Jappaı kásipkerlikpen qansha adamdy qamtı alamyz
Aýyldy kóterýge zor múmkindik bar
Negizi, bas kezinde ulttyq ekonomıka mınıstrligi ózine tıesili sharalardy naýryzdyń 1-i kúni bastaıdy degen aqparat bolǵan. Alaıda atalǵan vedomstvonyń burynǵy basshysyn iri kólemde aqsha jymqyrǵany úshin qamaýǵa alǵannan keıin jappaı kásipkerlikti damytý bastamasy sál kidirip qaldy. Al jańa mınıstrge osy salanyń «kýhnıasyn» tolyǵymen zerdelep shyǵý qajet. Sodan kásipkerlikti damytýǵa jappaı nesıe berý sharalaryn bir aıǵa shegerýge týra keldi. Kúni keshe ulttyq ekonomıka mınıstri Tımýr Súleımenov orta jáne shaǵyn bıznesti ulǵaıtýdy kózdeıtin memlekettiń taǵy bir úlken jobasynyń bastalatynyn málimdedi.
«Nátıjeli jumys pen jappaı kásipkerlikti damytý baǵdarlamasy sáýirdiń 1-inde bastalady. Atalǵan baǵdarlama úsh baǵytta (jumyspen qamtý, kásipkerlikke úıretý jáne bızneske nesıe berý) júzege asady. Birinshiden, ol - nesıelendirý. Onyń aıasynda óz bıznesin endi ǵana bastap jatqan kásipker bolsyn, bıznespen burynnan beri aınalysatyn adam bolsyn, kásipkerlikke zaım ala alady. Aıta keter jaıt, ol zaımdy kez kelgen kásipke alýǵa múmkindik bar. Nesıeniń shekti kólemi - 18 mln. teńge. Al stavkanyń mólsheri 6 paıyz bolady, bul - sońǵy ári naqty stavka. Odan artyq shyǵyn shyqpaıdy. Árıne, nesıe alǵanda kepilzat máselesiniń týyndaıtyny belgili. Biz ony jaqsy bilemiz. Sondyqtan jańa baǵdarlama aıasynda nesıeniń 85 paıyzyna memlekettiń ózi kepildik jasaıdy. Ol - óz kásibin endi ǵana bastap jatqan bıznesmenderge arnalǵan sharttar. Al burynnan beri aınalysatyndarǵa 50 paıyzdyq kepildik qarastyrylǵan. Kepildikke eshqandaı aqsha alynbaıdy. Kásipkerler úshin qyzmettiń bul túri tegin bolady. Osyny erekshe atap ótkim kelip otyr», - deıdi Tımýr Muratuly.
Mınıstrdiń aıtýynsha, aǵymdaǵy jylǵa bólingen qarjynyń basym bóligi aýyldar men shaǵyn qalalardyń bıznesin damytýǵa bólinip otyr. Atalǵan qarajattyń kólemi - 27 mlrd. teńge. Sonyń arqasynda 3 myń adam óz kásibin asha alady. Al úlken qalalarǵa 10 mlrd. teńge qarastyrylǵan. Onymen 2,5 myń adam qamtylady degen jospar bar. Degenmen, jappaı kásipkerlikke qatysatyndardyń sany odan da kóp bolýy ábden múmkin. Sebebi bir adamnyń jobasy 18 mln. teńgege emes, odan da az aqshaǵa baǵalanýy yqtımal. Sonyń esesine kásipkerlikpen halyqty kóptep qamtýǵa múmkindik bar. Degenmen, jappaı kásipkerlikpen qamtylatyn adam sanynyń tıimdi ári ózekti jobalarǵa tikeleı baılanysty bolatyny belgili.
Tekseristerge daıyn bolý qajet
Búginde bıznestiń bas aýrýyna aınalǵan máselelerdiń biri - sanıtarlyq talaptardyń kóptigi. Onyń sany bylaı tursyn, ishinde adam aqylyna syımaıtyn talaptar kásipkerlerdi ábden sharshatty. Ashyǵyn aıtý kerek, sanıtarlyq-epıdemıologııalyq baqylaý salasynda eskirgen, tipti eshqandaı logıkaǵa saı kelmeıtin talaptar az emes. Máselen, qoǵamdyq tamaqtaný oryndaryna qatysty erejelerge sáıkes, qara nan jáne aq nan bólek saqtalýy qajet. Al astyńǵy jáne ústińgi sórelerdiń araqashyqtyǵy, kem degende, 35 santımetr bolýy shart. Sol sııaqty turǵyn úılerde ornalasqan nysandarǵa túngi ýaqytta azyq-túlikti kirgizýge ruqsat joq. Logıkasy joq talaptar osymen bitpeıdi. Sanıtarlyq talaptar boıynsha "makaron po-flotskı" jasaýǵa tyıym salynǵan. Al jumyrtqadan jasalatyn omlettiń shekti qalyńdyǵy 3 santımetr dep kórsetilgen.
