Jat aǵym jetegindegilerdiń sanasyn qalaı saýyqtyramyz - Amanjol Meıirmanovpen suhbat

None
None
ALMATY. QazAqparat-Almaty qalasy Qoǵamdyq damý basqarmasy janyndaǵy aqparattyq-túsindirý tobynyń múshesi, QazBSQA oqytýshysy, gýmanıtarlyq ǵylymdardyń magıstri Amanjol Meıirmanov «QazAqparat» tilshisine bergen suhbatynda búgingi dinı ahýal boıynsha shataq dinge shyrmalǵandardyń sanasyn qalaı saýyqtyrýǵa bolatynyn aıtty.

- Amanjol aǵa, búgingi qazaq qoǵamynda ult tutastyǵyn saqtaý úshin qandaı is-áreketke mán bergen jón? Óıtkeni adamdardyń túrli kózqarasta bolǵany óz aldyna bólek taqyryp bolsa, dinı ustanymdarǵa bólinýi qaýipti qubylysqa aınalyp otyr.

- Rýhanı jańǵyrý jaǵdaıynda qazaq halqynyń táýelsizdiginiń baıandylyǵy úshin jáne jahandanýǵa jutylmaı órkenıet kóshine ózindik bet-beınesimen ilesýi úshin ulttyq biregeılený úderisi mańyzdy. Sondyqtan, qazaq etnosynyń, ult tutastyǵynyń kórinisi sıpattalǵan rýhanı muralardy taýyp, ulttyń etıkalyq ustanymdarymen ushtastyǵyn zertteýdiń máni zor. «Biregeılený», «biregeılik» uǵymdarynyń ózi sol qoǵam múshesiniń, jeke tulǵanyń ózin-ózi qandaıda bir áleýmettik, dinı, saıası, etnıkalyq qaýymdastyqtyń múshesi retinde sezinýimen anyqtalady. Biregeılený úderisi jeke tulǵanyń ózin áleýmettik jáne etnıkalyq toptyń múshesi retinde sezine otyryp, sol toptyń yqpalymen áleýmettik qyzmettiń alýan qyryn meńgerip, áleýmettik rólderdi oryndaı otyryp, qoǵamdaǵy etıkalyq qundylyqtar men moraldyq normalardy tıimdi meńgerýine múmkindik beredi. N.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna Joldaýynda ulttyq ıdeologııanyń ózegi retinde usynylǵan «Máńgilik el» ıdeıasy - halyqtyń rýhanı etıkalyq maqsat-múddesimen úndesetin, bolashaq asyl arman-murattarǵa qanattandyratyn ozyq ıdeıa.

- Rýhanı jańǵyrý ıdeıalary qazaq qoǵamyn qalaı damytaryna taldaý jasap bere alasyz ba?

- Adamzat tarıhynda, sol sııaqty qazaq halqynyń tarıhynda da áralýan memlekettik qoǵamdyq qurylymdar kezeń-kezeńimen ótti. Alaıda, sol zamandardan osy kúnge deıin ózektiligin joımaıtyn bolashaqqa ulasatyn etıkalyq ustanymdar men asyl maqsat-murattar bar. Sonyń biri – ult tutastyǵy men rýhanı táýelsizdikti saqtaı otyra, etıkalyq murattarǵa sáıkes órkenıet baǵytynda damý. «Ózin-ózi bılegen el baqytty, ózin-ózi tanyǵan er baqytty!» degen naqyl bar. Osy qazaq maqalynda el men erdiń baqyty egizdeı aıtylyp, el baqytynyń shartyn egemendikpen, al er baqytyn ózin-ózi taný arqyly rýhanı kemeldikke jetýimen baılanystyrý aıryqsha nazar aýdararlyq nárse jáne ol búgingi bizdiń kúıimizdi aıshyqtap, bet-baǵdarymyzdy aıqyndaıdy. Táýelsizdik – memlekettiń egemendigimen maǵynaǵa ıe bolsa, adamnyń damýy rýhanı egemendikpen tolyǵady.

- Qoǵamdy damytý úshin adamnyń ishki ál-aýqatyn, Abaı hakim aıtpaqshy, «kemel ınsan» bolýy úshin jeke adamnyń ishki rýhanı dúnıesin kemeldendirý kerek demeksiz ǵoı...

- Álbette, halyq sanasynda ótkendi búginimen jalǵastyratyn ár zamanda jańa qyrynan kórinip, túbegeıli máni arta túsetin er jáne el taǵdyrymen tamyrlas etıkalyq murat, múddeleri, qundylyqtary bar. Eldiń memlekettik táýelsizdigi – egemendiktiń negizgi maǵynasy bolsa, onyń máni qoǵamnyń negizgi tulǵasy – adamnyń, erdiń ishki erkindikti (oı azattyǵy – red.) ıelenip kemeldikke jetýimen tolyǵady. ıAǵnı, memlekettik qurylymynyń ózi dástúrli mádenıettiń syrtqy qorǵaýshysy retinde qyzmet atqaryp, sol dástúrli mádenıettiń tulǵasy – adamnyń – erdiń rýhanı tolysatyn ortasy bola alǵan jaǵdaıda ǵana naǵyz eldik muratqa jetedi.

