Jarqyn bolashaqqa negiz bolǵan sapar

Ótken aptada Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Vladımır Pýtınniń shaqyrýymen Reseı Federatsııasyna jumys saparymen bardy, dep habarlaıdy QazAqparat «Egemen Qazaqstan» gazetine silteme jasap.

Bul – Qazaqstan Pre­zıdentiniń osy elge jasaǵan bıyl­ǵy alǵashqy sapary. Eki kún­niń ishinde, ıaǵnı 10-11 aqpan kún­deri Memleket basshysy áýeli Más­keýde, sodan keıin Reseı­diń qarqyndy damyp kele jatqan aımaǵy – Tatarstan Respýb­lı­kasynda boldy.

Bizdiń Prezıdentimiz Vladımır Pýtınmen Máskeýde joǵary deńgeıde mazmundy, eń bastysy tabysty kezdesý ótkizdi. Eki kóshbasshynyń aıtýynsha, 4 saǵattan astam ýaqytqa sozylǵan áńgime Qazaqstan men Reseı arasyndaǵy kún tártibinde turǵan qazirgi ózekti máselelerdi ashyq ári ózara senim negizinde talqylaýǵa múmkindik berdi.

Kelissóz formatynyń ashyq bolǵany sondaı prezıdentter áleýmettik ara qashyqtyqty saqtamaı, qol alysyp, bir-birimen tós qaǵystyryp amandasty. Osydan-aq kezdesýdiń joǵary deńgeıde uıymdastyrylǵanyn baıqaýǵa bolady. Qazirgideı «kovıd» kezinde mundaı joǵary deńgeıde qabyldaý – sırek kezdesetin jaǵdaı. Iran, Frantsııa sııaqty elderdiń Prezıdentterin salqyn qabyldap, olarmen úlken aq ústeldiń eki basynda otyryp kelissóz júrgizdi.

Qasym-Jomart Toqaev pen Vladımır Pýtınniń kezdesýi Kremldiń Kamınnyı zalynda ótti. Hattama boıynsha prezı­dentter bir metr ara qashyqtyqta otyrdy. Qazaqstan Prezıdentimen kezdesýdiń erekshe formatta ótýi eki eldiń shynaıy dostyq qarym-qatynasta ekenin kórsetedi. Mundaı erekshe iltıpatty byltyr jyl sońynda Sankt-Peterbýrgte ótken TMD-ǵa múshe memleketterdiń sammıtinen de baıqaýǵa bolady.

Vladımır Vladımırovıch pen Qasym-Jomart Kemeluly qala kóshelerimen júrgende bir kólikke otyryp, memleketter arasyndaǵy ekijaqty qatynastardy talqylady.

Eki el basshylarynyń Kremlde ótken kelissózderi bilim berý, tsıfrlandyrý, ǵaryshty ıgerý salalary men atom energııasyn beıbit maqsatta paıdalaný baǵytynda mamandar daıarlaý isi boıynsha mańyzdy kelisimder toptamasyna qol qoıýmen aıaqtaldy.

Qazaqstanda Reseıdiń jetekshi jo­ǵary oqý oryndarynyń fılıaldary jeli­­sin keńeıtý, sondaı-aq bizdiń «Bola­shaq» baǵdarlamasy aıasynda qajetti mamandar daıarlaý jóninde mańyz­dy ýaǵ­dalastyqtarǵa qol jetkizildi. Bul baǵyt boıynsha Almatyda MIFI-diń, Aty­raýda Gýbkın atyndaǵy ýnı­ver­sıtet­tiń fılıaldaryn ashý jumystary bas­talyp ta ketti. Baýman atyndaǵy Más­keý memlekettik tehnıkalyq ýnıver­sı­te­­timen jáne basqa da birqatar oqý orny­­men olardyń ókildikterin ashý jaıyn­da kelissózder júrgizilýde. Qazaq­stan­nyń «Halyqaralyq baǵdarlamalar orta­lyǵy» aktsıonerlik qoǵamy Reseı Fede­ra­tsııasynyń MIFI, MFTI, Gýbkın atyn­daǵy RMÝ, Baýman atyndaǵy MMTÝ, ITMO, MISıS sııaqty jetekshi alty teh­­nıkalyq ýnıversıteti men «Bola­­shaq» baǵdarlamasy aıasynda ynty­maq­tas­tyq ornatý týraly memorandýmǵa qol qoıdy.

