Jastar nege nesıeden kóz ashpaı ketti
ÓSKEMEN. KAZINFORM — Jastar búginde nesıeniń tuzaǵyna túsip, qaryzǵa belsheden batyp barady. Olar ne sebepti nesıeni ústi-ústine rásimdep, osyndaı jaǵdaıǵa jetken? Jastardy bul tordan qalaı bosatamyz? Kazinform tilshisi máseleniń mánisine úńilip kórdi.
Nesıeni ne úshin alady?
Aslan esimdi Kúrshim aýdanynyń turǵyny qazir turaqty jumys istep, úıilip qalǵan qaryzdan tam-tumdap qutylyp júr. Ol bizge mundaı halge qalaı jetkenin aıtyp berdi.
— Ýnıversıtetti «ekonomıst» mamandyǵy boıynsha támamdadym. Biraq mamandyq boıynsha jumys istegim kelmedi. Sebebi oqýǵa ata-anamnyń tańdaýymen túskenmin. Basynda qara jumysta júrdim. Qurylysta, kúzette jumys istep, áke-sheshem alyp bergen kólikpen taksıshi boldym. Sol kezde bir tanysym býkmekerlik keńsede bás tigip, jaqsy aqsha tabýǵa bolatynyn aıtyp qaldy. Ózimniń bala kúnnen fýtbol kóretinim bar. Sóıtip, fýtbol oıyndaryna aqsha sala bastadym. Áýelde utyp, qaltam birshama qalyńdap qaldy. Biraq sosyn utylyp, tapqanymnyń bárinen aıyryldym. Dostarymnan qaryz, mıkrokredıttik uıymdardan nesıe alyp, utysqa tige berdim. Qumartyp ketkenim sonsha erik-jigerden aıyryldym. Kóligimdi satyp, úıde ábden qarabet boldym. Qazir qateligimdi tolyqtaı túsindim. Endi ondaıǵa jolamaspyn! — deıdi ol.
Aty jónin atamaýdy suraǵan Zaısan aýdanynyń turǵyny dosynyń óz atyna nesıege iPhone uıaly telefonyn alyp berýdi ótingenin jetkizdi.
— Ózim kolledj stýdenti bolǵandyqtan tabysym joq. Burynnan etene jaqyn aralasyp júrgen dosymnyń ótinishine joq dep aıta almadym. Ol bolsa aı saıyn nesıeni keshiktirmeı tólep otyratynyn aıtyp, ant-sý ishti. Sengenim sonsha mysqaldaı kúmánim bolmady. Áýeli birneshe aı tólep te júrdi. Biraq keıin nesıeniń aılyq somasyn ózim jaba turýymdy suraı bastady. Sosyn múlde tólemeı qoıdy. Mende aqsha qaıdan bolsyn?! Basqalardan qaryzǵa suradym. Aqyr aıaǵynda jaǵdaıdy áke-shesheme aıtýyma týra keldi, — deıdi stýdent.
Jastardyń arasynda «aqshany kúrep tabamyn» dep jeke kásibin ashyp jatatyndar az emes.
Ókinishtisi, olar qajetti bilim alyp, tájirıbe jınaqtaýǵa ýaqyt shyǵyndaǵysy kelmeıdi. Maqaldatyp aıtsaq, «kótere almas shoqpardy belge baılaıdy».
— Eldiń kóbi fastfýdqa úıir ekendigin bilgendikten jeke kásip ashýǵa bel baıladym. Eń birinshi, shyǵyndy eseptep, bankten qajetti somaǵa nesıe rásimdedim. Óskemenniń ortalyq kósheleriniń birinen jerdi jalǵa alyp, dúńgirshek qoıdym. Aspaz ben daıashyny jumysqa alyp, tamaqqa tapsyrys bergenderge óz kóligimmen mekenjaılaryna jetkizip júrdim. Biraq tabys men oılaǵandaı bolmady. Kerisinshe, qyp-qyzyl shyǵynǵa battym. Aqyr aıaǵynda kásibim jabylyp, nesıeni tóleı almaı sergeldeńge tústim. Áıteýir, bankrottyq rásimdegen soń jaǵdaıym ońalyp qaldy, — deıdi Mıras esimdi óskemendik.
Qarjylaı saýattylar qaryzǵa batpaıdy
Jastardyń ne úshin nesıe alatynyn túsindik. Endi ne istemek kerek?
Bul suraqty Prezıdent janyndaǵy jastar saıasaty jónindegi keńestiń múshesi, Óskemen qalalyq máslıhatynyń depýtaty Baqytjan Erbolqyzyna qoıyp kórdik.
— Qazirgi qoǵamdaǵy nesıege belsheden batý máselesi óte ózekti jáne kúrdeli. Jastardyń jappaı nesıege kirýiniń birneshe sebebi bar. Sonyń biri — qarjylaı saýattylyqtyń tómendigi. Jastar turmaq, aqyl-oıy tolysqan eresek jandardyń kóbi qarjyny basqarý, jeke bıýdjet qurý, nesıeniń sharttaryn túsiný boıynsha bilimge zárý. Jastardyń turaqty jáne jetkilikti tabysynyń joqtyǵy da olardy nesıe alýǵa ıtermeleıdi. Olar ásirese, kúndelikti qajettilikterdi óteý nemese ózi úshin mańyzdy dep tapqan zatty satyp alý úshin nesıe rásimdeıdi, — deıdi ol.
