Jańa ýrbanızm qala ómirine qalaı áser etedi
ASTANA. KAZINFORM — Megapolısterde, onyń ishinde Almatyda qandaı ekologııalyq máselelerdi sheshý kerek? Ol el turǵyndarynyń ómirin qalaı ózgertedi? Mysaly, ońtústik astananyń «jaıylýyna» erik berý kerek pe? Qalalardy «jol dıetasyna» qoıý qajeti bar ma? Sýdy qalaı durys únemdeý kerek? INK Architects sáýletshiler tobynyń jetekshisi, Koroldik Brıtan sáýletshiler ınstıtýtynyń (RIBA) dıplomdy múshesi, Amerıka sáýletshiler ınstıtýtynyń (AIA) halyqaralyq qaýymdastyrylǵan múshesi Quralaı Esmuhanova osy saýaldarǵa qatysty pikir bildirdi.
— Búgingi tańda álemdegi CO2 shyǵaryndylarynyń 70 paıyzdan astamy qala ómirin qamtamasyz etýge, kólikke, ǵımarattardy salý men paıdalanýǵa, qalalarǵa qyzmet kórsetetin ónerkásipterge jáne qaldyqtardy qaıta óńdeýge baılanysty. Bul BUU Qonystaný baǵdarlamasynyń (UN-Habitat) zertteýlerinde de aıtylady. Osylaısha, ǵımarattardy salý jáne paıdalaný álemdegi jyl saıynǵy jahandyq SO2 shyǵaryndylarynyń shamamen 42 paıyzyn quraıdy, — dedi ol.
Sarapshynyń dereginshe, shyǵaryndylardyń 27 paıyzy ǵımarattardy paıdalanýǵa qatysty. Al qurylys jáne ınfraqurylymnyń negizgi tórt materıalynyń — tsement, temir, bolat jáne alıýmınııdiń kómirtegi izi — jylyna taǵy 15 paıyz qosady.
— Sondyqtan sońǵy kezderi búkil álem sáýletshileri men qala qurylysshylary jańa ýrbanızm qaǵıdattaryn belsendi túrde qoldana bastady. Bul shyǵaryndylardy azaıtýǵa kómektesedi, qalalardy «saý» jáne jasyl etedi, — deıdi Quralaı Esmuhanova.
Onyń aıtýynsha, jańa ýrbanızm qorshaǵan ortaǵa birneshe negizgi faktor arqyly áser etedi.
Birinshi faktor — kóliktegi shyǵaryndylardy azaıtý
— Kólikten shyǵatyn parnıktik gazdardyń 40 paıyzǵa jýyǵy jeke kólikterge tıesili. Sondyqtan kólik qozǵalysyn azaıtyp, jaıaý júrginshiler sanyn kóbeıtetin yqsham qalalar qajet, — deıdi sáýletshi.
Ekinshi faktor — avtokólikke táýeldilikti azaıtý jáne «jol dıetasy»
Yqshamdylyq, aýmaqtardy (turǵyn úı, jumys, jaqyn mańdaǵy dúkender) aralas paıdalaný jáne jaıaý júrginshiler úshin qoljetimdilik qaǵıdattary avtokólikpen jıi jáne uzaq saparǵa shyǵý qajettiligin azaıtady.
— Sonymen qatar, keń jol tósemderi men avtoturaqtar qalalardy qyzdyryp jiberedi jáne kólik keptelisi máselesin sheshýge kómektespeıdi. Olar jylýdy sińirip ustap, qalany qyzdyrady. Sondyqtan «jel esý» dep atalatyn jaǵdaı zardap shegedi. Bul máseleni «jol dıetasy» kómegimen sheshýge bolady — jasyl jelek, velosıped joldary jáne qoǵamdyq kólik paıdasyna avtokólik jolaqtaryn azaıtý. Qozǵalys úshin kóshelerdiń eni emes, olardyń sany men qozǵalys stsenarııleriniń ártúrliligi mańyzdy. Mysaly, teorııalyq turǵyda bir kópjolaqty dańǵylǵa qaraǵanda eki jolaqty úsh kóshe jaqsyraq, — deıdi ol.
Onyń pikirinshe, ákimdikterge qoǵamdyq kólikter men mıkromobılder (samokattar men velosıpedter) úshin arnaıy jolaqtardy qarastyratyn jobalardy belsendi túrde qoldaý mańyzdy. Bul úlken qalalardaǵy joldarǵa júktemeni azaıtýy kerek.
Úshinshi faktor — qalanyń jaıylyp ósýimen kúresý
Jańa ýrbanızm neǵurlym tyǵyz jáne yqsham qurylys salýdy alǵa qoıady. Óıtkeni ol ıgerilgen aýmaqtardy tıimdirek paıdalanýǵa múmkindik beredi jáne qalalardyń tabıǵı landshafttarǵa, ormandarǵa jáne aýyl sharýashylyǵy jerlerine baqylaýsyz «jaıylýyna» jol bermeıdi.
— Qoǵamda, kerisinshe, ortalyq «tynys alý» úshin qala aýmaǵyn keńeıtý kerek degen pikir bar. Degenmen, bul tásil kóbinese áleýmettik teńsizdikke ákeledi. Óıtkeni ınfraqurylymy bar ortalyqtardan tys jerde kóbirek adamdar ómir súre bastaıdy. Almaty qalasynyń odan ári «jaıylyp» ketýine tosqaýyl qoıý jáne ortalyqta nemese shette ornalasqanyna qaramastan megapolıstiń barlyq turǵynyna ádil jáne teń jaǵdaı jasaý úshin polıortalyqtardy uıymdastyrý arqyly munymen kúresýge tyrysyp otyr. Nátıjesinde shet aımaqtardaǵy bıoártúrlilikti saqtaýǵa, ekojúıelerdi qorǵaýǵa jáne jer resýrstaryn tıimdirek paıdalanýǵa múmkindik týady dep kútilip otyr, — deıdi Ink Architects ókili.