Osy tusta atalǵan másele boıynsha Qasym-Jomart Kemelulynyń asa paıdaly usynysyn qoldaǵan Vladımır Pý­tınniń erekshe yqylasyn atap ótken jón.

Qazaqstan Prezıdentiniń pikirinshe, osy ıgi bastamalar jastarymyzdyń ozyq tehnıkalyq bilim alýyna múm­kin­dik beredi. Sonymen qatar Qazaqstan Respýb­lıkasy Tsıfrlyq damý, ınno­va­tsııalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıs­trligi men Reseı Federatsııasy Tsıfrlyq damý, baılanys jáne buqaralyq kommýnıkatsııalar mınıstrligi tsıfrlandyrý salasynda tájirıbe almasý týraly memo­randýmǵa qol qoıdy. Bul qujat tsıfr­lyq damý salasyndaǵy ynty­maqtas­tyqty damytýǵa, sonyń ishinde eki eldiń memlekettik qyzmetshi­lerine qajet­ti tehnıkalyq jáne uıymdas­ty­rý­shylyq daǵdylardy úıretýge baǵyttalǵan.

Sondaı-aq taraptardyń tsıfrlyq sala basshylaryn daıarlaý baǵdarlamasyn birlesip iske asyrý, IT mamandaryn daıarlaý jáne olardyń biliktiligin arttyrýdyń qarqyndy baǵdarlamasyn iske qosý, Astana Hub halyqaralyq tehnoparki bazasynda tsıfrlyq transformatsııa quraldaryn qamtamasyz etý jáne qoldaý jóninde kelisim jasaldy. Sonymen birge elderimizdiń tsıfrlyq transformatsııasy aıasynda jasandy ıntellekt quraldaryn qoldaný jáne aýqymdy derekterdi taldaý salasynda tájirıbe almasýǵa ýaǵdalasty.

Kelissóz «Qazaqstan temir joly» UK» AQ men «Transmashholdıng» AQ arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly mańyzdy kelisimmen qorytyndylandy. Bul qujat manevrli jáne magıstraldy lokomotıvterdi, júk vagondaryn jáne Reseı temirjol mashına jasaý salasynyń basqa da ónimderin jetkizýdi kózdeıdi. «Transmashholdıng» – temir jol mashınasyn jasaý salasynyń iri óndirýshisi jáne uzaq jyldan beri Qazaqstan temir jolynyń negizgi seriktesteriniń biri.

Kezdesý barysynda Vladımır Pýtın Reseıdiń Qasym-Jomart Toqaevty barynsha qoldaıtynyn aıtty.

– Biz Reseı men Qazaqstannyń yntymaqtastyǵy odan ári keńeıip, arta túsetinine senimdimiz. Qazaq­stan Prezıdenti óz elinde azamattar­dyń áleýmettik turǵydan qorǵalýyn qam­tamasyz etýge, sybaılas jemqorlyqty joıýǵa, ekonomıkany jańǵyrtýǵa, eldiń kúshtik qurylymdaryn nyǵaıtýǵa baǵyt­talǵan birinshi kezektegi shara­lardyń keshendi josparyn iske asyra bas­taı­tynyn aıtty. Biz qazaqstandyq árip­testerimizge bekitilgen josparlarynyń tabysty oryndalýyna tilektespiz jáne buǵan jan-jaqty kómektesýge daıynbyz, – dedi Reseı Prezıdenti.

