Jańa tarıf saıasaty, Konstıtýtsııalyq sot, zańsyz alynǵan qarajatty qaıtarý - Joldaýdan keıin ne ózgerdi
Ókilettikterdi shekteý jáne prezıdenttik saılaý
Memleket basshysy 2022 jylǵy 1 qyrkúıektegi Qazaqstan halqyna Joldaýynda Prezıdenttiń ózinen bastap aýyl ákimderine deıingi memlekettiń barlyq negizgi saıası ınstıtýttaryna áser etetin memlekettiń saıası júıesin tolyqtaı ózgertý keregin aıtty.
Qasym-Jomart Toqaev endi Prezıdent qaıta saılaný quqyǵynsyz 7 jyldyq 1 merzimge ǵana saılanatynyn málimdedi. Osylaısha, Qasym-Jomart Toqaevtyń sózinshe, árbir Prezıdenttiń memleketke barynsha paıda ákelýine múmkindigi bolady.
Foto: akorda.kz Sonymen qatar Memleket basshysy kezekten tys prezıdenttik saılaýdy 2022 jyldyń qarashasynda ótkizýdi usyndy. Sóıtip, 20 qarashada Prezıdent saılaýy ótti. Memleket basshysy laýazymyna úmitker retinde alty adam tirkeldi. Ortalyq saılaý komıssııasynyń (OSK) qorytyndysy boıynsha Qasym-Jomart Toqaevqa saılaýshylardyń 81,31 paıyzy nemese 6 mıllıon 456 myń 393 adam daýys berdi. Bul rette OSK men baıqaýshylar saılaýdyń zańǵa sáıkes ótkenin atap ótti. Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti bolyp resmı túrde tirkeldi.
Saıası ınstıtýttardy qaıta iske qosý
Joldaý barysynda Prezıdent barlyq deńgeıdegi depýtattardy — Parlament Senatynyń depýtattaryn, Parlament Májilisi men máslıhattardyń depýtattaryn, sondaı-aq 2021 jyly iske qosylǵan tikeleı saılaý tetigi boıynsha ákimderdi saılaý arqyly bılik ınstıtýttarynyń tolyq jańartylǵanyn atap ótti.
Parlament Senaty depýtattarynyń saılaýy 2023 jylǵy 14 qańtarda ótti. OSK qorytyndysy boıynsha, 55 kandıdat bıýlletenderge engizildi. Olardy saılaýǵa barlyq deńgeıdegi máslıhattardyń 3167 depýtaty qatysty. Nátıjesinde ár aımaqtan 20 kandıdat 50 paıyzdan astam daýys jınap, senator atandy.
Kelesi kezekte Prezıdent Parlament Májilisi men máslıhattar depýtattarynyń kezekten tys saılaýy ótetinin habarlady. Sonymen qatar bıyl Parlament Májilisiniń, sondaı-aq máslıhattardyń saılaýy jańa aralas proportsıonaldy-majorıtarlyq júıe boıynsha ótti. Májilis depýtattarynyń 70%-y (69 múshesi) partııalyq tizim boıynsha saıası partııalardan, al 30%-y (29 depýtat) – bir mandatty aýmaqtyq okrýgterden (óz okrýginde eń kóp daýys alǵan) irikteldi. Oblystyq, Astana, Almaty, Shymkent qalalarynyń máslıhattarynda partııalyq tizim men bir mandatty okrýgterdiń araqatynasy 50/50 boldy. Al aýdandyq jáne oblystyq mańyzy bar qalalardyń máslıhattaryna saılaý tek bir mandatty okrýgter arqyly júrgizildi.
Parlament Májilisiniń depýtattaryn saılaý 2023 jyldyń 19 naýryzynda ótti. Májiliske alty saıası partııa kirdi: «AMANAT» partııasy, «Aýyl» HDP, «Respýblıka» partııasy; Qazaqstan halyq partııasy, «Aq jol» demokratııalyq partııasy, Jalpyulttyq sotsıal-demokratııalyq partııasy. Al 27 naýryzda Ortalyq saılaý komıssııasy bir mandatty okrýgter boıynsha Parlament Májilisi saılaýynyń qorytyndysyn jarııalady.