Tórtinshi faktor — ǵımarattarda energııa tutynýdy azaıtý
Sáýletshi jeke úılermen salystyrǵanda tyǵyz qurylystar (mysaly, kóppáterli úıler) energııa tıimdiligi kórsetkishterine jıi ıe bolady dep sanaıdy.
— Qoǵamnyń tyǵyz qurylystarǵa degen kózqarasy ártúrli bolǵandyqtan, onyń ınfraqurylymdyq artyqshylyqtaryn bári birdeı túsine bermeıdi. Sondyqtan mundaı sheshimderdi keshendi túrde, búkil qalany damytý konteksinde qarastyrý mańyzdy. Jeke oram/aýdan men búkil qala qurylymynyń múddeleri arasynda obektıvti sheshim tabý qajet. Óıtkeni, neǵurlym tyǵyz damý ǵımarattardy jylytýǵa jáne aýany baptaýǵa arnalǵan energııany tutynýdy azaıta alady. Bul elektr stantsııalary men qazandyqtardan CO2 shyǵaryndylarynyń qysqarýyna sep bolady, — deıdi Quralaı Esmuhanova.
Besinshi faktor — mıkroklımat pen sý resýrstaryn paıdalanýdy jaqsartý, jasyl jelekti ulǵaıtý
Onyń aıtýynsha, sapaly qalalyq dızaınǵa saıabaqtardy, alańdardy, býlvarlardy qurý, kóshe aǵashtaryn otyrǵyzý, keıde tipti shatyrlardy aq túske boıaý kiredi. Qalanyń lastyǵyna, sý tapshylyǵyna, qurǵaqshylyqqa tózimdi ósimdikterdi egý de qalany kógaldandyrýda basty ról atqarady.
— Osyndaı jergilikti jáne beıimdelgen ósimdikter kútim men resýrstardy az qajet etedi. Jobalarymyzda beıimdelý kezeńinen ońaı ótip, qalany tez salqyndatyp, qorǵaý áserin beretin jasyl jelek palıtrasyn qamtamasyz etýge tyrysamyz. Sonymen qatar, ósimdikterdi tańdaýda gúldený kezeńi de eskeriledi. Bul jobalarda sáýirden qazanǵa deıin nemese jylyna 7 aıda gúldenip turatyn aýlalar men kósheler bolýy múmkin, — dep túsindiredi arhıtektor.
Altynshy faktor — Almatynyń sý resýrstaryn únemdeý
Mamannyń atap ótýinshe, muzdyqtardyń azaıýyna baılanysty Almaty sý resýrstaryn únemdeý qajettiligine tap boldy. Ony jańbyr sýyn jınaý jáne súzý júıesi arqyly qamtamasyz etýge múmkindik bar. Al qala jańbyr sýy men sý burý júıeleriniń durys josparlanýy saldarynan jıi zardap shegedi. Bul jaıt turaqty jóndeýdi qajet etetin jol jamylǵysynyń jaǵdaıyna áser etedi.
— Mundaı jaǵdaıda sýdy tıimdi bólý jáne qaladan sýdy burý máselelerin qarastyratyn strategııalyq bas jospar kerek dep oılaımyz. Bul ǵımarattardyń qaýipsiz bolýyn qamtamasyz etý úshin kez kelgen jobalardyń jobalyq qujattamasynyń biriktirilgen bóligi bolýy kerek. Kóshelerde ǵana emes, ǵımarattarda da saýatsyz qurylǵan sý burý teorııalyq turǵydan aýyrlyq kótergish júıelerdiń degradatsııasyn týdyrýy múmkin, — deıdi Ink Architects sáýletshisi.
Quralaı Esmuhanova jasyl jelekter «qalalyq jylý aralynyń» áserin (kóleńke men býlaný saldarynan salqyndatý) álsiretýge jáne keıbir lastaýshy zattardy sińirý arqyly aýa sapasyn jaqsartýǵa kómektesetinin aıtady. Olar sondaı-aq jańbyr sýyn jaqsy basqarýǵa kómektesedi, sý tasqyny men sý qoımalarynyń lastaný qaýpin azaıtady.
Jetinshi faktor — resýrstardy tıimdi paıdalaný
Sáýletshi jınaqy qurylys salýdyń taǵy birneshe artyqshylyǵyn atap ótti. Mamannyń aıtýynsha, onda bir turǵynǵa joldar, qubyrlar, elektr jelileriniń qysqalyǵy olardy salý men kútip ustaýǵa jumsalatyn materıaldar men energııa shyǵyndaryn azaıtady. Keıbir jaǵdaıda tasymaldaý kezinde shyǵaryndylardy azaıtý úshin jergilikti qurylys materıaldaryn paıdalaný maquldanady.
— Jalpy, jańa ýrbanızm kólik qajettilikterin azaıtý, tabıǵı aýmaqtardy saqtaý, energııa tıimdiligin arttyrý jáne jasyl elementterdi qala qurylymyna biriktirý arqyly qorshaǵan ortaǵa teris áserdi barynsha azaıtýǵa umtylatyn qala qurylysynyń úlgisin usynady, — dep túıindedi sózin Quralaı Esmuhanova.
Aıta ketelik ýrbanızatsııa Qazaqstan keleshegine qalaı áser etpek atty sarapshylar materıalyn jarııalaǵan edik.