Bıyl Qazaqstan Respýblıkasy men Reseı Federatsııasy arasyndaǵy qarym-qatynastar tarıhynda ataýly data bar ekenin atap ótkim keledi. Bul elde­rimiz arasyndaǵy dıplomatııalyq qaty­nastardyń 30 jyldyǵy.

Osy ýaqyt ishinde myzǵymas dos­tyqqa, ortaq tarıhqa, Qazaqstan men Reseı halyqtarynyń mentaldyq turǵy­dan jaqyndyǵyna súıene otyryp, jo­ǵary deńgeıdegi basshylarymyz mem­leketaralyq úlgili yntymaqtastyq ornatty. Osy yntymaqtastyq barlyq sala boıynsha zor jetistik pen tabysqa qol jetkizdi. Bizdiń memleketterimiz ara­syndaǵy ózara qarym-qatynastar halyqaralyq qoǵamdastyqqa naǵyz tatý kórshiliktiń, senimdi odaqtastyq pen strategııalyq seriktestiktiń jarqyn úlgisin kórsetti.

Qasym-Jomart Toqaevtyń Reseı Federatsııasy Úkimetiniń tóraǵasy Mıhaıl Mıshýstınmen kezdesýi óte nátıjeli boldy. Bul júzdesýde elderimiz arasyndaǵy iskerlik seriktestikti odan ári ilgeriletý máseleleri talqylandy. Prezıdent barlyq kúsh-jigerdi, eń aldymen, sapar barysynda qol jetkizilgen ýaǵdalastyqtardy iske asyrýǵa jáne naqty nátıjelerge qol jetkizýge shaqyrdy.

Máskeýdegi tabysty kelissózderden keıin Memleket basshysy Reseı Fede­ratsııasyndaǵy jumys saparyn Tatarstan Respýblıkasynda jalǵastyrdy. Qasym-Jomart Kemeluly myńjyldyq tarıhymen jáne asa baı mádenı murasymen tanymal Qazan qalasyna alǵash ret at basyn burdy.

Qazaq pen tatar ejelden tóskeıde maly, tósekte basy qosylǵan týystas halyq. Bizdiń tarıhymyz ortaq, dinimiz ben tilimiz bir. Sonaý XVI ǵasyrdyń ortasynda Ivan Groznyı Qazandy basyp alǵandaǵy qyrǵyn bizdiń folklorymyzda erekshe iz qaldyrǵan. Qazaqtyń «Shora batyr», «Nárik batyr» jyrlarynda osy shaıqastar baıandalady. Sonda Qazandy jaý qorshady dep attanyp bara jatqan qazaqtyń batyry Shora:

«Náriktiń uly Shoramyn,

Men Qazanǵa baramyn.

Men Qazanǵa barǵansha,

Qan jaýmasyn, qar jaýsyn,

Men Qazanǵa barǵan soń,

Qar jaýmasyn, qan jaýsyn», – dep jyrlaǵan eken. «Qazan joryǵy» dep atalatyn kúı de bar.

Al tutas ultty jańa sapaǵa kótergen Alash zııalylarynyń da qyzmeti men ómiri osy Qazan qalasymen tikeleı baılanysty. Kóbi osynda bilim alyp, tatar arýlaryna úılendi. Tatar avtonomııasy men Alash avtonomııasy únemi tize qosyp, birge kúreskenin tarıhtan bilemiz. Qazaqtyń alǵashqy kitaptary da osy qalada basyldy. Kórnekti Alash qaıratkeri Ýálıthan Tanashuly Qazanda ómir súrip, tatar úkimetinde qyzmet istegen. Demek, týystas eki halyq ejelden jubyn jazbaǵan. Tatar aǵaıyndardyń qazaq halqyna degen aıyryqsha yqylasy ǵasyrlar boıy jalǵasyp keledi.

