Jasyl nesıege basymdyq: Qazaqstan turaqty damýǵa $610 mlrd qaıdan alady
Qazaqstanda bıylǵy naýryzdyń sońynda turaqty qarjy naryǵynyń kólemi 227,8 mlrd teńgeni qurady. Al elimizdiń 2060 jylǵa qaraı kómirtek beıtaraptyǵyna qol jetkizýine 610 mıllıard dollar ınvestıtsııa qajet. «Jasyl» nesıeler el ekonomıkasyn kótere ala ma, joq pa jáne búginde Qazaqstanda turaqty qarjy naryǵy qalaı damyp jatyr? Bul týraly Kazinform tilshisiniń materıalynan oqyńyz.
Turaqty damýdy qarjylandyrýdyń alǵysharty
Sońǵy 100 jylda aýa temperatýrasy búkil planetada 0,5-4 gradýsqa joǵarylady (orta eseppen 0.9oC). Tómendegi kartadaǵy qara qyzyl daqtar 2060 jyly shóleıttený boljamyn kórsetedi.
Jahandyq jylynýdyń negizgi sebebi – parnıktik gazdardyń shyǵarylýy.
Temperatýranyń joǵarylaýynan tabıǵı apattar bolyp, jahandyq zardaptarǵa ákeldi. Ókinishtisi, olar turaqty túrde jıilep keledi.
Eýropalyq komıssııanyń málimetinshe, aýa raıynyń qolaısyzdyǵynan jahandyq shyǵyn 2007 jyldan 2017 jylǵa deıin 86%-ǵa ósti jáne 2017 jyldyń ózinde 100 mıllıard dollardy qurady.
Jahandyq klımat ózgerýine qarsy kúreste álem elderi birikti
Bul jaǵdaıdyń qaıtymsyz protsesterge ákeletinin túsingen 190 memleket Parıj kelisimine qol qoıdy. Sóıtip elder jahandyq temperatýranyń ónerkásipke deıingi deńgeıden (1850-1900 j.j.) 2°S joǵarylaýyn shekteýdi, sonymen qatar temperatýranyń joǵarylaýyn 1,5°S-qa deıin shekteý úshin jumyla jumys atqarýdy maqsat etti.
Parıj kelisimine qol qoıǵan elder shyǵaryndylardy azaıtý jáne klımattyń ózgerýine beıimdelý boıynsha is-qımyl josparlaryn ázirleýge jáne olardy árbir 5 jyl saıyn jańartýǵa mindetti. Olar Ulttyq deńgeıde belgilengen jarnalar (ONÝV) quıyp otyrýǵa ýaǵdalasty, sóıtip 186 memleket óziniń jarnasyn belgiledi.
Al 137 el kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý maqsatyn jarııalady. Kómirteginiń beıtaraptyǵy osy ǵasyrdyń ekinshi jartysynda antropogendik shyǵaryndylar men parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń sińirilýi arasyndaǵy tepe-teńdikke qol jetkizý arqyly jahandyq jylynýdy 2°C-qa deıin shekteý (1,5°C) maqsatymen kómirqyshqyl gazy shyǵaryndylaryn nólge jetkizýdi kózdeıdi.
Qorshaǵan ortany saqtamaı, alǵa jyljý múmkin emes
Sonymen qatar, elder qorshaǵan orta men resýrstar saqtalǵan jaǵdaıda ǵana alǵa jyljý múmkin ekenin túsindi. Bul turaqty damý dep atalady. Ol úsh qaǵıdatqa negizdelgen: qorshaǵan ortaǵa jaýapkershilikpen qaraý (Environment), áleýmettik jaýapkershilik (Social) jáne korporatıvtik basqarýdyń tıimdi júıesi (Governance), ıaǵnı ESG.
Qorshaǵan ortaǵa oń áser etetin jobalardy (jasyl oblıgatsııalar), naqty áleýmettik toptarǵa (áleýmettik oblıgatsııalar) jáne qorshaǵan ortaǵa oń áserin tıgizetin ónimderdi, jeke áleýmettik toptardy (turaqty damý baılanystary) qamtıtyn ESG qarjylandyrý tujyrymdamasyn anyqtady.
Oblıgatsııalar – ony shyǵarǵan sýbektiniń (qaryz alýshynyń, emıtenttiń) menshik ıesinen (ustaýshydan) belgili bir qaryz somasyn alǵanyn rastaıtyn jáne ony belgilengen merzimde qaıtarýǵa, sondaı-aq kýpondy (paıyz) tóleýge mindettenetin boryshtyq baǵaly qaǵaz.
Mysaly, jasyl oblıgatsııalar – túsimderi jańa nemese túsimi bar «jasyl» (ekologııalyq) jobalardy tolyǵymen nemese bir bóligin qarjylandyrýǵa paıdalanylatyn boryshtyq qural.