2023 jylǵy 29 naýryzda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev VIII saılanǵan QR Parlamentiniń birinshi sessııasyn ashty. Kezdesýdi ashqan Memleket basshysy saıası ózgerister jalǵasatynyn atap ótti.
«Bir jyldyń ishinde aýqymdy jumysty oryndaý naǵyz erik-jigeri myqty adamdardyń ǵana qolynan keledi. Biz Otanymyzdyń damýynda betburys jasap, jańa tarıhı dáýir ashtyq. Alaıda bári munymen toqtap qalmaıdy. Bul uzaq joldyń basy ǵana», - dedi Memleket basshysy VIII saılanǵan Parlamenttiń birinshi sessııasynyń otyrysynda.
Qasym-Jomart Toqaev taıaýda Qazaqstanda búkil el boıynsha ákimderdiń tikeleı saılaýy ótetinin de atap ótti.
«Bul óte mańyzdy jumys. Bıyl alǵash ret 45 aýdan men oblystyq mańyzy bar qala ákimderiniń tikeleı saılaýy ótedi. Osydan keıin respýblıka boıynsha aýdan ákimderin saılaýǵa kóshemiz. Nátıjesinde barlyq bılik ınstıtýttary jańasha jumys isteı bastaıdy», - dep atap ótti Memleket basshysy.
Bıylǵy 13 tamyzda 7 óńirde 17 aýyl ákimi saılandy. 20 tamyzda 3 óńirde taǵy 21 aýyl ákiminiń saılaý ótti. Barlyǵy 2023 jyldyń sońyna deıin 199 aýyldy eldi mekende saılaý ótedi.
QR Memlekettik keńesshisi Erlan Qarınniń aıtýynsha, sońǵy 2 jyldyń ishinde halyq tikeleı saılaý nátıjesinde 1668 aýyl, aýyldyq okrýg jáne aýdandyq mańyzy bar qala ákimi saılanǵan.
«Olardyń 75 paıyzyn saıası partııalar usynǵan. Qalǵan 25 paıyzy - ózin-ózi usynýshylar. Sondaı-aq saılanǵan ákimderdiń jartysynan kóbi (57,4%) buryn bul qyzmette jumys istemegen. ıAǵnı, aýyl ákimderiniń korpýsy aıtarlyqtaı jańartyldy. Sonymen, saılanǵan ákimderdiń ortasha jasy 45 jasty quraıtyndyqtan, jer-jerlerde ákimder quramynda birshama «jasarý» boldy», - dep jazdy Erlan Qarın óziniń Telegram-kanalynda.
Memlekettiń ekonomıkalyq ómirinde qandaı ózgerister boldy?
2022 jylǵy qyrkúıektegi Joldaýynda Prezıdent Qazaqstannyń munaı men gaz eksportyna táýeldiligin azaıtý jáne neǵurlym kúshti ári ornyqty ekonomıka qurýǵa járdemdesý qajettigin atap ótken edi. Nátıjesinde, osy jyly Úkimet sheteldik ınvestıtsııalardy tartý, shaǵyn jáne orta kásiporyndardy qoldaý jáne ınnovatsııalardy ilgeriletý boıynsha sharalar qabyldady. Degenmen sanktsııalyq máselelerden bólek elimizde birqatar problemalar bolyp, jaǵdaıdy qıyndatyp jiberdi. Máselen, Qazaqstandaǵy JEO-daǵy birqatar iri apattar qys kezinde birneshe óńir turǵyndaryn jylýsyz qaldyrdy. Eń irileriniń biri Ekibastuzdaǵy JEO apaty boldy.
Foto Konstantına Shelkova Jańa tarıf saıasaty
Memleket basshysy eldegi kommýnaldyq kásiporyndardyń tozyp ketkenin synady.