10 aqpan kúni aqsham ýaqytynda belgili tatar aqyny Ǵabdolla Toqaı atyndaǵy Tatarstan astanasynyń halyqaralyq áýejaıynda Qasym-Jomart Toqaevty Respýblıka basshysy Rýstam Mınnıhanov pen onyń delegatsııasy qarsy aldy. Aqyn esiminiń elimizben tyǵyz baılanysty bolýynyń da astarynda bir syr bardaı. Quıryqty juldyzdaı jarq etken Ǵabdolla Toqaı nebári 26 jasynyń 12 jylyn Oral qalasynda ótkizgen. Osy jerde tatar ádebıetiniń altyn qoryna engen birqatar týyndysyn jazyp úlgerdi. Oral qalasynda onyń qurmetine qoıylǵan bıýst pen kóshe ataýy bar. Qazaqstannyń basqa qalalarynda, sonyń ishinde Nur-Sultan, Almaty jáne Shymkentte aqyn Ǵabdolla Toqaı atyndaǵy kósheler bar.

Bizdiń saparymyz kezinde Qazanda qar jaýǵanymen, aıaz asa qatty bolǵan joq. Qalanyń kórki kóz toıatyndaı. Qazan – tarıhy tereń zamanaýı megapolıs.

Memleket basshysynyń Tatarstanǵa sapary ǵasyrlyq tarıhy bar Qazan Kremlinen bastaldy. Qasym-Jomart Toqaev munda «Qul Sharıf» meshiti men Blagoveşenskıı soboryn aralap kórdi. Prezıdent bir-birinen qol sozym jerde turǵan musylman meshiti men pravoslav shirkeýiniń ornalasýyn dostyq sımvoly dep atap ótti.

Qazan Kremliniń aýmaǵynda Prezıdent saraıy ornalasqan. Qasym-Jomart Toqaev pen Rýstam Mınnıhanov osynda resmı delegatsııalardyń qaty­sýymen ekijaqty kezdesý ótkizdi. Qazaq kóshbasshysynyń respýblıkaǵa sapary kezinde Tatarstan basshysy birge júrgenin atap ótken jón. Aralarynda dostyq qatynastyń ornaǵany aıtpasa da túsinikti. Bul – olardyń sońǵy 10 aıdyń ishindegi úshinshi kezdesýi.

Kezdesý basynda Prezıdent mem­lekettik tilde sóz sóılep, dıplomatııalyq qyzmeti aıasynda jáne BUU Bas hat­shysynyń orynbasary laýazymynda júrgende alty qurylyqty aralasa da, Qazan qalasyna alǵash ret kelip otyrǵanyn aıtty. «Munym uıat boldy, biraq eshten kesh jaqsy» dep ázildedi Prezıdent.

Osy kezdesýge Tatarstandaǵy qa­zaq­tardyń ulttyq-mádenı avto­nomııasynyń basshysy Saǵıt Jaqsybaev ta kelip, Qasym-Jomart Toqaevqa qazaq qaýymdastyǵynyń qurylý tarıhy men qyzmeti jóninde aıtty. 1992 jyly ol Tatarstan halyqtary Assambleıasynyń negizin qalap, 2007 jylǵa deıin osy uıymdy basqardy. Qazirgi ýaqytta respýblıkada 2 myńǵa jýyq qazaq turady, olardyń basym kópshiligi – stýdentter.

Kezdesý barysynda saýda-ekono­mıkalyq jáne ınvestıtsııalyq kooperatsııany damytýǵa basa mán berildi. Qazaq­stan men Tatarstandy eki halyq­tyń tarıhı tamyrynyń, rýhanı qun­dylyqtarynyń jaqyn bolýy ǵana emes, belsendi ekonomıkalyq qatynastar da tyǵyz baılanystyrady.

Reseı sýbektileriniń ishinde je­tekshi oryn alatyn jáne damý qar­qy­ny jyl saıyn údep kele jatqan Tatarstannyń Qazaqstanmen aradaǵy yntymaqtastyǵynyń aýqymdy bolýy osynyń aıqyn dáleli.