Aıta ketý kerek,ESG qarjylandyrýymen qatar ESG ınvestıtsııalaý tujyrymdamasy paıda boldy. Bul – ınvestorlar qorshaǵan ortaǵa jáne qoǵamǵa oń áser etetin kompanııalardy qoldaýǵa mindettenetin jáne ınvestıtsııalyq úderiste áleýmettik, ekologııalyq jáne basqarý táýekelderin baǵalaıtyn áleýmettik jaýapty ınvestıtsııalaý túri.
Bul rette ekinshi pikir alý nemese jobanyń turaqty jobalar krıterıılerine sáıkestigin tekserý túrindegi baǵalaý halyqaralyq standarttarǵa, ulttyq jáne aımaqtyq taksonomııalarǵa (taksonomııa – júıeleý, jikteý) sáıkes júzege asyrylýy tıis. Álemde mundaı baǵa beretin uıymdar sanaýly ǵana.
Qazaqstanda mundaı uıym bireý. Ol – Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń (AHQO) «Jasyl qarjy ortalyǵy» ǵana. Ony ICMA halyqaralyq kapıtal naryǵy qaýymdastyǵy moıyndady jáne Climate Bonds Initiative (CBI) akkredıtatsııasynan ótken. Búginde jasyl jobalardy ilgeriletýde AHQO Jasyl qarjy ortalyǵy kósh bastap tur. Qazaqstandaǵy shyǵarylǵan jasyl oblıgatsııalar men nesıelerdiń 60%-yn AHQO Jasyl qarjylandyrý ortalyǵy baǵalady. Sonymen qatar, «Jasyl qarjy ortalyǵy» konsaltıngtik qoldaý kórsetedi jáne jobalardy súıemeldeıdi.
Syrtqy baǵalaýdy alý jobanyń óz portfolıosy úshin ESG oblıgatsııalaryn izdeıtin tematıkalyq ınvestorlar tarapynan qarjylandyrylý múmkindigin arttyrady. Al, syrtqy baǵalanǵan jobalarǵa beriletin nesıeler tańbalanǵan jasyl nesıeler dep atalady.
Qazaqstanda turaqty qarjy naryǵy qalaı damyp keledi?
Ártúrli elderdiń úkimeti óziniń uzaq merzimdi damý strategııalaryna turaqty damý qaǵıdattaryn qosady, Qazaqstan da bul turǵyda tys qalǵan emes. Osylaısha, elimiz 2013 jyly qorshaǵan ortanyń sapasy men halyqtyń ómir súrý sapasyn jaqsartýdyń negizin qalady jáne jasyl ekonomıkaǵa kóshý tujyrymdamasyn qabyldady. Tujyrymdamaǵa sáıkes, jasyl ekonomıkaǵa kóshý úshin qajetti ınvestıtsııa kólemi jyl saıyn JІÓ-niń shamamen 1%-yn quraıdy, bul jylyna 3-4 mlrd dollarǵa teń.
Basqa elder sııaqty Qazaqstan da 2060 jylǵa qaraı kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizý nıetin málimdedi. Kómirtegi beıtaraptyǵy strategııasyna sáıkes, Qazaqstandaǵy kómirteginiń tómen deńgeıin damytýǵa jáne kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizýge arnalǵan taza ınvestıtsııa 610 mıllıard dollarǵa baǵalanady, alaıda tikeleı memlekettik ınvestıtsııalar jalpy ınvestıtsııanyń 3,8%-y ǵana – tym az úlesti quraıdy. Investıtsııalardyń jartysynan astamy nemese 386,3 mıllıard dollar resýrstyq sektorlardan ekonomıkanyń jasyl sektorlaryna qaıta baǵyttalady. Taǵy 223,7 mıllıard dollar – talap etiletin jańa ınvestıtsııalyq resýrstar.
Turaqty qarjyny damytý aıasynda el jasyl qarjy naryǵyn qalyptastyrýdy óz moınyna alady. Búgingi tańda Qazaqstanda jasyl qarjylandyrý tetikteri qalyptasty, naryqtyń jumys isteýi men damýynyń normatıvtik-quqyqtyq bazasy quryldy.
«Jasyl qarjy» tujyrymdamasy Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Ekologııalyq kodeksi men Kásipkerlik kodeksinde bekitilgen. Shaǵyn jáne orta kásipkerlik sektoryndaǵy emıtentterdi zańnamalyq deńgeıde yntalandyrý: jasyl jobalardy iske asyrý úshin berilgen nesıeler boıynsha mólsherlemeni jáne jasyl oblıgatsııalar boıynsha kýpondyq mólsherlemeni sýbsıdııalaý, sondaı-aq jasyl oblıgatsııalar boıynsha kepildikter engizildi.