Baqytjan Erbolqyzynyń aıtýynsha, nesıeni ońaı alý múmkindigi de jaǵdaıdy ýshyqtyryp tur.
— Bankter men mıkroqarjylyq uıymdar nesıe alýdy barynsha jeńildetip jiberdi. Tek jeke kýálikpen-aq aqsha alýǵa bolady. Bul adamdardyń uzaq merzimdi saldaryn oılanbaı, tez sheshim qabyldaýyna áser etedi. Áleýmettik jelilerdegi zamandastarynyń teris áserinen talaı jas «nesıesiz ómir súre almaımyz» degen oıǵa boı aldyrady. Bul olardy artyq shyǵyn jasaýǵa jáne qaryzdyń sheńgeline batýǵa májbúrleıdi, — deıdi Prezıdent janyndaǵy jastar saıasaty jónindegi keńestiń múshesi.
Óz sózinde ol máseleni sheshýdiń naqty joldaryn usyndy.
— Eń áýeli qarjy saýatyn arttyrý kerek. Halyqqa, ásirese jastarǵa qarjylaı saýattylyqty úıretetin trenıngter, semınarlar uıymdastyrý qajet. Bıýdjetti qalaı josparlaý, tabysty qalaı kóbeıtý jáne nesıege baılanýǵa qatysty táýekelderdi qalaı azaıtý kerektigin túsindirý mańyzdy. Odan soń memlekettik baqylaýdy kúsheıtken jón. Mıkroqarjylyq uıymdar men bankterdiń sharttaryn qatań baqylaýǵa alyp, halyqty joǵary paıyzdyq mólsherlemeden qorǵaý kerek. Sonymen qatar jurttyń tabys deńgeıine sáıkes nesıelik lımıt engizý tıimdi bolar edi. Taǵy bir qadam — nesıe alýdyń mádenıetin ózgertý. Nesıeni tek asa qajetti jaǵdaılarda jáne naqty josparmen alý kerektigin túsindirgenimiz abzal. Áleýmettik jeliler men medıa arqyly «aqyldy qarjylyq sheshimder» ıdeıasyn nasıhattaý qajet. Qaryzǵa ábden kirgen adamdar úshin qaıta qarjylandyrý nemese ýaqytsha jeńildikter qarastyratyn memlekettik baǵdarlamalardy iske qosý kerek. Eń bastysy, nesıege táýeldilik — tek ekonomıkalyq emes, psıhologııalyq jáne áleýmettik másele ekendigin túsinetin kez jetti. Sondyqtan bul túıtkildiń túıinin tarqatý úshin keshendi tásilge kósheıik, — deıdi Baqytjan Erbolqyzy.
Alaıaqtardan abaı bolyńyz!
«Qaryzsyz qoǵam» jobasynyń Shyǵys Qazaqstan oblysy boıynsha tálimgeri Ermek Jumaǵulov jastardyń arasynda alaıaqtarǵa tap bolyp jatatyndardyń kóptigin tilge tıek etti.
— Tek qarttar emes, jastar da alaıaqtardyń toryna túsip jatady. WhatsApp-taǵy kúdikti siltemelerge ótip, túrli aılamen qońyraý shalǵan ákkilerge telefonyna kelgen SMS-kodty aıta salady. Sóıtip atyna nesıe rásimdelip, opyq jeıdi. Dese de qazir halyq alaıaqtardyń qaýpin birshama túsinip qaldy. Oǵan polıtsııa, ákimdik tarapynan júrgizilip jatqan jan-jaqty túsindirý jumystary áser etti. Bizdiń jobanyń da bir maqsaty sol. Semınarymyzǵa qatysty jastardyń biri tipti ákesin qutqaryp qaldy. Úıde otyrǵanynda ákesine qońyraý shalǵan bireýlerdiń ózderin bank qyzmetkeri retinde tanystyryp, kod surap jatqanyn estigen. Lezde aralasyp, ákesine mán-jaıdy túsindirdi. Abyroı bolǵanda, úlgerip qalyp, ákesin qomaqty shyǵynǵa batyrǵyzbady. Sebebi biz semınarda alaıaqtardyń qalaı áreket etetinin búge-shigesine deıin túsindirip, naqty mysaldarmen keltiremiz, — deıdi ol.
Ermek Jumaǵulov jastardy ózderin jan-jaqty jetildirýge, esh ýaqytta óz atyna basqaǵa nesıe alyp bermeýge shaqyrdy.
Nesıeden kóz ashpaı ketken jastar qarjylaı saýatyn arttyryp, ár qadamdy jeti ret ólshep, bir ret kesip baryp jasaǵany abzal. Sonda ǵana kredıtten qutylyp, tereń tynystaıdy.
Al el bolashaǵyn tý etken óskeleń urpaq qaryzdyń shyrmaýynan shyǵa almaı qalsa qoǵamǵa, elge paıdasyn tıgizý turmaq, qara basynyń qamyn kúıtteýge dármensiz bolmaq.
Eske salsaq, buǵan deıin aýyl halqynyń nege jıi nesıe alatynyn jazǵanbyz.