Tatarstan ekonomıkasynyń flagmany bolyp sanalatyn «TANEKO» men «KAMAZ» kompanııalaryn ózara is-qımyldyń jarqyn mysaly retinde ataýǵa bolady. Qazaqstan Prezıdentiniń Nıjnekamsk jáne Naberejnye Chel­ny qalalarynda ornalasqan zaýyttardy aralap kórýi Tatarstanǵa saparynyń eń mańyzdy bóligi boldy. Bul korporatsııalardyń elderimiz ara­syndaǵy saýda-ekonomıkalyq qaty­nastardyń damýyna qosqan úlesi zor ekeni sózsiz. Mysaly, qazir Qostanaı jáne Qaraǵandy oblystarynda KAMAZ avtobólshekteri men «Tatneft» avtokólik dóńgelekterin shyǵaratyn zaýyttardy salý boıynsha úsh joba belsendi júzege asyrylmaq. Bul kompanııalardyń qatysýymen taǵy da úsh iri joba qolǵa alynady. Óz kezeginde Tatarstanda qazaqstandyq kapıtaldyń qatysýymen 40-qa jýyq birlesken kásiporyn tabys­ty jumys istep jatyr.

Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev Nıjnekamsk qalasyndaǵy «TANEKO» keshenin aralaý barysynda «Tatneft» kásipornynda taǵy­lym­damadan ótip jatqan qazaqstandyq jas mamandarmen kezdesti. Jýyrda «Tatneft» kompanııasy men Semeı qalasynyń geologııalyq barlaý kolledji arasynda yntymaqtastyq týraly kelisimge qol qoıyldy. Nátıjesinde, bıyl­dan bastap qazaqstandyq kolledjdiń stýdentteri osy kásiporynda óndiristik tájirıbeden ótetin boldy. Osyndaı kezdesý Naberejnye Chelny qalasynda da ótti. «KAMAZ» kompanııasynyń zaýy­tynda biliktiligin arttyrǵan qazaq­standyqtar, elge oralǵan soń Qosta­naıdaǵy osy kásiporynnyń zaýytynda jumys isteıtin bolady.

Tatarstan – Reseıdiń barlyq jaǵynan damyǵan aımaǵy. Bul respýb­lıka óziniń ulttyq ereksheligin saqtaı otyryp, tehnologııalyq damýda qýatty serpilis jasaı aldy.

Qazan qalasynda Qazaqstan Prezı­den­tiniń qurmetine Tatarstan Prezıdentiniń atynan saltanatty qabyldaý men kontsert uıymdastyryldy. Shara aıasynda qazaq, tatar, orys halyq ánderimen qosa Shámshi Qaldaıaqov pen basqa da kompozıtorlardyń týyndylary oryndaldy.

Qasym-Jomart Toqaev árbir issa­pardan elge oralǵan saıyn dástúrli túr­de el ishindegi jáne sheteldik sapar­lardyń nátıjesi týraly áserimen bólisedi. Osy saparǵa qatysty Memleket basshysy Reseı Federatsııasyna qysqa merzimdi, biraq óte mazmundy sapary­nyń nátıjesine kóńili tolatynyn, onyń Qazaqstan men Reseı arasyn­daǵy strategııalyq áriptestik pen odaqtastyqty odan ári nyǵaıtý turǵy­synan tabysty bolǵanyn atap ótti. Qasym-Jomart Toqaev Reseı Fede­ratsııasyna jasaǵan osy jolǵy sapary men joǵary deńgeıde ótken kelissózderin Qazaqstan men Reseı arasynda keıingi jyldardaǵy kezdesýlerdiń ishindegi eń mańyzdysy dep esepteıdi. Reseı Prezıdenti de osyndaı kózqarasta dep oılaımyn.

Berik ÝÁLI,

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń baspasóz hatshysy