz ba?

– Dinniń negizgi tiregi – senim. Bireý Allaǵa, bireý putqa, bireý aqshaǵa senedi. Búgingi qoǵamdaǵy keleńsiz jaılar senimge kelip tirelýde. Senimi teris adam qurdymǵa ketedi, bes ýaqyt namazyn qaza qylmaıtyn adamnyń senimi teris bolsa, ol erteńgi aqyrette báribir jemisin bermeıdi. Din memleketten bólek dese de, memleket búginde dinge asa mán berip otyr. Sebebi, senimniń teris bolýy qoǵamdy ishten iritýge ákelýi múmkin. Elimizdiń bolashaǵyna zııan keltirýge jumys jasap jatqan syrtqy kúshter bar. Sonyń saldarynan jastarymyzdyń qaısybiri eldi tastap, shetelge ketip jatyr. Budan birneshe jyl buryn 400-den astam adam Sırııadaǵy soǵysqa ketkeni aıtyldy. Buǵan seniminiń adasýy sebep bolyp otyr. Qýanatyn jáıt, sońǵy jyldary el aýmaǵynan Sırııa baǵytyna qaraı birde bir adam shyqpapty. Munyń ózi - úlken jetistik. Bul - osy elimizde atqarylyp jatqan jumystardyń nátıjesi. Ońaltý, túsindirýdiń jemisi desek te bolady.

– Jasyratyny joq, qaqtyǵys aımaqtaryna bizdiń elden áıelder de ketti?

– Qazir «Jýsan» operatsııasy arqyly kóptegen qandastarymyz elge oralyp jatyr. Olardyń ishinde áıelder de bar. Basym bóligi bilmestikten, dinı saýaty bolmaǵandyqtan nemese kúıeýniń qalaýymen ketkender.

– Sırııadan qaıtyp oralǵan áıeldermen kezdestińiz be?

– Árıne. Eki-úsh kelinshekpen ońaltý jumystaryn júrgizdim. Áńgimelestim. Meniń baıqaǵanym, olar dindi ustanamyz, namaz oqımyz degenimen, bilimi óte tómen. Qurandy durys oqı almaıdy. Olardyń kóbisi Abý Hanıfa mazhabynan beıhabar. Sizge bir-eki mysal keltireıin. Almatylyq bir boıjetken elimizdiń batys óńirine turmysqa shyǵady. Keıin ekeýi Almatyǵa jumys isteý úshin keledi. Alaıda, joldasy ózine laıyqty jumys taba almaıdy. Sóıtip, ol nápaqa tabý úshin Túrkııa eline ketedi. Aıta ketetin jáıt, ol jigit jat aǵymdy qoldaıtyndardyń biri. Sodan birneshe aıdan soń habarlasyp, áıelin shaqyrtady. Bul jerde bári jaqsy keremet dep sendiredi. Keremet «tosyn syı» daıyndap qoıǵanyn aıtady. Joldasyna ketken jas kelinshek Sırııanyń shekarasynan qalaı shyqqanyn ózi de baıqamaı qalady. Qaqtyǵys aımaǵynda joldasynan adasyp qalady, keıin kúıeýi qaıtys bolady. Endi, qazaqtyń kelinshegi ábden qınalady. Áıteýir áreń degende ata-anasyna habarlasyp, sol jaqta taǵy bir qazaqtyń jigitin kezdestirip, soǵan turmysqa shyǵyp, elge aman-esen oraldy. Bul kelinshektiki «taǵdyr» desek bolady. Men kezdesken ekinshi kelinshek te joldasynyń talaby boıynsha bala-shaǵasymen ketken. Ol Sırııada kúıeýinen, balasynan aıyrylyp keldi. Bul endi úlken qaıǵy. Qazir ol áıel elde. Aman-esen.

– Qazirgi áıelderge qoıylatyn talap bar ma?

– Áıelderge talap qoıa almaımyz, árıne. Biraq otbasyna degen jaýapkershilik bolý kerek. Qazirgi qyz-kelinshekterge danalyq jetispeıdi. Áıeldiń bilimi, ustanymy mindetti túrde balalaryna áser etedi. Bala, eń aldymen, ata-anasyna qarap ósedi. Atasynyń ósıeti, ájesiniń aqyly, ata-anasynyń bergen tárbıesi - bala bolashaǵynyń baǵyt-baǵdary. Eger anasy teris aǵymda bolsa, onda jaǵdaı qıyn. Sondyqtan, áıel ár basqan qadamyna abaı bolǵany abzal.

-Suhbatyńyzǵa rahmet!