Sondaı-aq, 2021 jyly «Jasyl taksonomııa» – qoldanystaǵy tabıǵı resýrstardy paıdalaný tıimdiligin arttyrýǵa jáne qorshaǵan ortaǵa teris áser etý deńgeıin tómendetýge baǵyttalǵan jasyl jobalar sanattaryn jikteýdiń biryńǵaı júıesi qabyldandy.
Qazaqstandaǵy alǵashqy jasyl nesıeler
AHQO deregine súıensek, Qazaqstandaǵy turaqty qarjy naryǵy 2020 jyly iske qosyldy. Al tańbalanǵan jasyl nesıelendirý naryǵy 2021 jyldyń qyrkúıeginde Eýrazııalyq damý banki men «Batys tranzıt» AQ «Atyraý qalasyndaǵy kóshelerdi jaryqtandyrý jelileri» jobasyn qarjylandyrý úshin 3,6 mlrd teńgege jasyl nesıelik kelisimge qol qoıǵan kezde bastaldy.
Qazaqstandaǵy turaqty qarjy naryǵy 2024 jylǵy naýryzdyń aıaǵynda barlyq tirkelgen jasyl oblıgatsııalardy, áleýmettik oblıgatsııalardy jáne tańbalanǵan jasyl nesıelerdi (belgilengen nesıeler – LMA/LSTA jasyl nesıeleý salasyndaǵy halyqaralyq standarttarǵa sáıkes berilgen nesıeler) esepke alǵanda 277,8 mlrd teńgeni qurady.
Qazaqstandaǵy jasyl oblıgatsııalar men jasyl nesıelerdi shyǵarýdan túsetin túsimder negizinen energııa tıimdiligin arttyrý jobalaryna (kóshelerdi jaryqtandyrý jelilerin salý jáne paıdalaný, elektr jelilerin qaıta qurý), sondaı-aq jańartylatyn energııa kózderi jobalaryna jáne basqa da aralas jasyl jobalarǵa baǵyttalady.
Maqsatty ındıkatorlarǵa qol jetkizý qatań baqylaýǵa alyndy
Qazaqstan Respýblıkasy Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi qarjy sektoryn retteýge ESG qaǵıdattaryn engizý boıynsha Jol kartasyn iske asyra bastady. Jol kartasyna sáıkes, 2024 jyly qarjy ınstıtýttarynyń jarııalanǵan jyldyq esepteriniń, onyń ishinde jasyl nesıeler boıynsha eseptiliktiń sheńberinde qarjy sektorynda mindetti ESG eseptiligin engizý josparlanǵan.
AHQO sarapshylarynyń pikirinshe, bankterden jasyl nesıeler kólemi týraly derekterdi ámbebap jınaý jasyl ınvestıtsııalardyń jalpy kólemin jaqsyraq baǵalaýǵa jáne jasyl jobalardy yntalandyrý sharalaryna yqpal eter edi. Bul rette «Jasyl taksonomııa» quralyn bankterdegi jasyl nesıelerdi baqylaý úshin esep berý júıesin qurýǵa paıdalanýǵa bolady.
Búgingi tańda AHQO Jasyl qarjy ortalyǵy jasyl kapıtal (Green equity)/jasyl IPO (Green IPO) sııaqty jańa jasyl ónimderdi damytý boıynsha jumys istep jatyr. Bul ortalyq sarapshylarynyń pikirinshe, jasyl jobalarǵa ınvestıtsııa salý jáne qazaqstandyq emıtentterdiń suranysyn týdyrýy bolýy múmkin.
Sarapshylar memleketter qarjy naryǵyna shyǵý arqyly jeke sektor men ınvestorlarǵa turaqty damý nıetteri týraly kúshti sıgnal beredi degen pikirde. Al turaqty damý boıynsha quraldardy shyǵarý qosymsha ınvestıtsııa kózderin tartý jáne emıtentterdi kapıtal naryqtaryn paıdalanýǵa yntalandyrý arqyly ishki naryqty damytýdyń taǵy bir katalızatory bola alady.
Aıtpaqshy, jaqynda Dúnıejúzilik banktiń Atqarýshy dırektorlar keńesi eldegi turaqty jáne ádil ekonomıkalyq ósýdi qamtamasyz etýge baǵyttalǵan reformalar serııasynyń birinshi kezeńin – Qazaqstandaǵy jasyl jáne ınklıýzıvti ekonomıkaǵa kóshýdi qoldaýǵa arnalǵan 600 mıllıon dollarlyq operatsııany maquldady.
Eger atalǵan sharalar ýaqytyly oryndalsa jáne qajetti ınvestıtsııalar tartylsa, elimiz turaqty damýdy qarjylandyrýdaǵy maqsatyn oryndap, ekologııany saqtap, kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizgen memlekettiń qataryna kiretini sózsiz.