Buny memleket bilmeıdi emes, biledi. Osy ýaqytqa deıin barlyq sanıtarlyq talaptarǵa revızııa jasaldy. Sonyń nátıjesinde tekseris qaǵazdarynan sanıtarlyq talaptardyń 80 paıyzyn, ıaǵnı 9 172-sin alyp tastaý týraly sheshim shyǵaryldy. Osylaısha, tekseris qaǵazdarynda 2 371 talap qaldy. Degenmen, sanıtarlyq erejelerde jalpy talaptar saqtalyp otyr. Onyń ishinde de daýly máseleler bar.
Bas sanıtarlyq dáriger Jandarbek Bekshın de osy saladaǵy erejelerdiń solqyldaq ekenin bilip otyr. Onyń oıynsha, kásipkerlik nysandarǵa sanıtarlyq tekseris júrgizý kezindegi tártip buzýshylyqtardyń basym bóligi jas mamandardyń biliksizdiginen bolyp jatady. «Iá, sanıtarlyq-epıdemıologııalyq tekserister kezindegi tártip buzýshylyqtar úshin biz de aıyptymyz. Odan qashpaımyz. Atalǵan kemshilikterdiń basym bóligi, naqty aıtsaq, 90 paıyzy ýnıversıtetten keshe ǵana kelgen jas mamandardyń moınynda. Ashyǵyn aıtý kerek, búginde bizde maman tapshylyǵy qatty seziledi. Pedıatrlar máselesi qalaı ózekti bolsa, bizdegi jaǵdaı da solaı bolyp tur»,- deıdi Bekshın.
Degenmen, aldaǵy ýaqytta elimizde sanıtarlyq erejelerdi múldem alyp tastaý josparlanǵan. Onyń ornyna qaterlerdi taldaý men qaýipti salalardy anyqtaý prıntsıpteri engiziledi. Atalǵan júıeniń negizgi maqsaty - kásipkerdiń jeke jaýpkershiligin kóterip, ózin-ózi baqylaý negizderin engizý. Ondaı júıe kezinde sanıtarlyq baqylaý óz jumysyn jalǵastyra beredi.
Jappaı kásipkerlikti qolǵa alyp jatqan ulttyq ekonomıka mınıstrligi de qol qýsyryp otyrǵan joq. «Búginde qandaı bir kásiporyndy tekserý úshin ol sharany aldymen Bas prokýratýranyń arnaıy tirkeý komıtetinde rásimdep alý qajet. Sosyn basqa da ákimshilik rásimder bar. Ony ótkennen keıin ǵana kásipkerdi tekserýge ruqsat beriledi. Endi, keıbir salalar ondaı protsedýraǵa kirmeıdi. Biraq birqataryn taǵy bir márte qarap, jańaǵy qatal ruqsat berý júıesine kóshirý kerek dep sanaımyz. Osyǵan baılanysty biz úsh salany alyp, oǵan qatysty tıisti zań jobasyn Úkimet pen Parlamenttiń qaraýyna usynatyn bolamyz», - deıdi mınıstr Tımýr Súleımenov.
Qazirgi kezde bıznesti tekserip júrgen memlekettik organdar birden hatttamany toltyryp, aıyppul salyp jatady. Bul - qazirgi zańnamanyń talaby. Endigi kezekte, keıbir salalardy qatań sharalardyń aıasynan shyǵarý josparlanyp otyr. Ondaıda kásipkerge aldymen eskertý jasalady. Belgili bir ýaqyttyń ishinde ol eskertýler oryndalmaǵan jaǵdaıda ǵana aıyppul salý sharasy qoldanylady.
Negizi, bızneste tekserissiz de bolmaıdy. Sebebi osy salada tabys tabýdan bólek, halyqtyń ómiri men densaýlyǵy sııaqty mańyzdy mindetter bar. Osyny jeke múddesi úshin paıdalanatyn memlekettik tekserýshilerdiń bar ekeni jasyryn emes. Degenmen, aqshaǵa qunyǵyp, halyq aldyndaǵy jaýapkershiligin umytatyn kásipkerlerdiń de baryn joqqa shyǵara almaımyz. Sondyqtan bıznesti ashqannan keıin tekseristerge daıyn bolý qajet.
