Jastar arasyndaǵy dinı ekstremızmniń qalaı aldyn alýǵa bolady
Búgingi tańda qoǵamdyq ómirdi demokratııalandyrý jáne izgilendirý jaǵdaıynda ulttyq ereksheligimizdi aıqyndaıtyn rýhanı mádenıetimizdi jetildirý qajettiligi týdy.
Sońǵy jyldary Ortalyq Azııa aýmaǵynda jalpy ekstremızm túrleriniń qaýpi kúsheıdi. Tájikstan, Qyrǵyzstan, Ózbekstan jáne ishinara Qazaqstan Respýblıkalaryndaǵy ártúrli ekstremıstik baǵyttaǵy uıymdar tarapynan bolǵan jaǵdaılar, jalpy ekstremızm túrleriniń, onyń ishinde dinı ekstremızm qubylysyn zertteýdiń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Sebebi dinı ekstremızm – dinı artyqshylyq, dinı alaýyzdyq, jekkórýshilik, dindi saıasattandyrý sııaqty eń shetki qısynsyz kózqarastary men áreketteri arqyly paıda bolatyn qoǵamǵa qaýipti qubylys bolyp tabylady.
Áıtse de, Qazaqstanda dinı ekstremızm kórinis bermegen qubylys dep aıta alamyz. Biz halyqtyń jáne elimizdiń kóshbasshylarynyń danalyǵyna kóz jetkize otyryp, sonyń arqasynda bizdiń elimizde ultaralyq jáne konfessııaaralyq negizde shıelenis bolmaǵandyǵyn maqtanyshpen aıta alamyz. Qazaqstan tek etnostyq nemese dinı kózqarastardy negizge ala otyryp, qandaı da bir qaqtyǵysýshy elderge eshqashan qoldaý kórsetken emes. Sebebi, Qazaqstanda «sóz bostandyǵyn» jamylyp, ulttyq nemese dinı qadir-qasıetin qorlaýǵa eshkimge jol berilmeıdi.
Degenmen, dinı ekstremızm óte aýyr áleýmettik-quqyqtyq jáne etno-psıhologııalyq másele bola otyryp, kópaspektili bolyp tabylady. Osyǵan baılanysty, Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti N.Á. Nazarbaev: «Ekstremızm Qazaqstanda keń aýqymda paıda bola qoımaǵan qubylys. Alaıda konfessıonaldyq turaqsyzdyqtyń bizde de boı kóterýiniń belgili bir qaýpi bar. Árıne, osy qaýipti óz ýaqytynda sezinip, aldyn alý qajet», - degen keleńsizdiktiń aldyn alýshy bastamalary saqtyq pen uqyptylyqqa shaqyrýdyń negizi bolyp otyr.
Jastar arasynda dinı ekstremızmniń aldyn alý sharalary boıynsha jumys eń aldymen, óskeleń urpaqqa beriletin tárbıemen ushtastyryla atqarylýy tıis. Sebebi búgingi jas býyn erteńgi eldiń keleshegin quratyn, tizginine ıe bolatyn aǵa býynǵa aınalmaq.
Ekstremızmniń aldyn alý jumysyn uıymdastyrý barysynda birneshe deńgeıden turatyn júıeni umytpaǵan jón. Eń aldymen, Qazaqstan Respýblıkasynda turyp jatqan barlyq jastar: bul deńgeıde jasóspirimderdiń ómirlik múmkindikterin kóterýge, qorǵansyzdyq sezimin tómendetýge, olardyń ózindik is-áreketin júzege asyrýy men ómirlik áreketine qajetti talaptardy qurýǵa baǵdarlanǵan jalpy profılaktıkalyq sharalardy iske asyrý qajet.
Ekstremıstik belsendilik nazaryna iligýi múmkin «qaýip zonasyndaǵy» jastar da úlken baqylaýdy talap etedi. Bul kategorııaǵa áleýmettik-dezorıentatsııalanǵan, nashar, áleýmettik-ekonomıkalyq statýsy tómen, devıatsııaǵa jaqyn (alkogolızm, narkomanııa, fızıkalyq jáne moraldy-adamgershilik zorlyq) otbasynan shyqqan jastar, jaýapqa tartylmaıtyn, ekstremaldy ýaqyt ótkizýge, ıaǵnı ekstremıstik sýbmádenıetke qatysýyn ýaqyt ótkizýdiń tabıǵı formasy retinde sanaıtyn «altyn jastar», agressııaǵa jaqyn, máselelerdi kúshtep sheshý ádisin qoldanatyn, refleksııa men ózin-ózi retteý daǵdylary damymaǵan balalar, jasóspirimder, kóshelik devıatsııaǵa jaqyn neformaldy birlestikterge qatysýshylar men jastar sýbmádenıetin tasýshylar, ekstremısttik-saıası, dinı uıymdardyń, qozǵalystardyń, sektalardyń músheleri kiredi.
Osyǵan baılanysty eń aldymen jastar ómir súretin áleýmettik ortany ońtaılandyrý, ony jaqsartý, konstrýktıvti ózara áreket keńistigin qurý, áleýmettik jobalardy iske asyrýǵa qatysý, jastardyń ekstremısttik ortasyn joıý ádisterin quraý, jasósipirm tulǵasyn áleýmettendirý úderisine tıimdi áser etý mehanızmderin, ony qoǵamnyń áleýmettik-mádenı keńistigine kiristirýdi qurastyrý kerek.
Ál-farabı atyndaǵy QazUÝ Pedadogıka jáne bilim berý menedjmenti kafedrasynyń aǵa oqytýshysy, PhD 2 kýrs doktoranty Jumabekova Qyrmyzy Baqytqalıqyzy