- Ol úshin ne isteý kerek?

- Eldiń egemendigi men táýelsizdigi úshin kúresiniń ózekti máni – san ǵasyrlyq damý tarıhy bar atadan mıras bolǵan dástúrli mádenıetti qadirlep saqtaý jáne ony qazirgi zamannyń ındýstrıaldy-ınnovatsııalyq damýymen úılesin qamtamasyz etý. ıAǵnı, er jigittiń qorǵaýǵa tıisti negizgi namysy – ımany, otbasy, Otany bolǵandyqtan, basty etıkalyq ustanymdar da osyǵan mazmundas bolýy kerek.

- Osy túsinik jat aǵymǵa ketken adamdy otanshyldyq, qazaqy tamyryna jalǵaıdy dep oılaısyz ba?

- Dástúrli mádenıettiń tylsymynan tereń tamyr alyp, tyǵyz astasyp, jahandaný dáýirindegi árbir sheshýshi kezeńde boı kórseter qundylyqtar júıesi, er namysy jáne el múddesiniń tutastanǵan etıkalyq ustanymdarmen aıqyndalady. Osylaısha, adamnyń jeke oıy el múddesi rýhanı jańǵyrýmen ushtasyp, jan dúnıesindegi rýhanı hál-ahýaldy tanyp bilýi arqyly, etıkalyq adamgershilik – tazalyqqa, rýhanı kemeldikke umtylady. Osy máselege baılanysty Abaıdyń aqyn shákirtteriniń biri Shákárim qajy «adamdy bastyr ilgeri» degen sózdi óz shyǵarmalarynda qoldanady.

- Adamdy qalaı ilgeri bastyrýǵa bolady?

- Jan dertin emdeýge, adamdy súıýge, etıkalyq adamgershilikke adaldyqqa baýlý arqyly adamdy rýhanı kemeldikke jetkizýge bolady. Oıy azat adam nápsiniń jeteginde ketken adamnyń azǵyndaýyn, saıası múddelerdiń jeleýimen etıkalyq adamgershilik murattardan adasqan qoǵamnyń toqyraýyn, soqyr senim, jalǵan ıdeıalardyń sońynda ketip ǵylymnyń, dinniń, fılosoftardyń adasýy men burmalaýyna urynýdy taza aqyldyń syn-sarabyna sala bastaıdy. «Adasyp dinshil azǵanyn, pánshilder ǵylym qazǵanyn, fılosof oıshyl jazǵanyn, synaýǵa endi burdym bas» degen ǵulama bul betburysty jan izdenisinen týǵanyn aıtady. «Dinim qalaı, janym ne, Joǵalam ba ólgende? Álemdi kim jaratqan, osynsha túrlep, taratqan?», «Aqıret degen nemene, shyqqan jan qaıta kele me, kire me osy denege, dáleli qaısy sengende?» Bul suraq kez kelgen adamdy tolǵandyrmaı qoımaıdy, adam bolmysynyń mánin aıqyndaıtyn saýaldar. Árıne, bul suraqtardy ózine ózi qoımaıtyn, tipten osy saýaldardy ómiriniń ár kezeńinde jańartyp ózine qoıyp otyrmaıtyn adam kem de kem.

- Amanjol aǵa, jat dinı aǵym jeteginde ketken qanshama jastarymyz bar, Almaty qalasy ákimdigi Qoǵamdyq damý basqarmasy Monıtorıng jáne taldaý ortalyǵy arqyly profılaktıkalyq jumystardy júrgizýge belsendi úles qosýdasyz. Shyrmalǵandardy shataq dinnen aıyqtyrý úshin oqyrmanǵa aıtar keńesińiz bar ma?

- Jat dinı aǵym jeteginde ketkender kimder? Aqylmen tapqan nurly ımanǵa júginýshiler emes, dindi soqyr senimge aınaldyryp burmalaýshylar, dindi qaqpan qylyp adam aýlaýshylar, din terisin jamylyp, adamdy ań ornyna atýshylar, dindi tuzaq etip shákirtin quldyqqa májbúrleýshiler qara basyna paıdalanatyn burmalaýshylar. Osy ushqarylyqtary adamdardy dinnen bezdirgen. Osyndaı jalǵan nanymdardan qashqan adamdar ekinshi ushqarylyqqa uryndy, sóıtip, «jandy» jáne «Jaratýshyny» joqqa shyǵarýǵa bet burdy. Sondyqtan, dinniń aqyldy saýyqtyratyn, nápsini tyıatyn, rýhty ósiretin qasıetin ashý jáne dindi osy maqsatta ustanýdyń úlgisin kórsetý – basty maqsat bolýy kerek. Osyndaı izdenistiń joqtyǵynan dindi búginde ıdeologııalyq quralǵa aınaldyrý arqyly, álemge úreı men qorqynysh týǵyzyp, jekelegen toptardyń múddesine paıdalanýǵa umtylys úderisi arta túskeni kórinedi.

- Suhbatyńyzǵa rahmet

Сейчас читают
telegram