«Elimizde elektr jelileriniń úshten ekisi, jylý jelileriniń 57%-y jáne sýmen jabdyqtaý jelileriniń jartysyna jýyǵy tozǵan. Bul sandar jaǵdaıdyń qandaı ekenin aıtyp otyr», - dep, Prezıdent Úkimetke jeliler tozýyn kem degende 15%-ǵa tómendetýdi tapsyrdy.
«Tarıfti ınvestıtsııaǵa aıyrbastaý» jańa tarıftik saıasaty 2029 jylǵa qaraı jeliler tozýynyń 20%-ǵa tómendetýge baǵyttalǵan. Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń málimetinshe, baǵdarlama aıasynda 2023-2029 jyldarǵa 62 myń shaqyrym ınjenerlik jelilerdi jańartýǵa shamamen 3 trıllıon teńge ınvestıtsııa tartý josparlanyp otyr.
Salyq kodeksi
Joldaýda aıtylǵan mindetterdiń biri ashyq jáne boljamdy salyq saıasatyn qamtamasyz etý boldy. Úkimet pen Parlament qazir Salyq kodeksiniń jańa tujyrymdamasyn ázirleýde. Jańa Salyq kodeksiniń jańalyqtarynyń qatarynda tsıfrlyq bastamalar arqyly bıznes shyǵyndaryn azaıtý, QQS óteý júıesi, salyq tóleýden jaltarý táýekelderin azaıtý, zańnamany jeńildetý, salyq tóleýshiler úshin qıyndyqtardy boldyrmaýdy eskere otyryp, salyq stavkalaryn saralaý, sondaı-aq arnaıy salyq rejımderin qaıta qaraý jáne ońtaılandyrý máseleleri qarastyrylǵan.
Tásilderdiń barlyǵy salyq tóleýshiniń qyzmetin jeńildetýge baǵyttalyp otyr. Jańa Salyq kodeksi burynǵylarǵa qaraǵanda turaqty bolýy kertıis. Ol qazirgi salyq tóleýdiń jeńil bolýymen, paıdalaný jaǵynan qarapaıymdylyǵymen erekshelenetin bolady.
Zańsyz alynǵan qarajatty óndirý jáne mektep salý
Zańsyz jolmen alynǵan aktıvterdi qaıtarý Qasym-Jomart Toqaevtyń ótken jyldyń sońynda Úkimetke qoıǵan negizgi mindetteriniń biri boldy. Shilde aıynda Prezıdent «Zańsyz alynǵan múlikti memleketke qaıtarý týraly» zańǵa qol qoıdy. Zańnyń tetikteri negizgi sybaılas jemqorlyq sýbektilerine jáne ákimshilik jáne bılik resýrstary (baılanystar, yqpal) bar tulǵalarmen birge ósken olıgopolıstik toptarǵa qoldanylatyn bolady. Memleket basshysy jemqor sheneýnikterden tárkilengen aktıvterdi elimizde jetispeıtin mektepterdiń qurylysyna baǵyttaýdy tapsyrdy. Qazaqstan úkimetiniń málimetinshe, jemqorlardan tárkilengen qarjy 72 jańa mektep salýǵa jumsalady. Búgingi tańda Bilim berý ınfraqurylymyn qoldaý qoryna 121,7 mlrd teńge túsken. 106,7 mlrd teńgeniń 72 jobasy qoldaý tapty, onyń ishinde 85 myń oqýshyǵa arnalǵan 69 mektep qurylysyn aıaqtaýǵa 94,1 mlrd teńge, jańa úsh nysannyń qurylysyna 12,6 mlrd teńge jumsalmaq.
Konstıtýtsııalyq sot jumys isteı bastady
Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdy kúsheıtý maqsatynda elimizde jańa ınstıtýt – Konstıtýtsııalyq sot bıylǵy 1 qańtardan bastap jumys istep jatyr.
Konstıtýtsııalyq sot tóraǵasy Elvıra Ázimovanyń aıtýynsha, sot sońǵy segiz aıda birshama jumys atqardy. Osy ýaqyt ishinde oǵan 4 myńnan astam ótinish kelip túsken, biraq olardyń kópshiliginde Konstıtýtsııalyq sottyń quzyretine jatpaıtyn máseleler kóterilgen, mysaly, úkimderdi qaıta qaraý, sot sheshimderine daý aıtý, áleýmettik máselelerdi sheshý, sýbektilerdiń nemese laýazymdy tulǵalardyń sheshimderiniń kúshin joıý sııaqty máseleler bar. Konstıtýtsııalyq sot bul ótinishterdi qaraı almaıdy. Soǵan qaramastan, azamattarǵa tolyqtaı túsindirme jumystary júrgizilgen.
Foto: akorda.kz Halyqtyń aqshalaı kiristerin jáne áleýmettik tólemderdi arttyrý
Elimizde memlekettiń saıası jáne ekonomıkalyq ómirindegi úlken ózgeristermen qatar áleýmettik reformalar da júzege asyrylýda. 2023 jyldyń 1 qańtarynan bastap elimizde eń tómengi jalaqy 60 000 teńgeden 70 000 teńgege deıin ósti. Qazaqstannyń Eńbek kodeksine sáıkes jumys berýshiler jalaqyny eń tómengi jalaqydan tómen emes deńgeıde qamtamasyz etýge mindetti ekenin eskerip, 1,8 mıllıonǵa jýyq jumyskerdiń, barlyq salalardaǵy jáne ártúrli menshik nysanyndaǵy kásiporyndardyń jumyskerleriniń aqshalaı kiristeri ósti. Eń tómengi jalaqynyń ósýi basqa sanattaǵy jumysshylardyń ortasha jalaqysynyń da ósýine áser etti, óıtkeni jalaqy deńgeıin belgileý kezinde eń tómengi jalaqy kórsetkishi qoldanylady. Máselen, dárigerlerdiń jalaqysy 30 paıyzǵa ósip, 531 myń teńgege, medbıkelerdiń jalaqysy 20 paıyzǵa ósip, 250 myń teńgege jetken.
Bıylǵy 1 qańtardan bastap bazalyq zeınetaqynyń eń tómengi jáne eń joǵary mólsherlemelerin kezeń-kezeńimen ósirý júzege asyrylyp jatyr. Jyldyq ósim shamamen 13%-dy quraıdy jáne árbir zeınetkerge (2,2 mln) áser etedi. 2025 jylǵa qaraı zeınetaqynyń jalpy kólemi 27 paıyzǵa artýy tıis.
Sonymen qatar 1 qańtardan bastap bala kútimi boıynsha tólemderdiń merzimi 1,5 jylǵa deıin ulǵaıdy.
Elimizde sondaı-aq dárigerlerdiń, muǵalimderdiń, bıýdjettik salanyń basqa da qyzmetkerleri men óndiris qyzmetkerleriniń jalaqysyn kezeń-kezeńmen kóterýdi kózdeıtin 2025 jylǵa deıingi halyq tabysyn arttyrý baǵdarlamasyn iske asyrý jalǵasýda.
Saıasattanýshy Danııar Áshimbaevtyń aıtýynsha, 2022 jylǵy 1 qyrkúıektegi Joldaý jańa saılaý tsıklin bastady. Eldiń saıası júıesin tolyq jańartý aıaqtaldy. Saıası ózgerister jalǵasýda. Ekonomıkany monopolııasyzdandyrý salasynda eleýli jumystar atqaryldy. Al «Zańsyz alynǵan aktıvterdi qaıtarý týraly» jańa zań bul jumysty jańa deńgeıge kóterdi. Birqatar áleýmettik bastamalar júzege asyryldy.
Budan bólek qazaqstandyq taǵy bir saıasattanýshy Edýard Poletaevtyń pikirinshe, Memleket basshysynyń Joldaýlary tek bılikke ǵana emes, árbir qazaqstandyqqa tikeleı áser etetindikten, memlekettiń jańa tarıhynda erekshe oryn alady. Eske salaıyq, jańa Joldaýda Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev memlekettiń jańa ekonomıkalyq modelin usynady dep kútilýde.
