Jańa bap: Qylmystyq kodeks stalkıngten qutqara ma
ASTANA. KAZINFORM — Qazaqstanda Qylmystyq kodekske stalkıng uǵymy engizildi. Endi adamdy ańdyp, qorqytatyndar qylmystyq jazaǵa tartylatyn bolady. Sarapshylar zańnamadaǵy ózgeris kóp adamnyń ómirin saqtap, qoǵamdaǵy tártipti kúsheıtedi dep otyr. Kazinform agenttiginiń analıtıkalyq sholýshysy bul jańalyqtyń naqty quqyqtyq sıpaty qandaı bolatynyn saraptaýǵa tyrysty.
Ańdý ma, qorqytý ma nemese stalkıng degen ne
Ataýy ózgergenimen, bul uǵym burynnan bar. Bireý júıeli túrde maza bermeı telefon soqsa, esik ańdyp, áleýmettik jelide udaıy baqylasa, stalkıng sanalady. Munyń ishine qorqytyp-úrkitý, qoqan-loqy kórsetý sekildi psıhologııalyq qysym da bar. Qysqasy, zábir kórýshiniń záresin alyp, mazasyn ketirýdiń bári osy sanatqa jatady.
Baıqasańyz, mundaı oqıǵa qyz-jigit bolyp aralasqan juptarda, ajyrasqan otbasylarda kóp kezdesedi. Ekige ketkende de burynǵy áıeliniń ómirin baqylaǵysy keletin talaı azamat stalkıngtiń túr-túrin jasaǵan. Betin qaıtarsa da aıaq tartpaıtyn qanshama jigit qyzdy qaratamyn dep ańdýmen boldy. Qoǵam mundaı isti «qalypty qyzǵanysh», «jastyqtyń býy» degenge salyp birshamasyn jazasyz jiberip kelgen. Keıin kózqarastyń salqyny qaıǵyly oqıǵaǵa ulasqanyn kórip júrmiz.
Stalkıngti tek erge tán dep taný durys bolmas, degenmen jábir kórgenniń kóbi — áıel. Eýropalyq genderlik ınstıtýtynyń málimetine súıensek, árbir onynshy áıel stalkıngke ushyraıdy. Udaıy baqylaý men ańdýdyń kesirinen psıhologııalyq jaǵdaıy nasharlaǵan adamdar jetip artylady. Munyń mysalyn áleýmettik jeliden myńdap kezdestirýge bolady. Ókinishtisi, Qazaqstanda kúıeýi ne dosy maza bermegen soń ózine qol jumsaǵan qyzdardyń sany kóp.
Keıingi jyldary turmystyq zorlyq-zombylyq, áıelder men balalardy qorǵaý baǵytynda arnaıy zańdar qabyldandy. Qoǵamdyq rezonans týdyrǵan taqyryptan soń talap pen baqylaý kúsheıdi. Osy oraıdaǵy qoǵamnyń sońǵy suraýynyń biri stalkıngke qarsy jaza bolǵanyn jasyra almaımyz.
Qandaı bap qosyldy?
Buryn stalkıngti otbasylyq kıkiljiń, turmystyq túsinispeýshilik dep qabyldap keldik. Zańnamada «stalkıng» degen tarmaq ta, túsinik te bolmady. Tipti quqyqtyq anyqtama berilgen joq. Soǵan saı quqyqtyq jaýapkershiligi bosań bolǵanyn jasyra almaımyz. Sáıkesinshe oqıǵa qaı bapqa saı kelse, soǵan oraı is qozǵalatyn. Shaǵymnyń basym deni Qylmystyq kodekstiń «Jeke ómirge qol suǵý», «Qorqytý» sekildi baptary boıynsha qaralatyn edi.
Mysaly, stalkıngtiń kıberstalkıng degen túri bar, ıaǵnı vırtýaldy álemdegi ańdý men bopsa. Jábirlenýshini jeke derekti jarııalaımyn dep qorqytqan adamǵa Qylmystyq kodekstiń birneshe babymen aıyp taǵylýy múmkin-tin. Qylmystyq kodekstiń 115 babyndaǵy jaza: adamdy qorqytyp, ólimge ákelýi múmkin áreket úshin 120 AEK mólsherinde aıyppul nemese 30 kúnge deıin qamaq jazasy taǵaıyndalady. Al kodekstiń 147-babynda aıyptalýshy zardap shegýshige 5 myń AEK mólsherinde aıyppul tóleıdi nemese 3 jyl bas bostandyǵynan aıyrylýy yqtımal. Bary — sol. Demek, áli de bolsa stalkıngti derbes qylmys retinde qarastyratyn taraý bolmaı keldi.
Endigi ózgeris qalaı bolmaq? Prezıdent qol qoıǵan Qylmystyq kodekstegi stalkıng túsinigin qaıdan tabamyz? Mine, osy saýalǵa jaýap izdep kóreıik.
Qylmystyq kodekskestalkıngke qatysty árketterdi biriktiretin 115-1-bap engizildi. Quqyq tiline salsaq, mundaǵy stalkıng túsinigi myna qamdardy qamtıdy:
- Adamnyń erkinen tys baılanys ornatý;
- Zorlyq-zombylyqpen ushtaspaıtyn, alaıda eleýli zııan keltirgen áreket;
- Adamnyń izine túsý;
- Adamdy qýdalaý 115-1-bappen jazalanady.
Sonymen, kez kelgen adam ózgeniń ańdyp júrgenin sezse, atalǵan baptar arqyly qaýiptiń aldyn alýǵa qaqysy bar. Quqyq qorǵaýshylardyń sózinshe, eger stalkıng jaıly kúdik paıda bolsa, aldymen ony dáleldeıtin aıǵaq jınaǵan jón. Oǵan ekeýara sóılesken áńgime, áleýmettik jelidegi jazba, hat almasý, beınejazba sekildi faktiler kiredi.
Bir dúnıeni túsingen jón, messendjeler arqyly hat almasýdyń zańdy kúshi bar. Dálel retinde áleýmettik jelidegi áńgimeniń sýretin (skrınshot) usynýǵa bolady. Іzińizge túsken adamnyń toqtaýsyz qońyraý shalǵanyn vıdeoǵa túsirseńiz, ony da dálel retinde qoldanýǵa jol ashyq.
Stalkıng aýyr qylmys sanatyna engizilmedi
Ádilet mınıstrligi qoǵamdyq tártip salasyndaǵy zańnama departamentiniń dırektory Dýman Súleımenovtiń aıtýynsha, búginge deıin Qylmystyq kodekste arnaıy bap bolmaǵandyqtan, stalkıng qurbandary kóbeıgen.
— Stalkıng — adamnyń zańsyz qýdalanýy, ol qoǵamǵa eleýli qaýip tóndiredi. Bul áreket jábirlenýshige psıhologııalyq turǵydan keri áser etedi, ıaǵnı úreı, qorqynysh, alańdaýshylyq týdyrady. Stalkıng kezinde kóbine qorqytý, ar-namysqa tııý, qorlaý sııaqty áreketter baıqalady. Sondyqtan bul áreketter úshin Qylmystyq kodekste bólek bappen jaýapqa tartý talap etilip otyr.
Stalkıngke ushyraýdyń arty fızıkalyq zorlyq-zombylyqqa, qorlyq kórsetýge, múlikke zaqym keltirý qaýpine ákelýi múmkin. Sondyqtan otbasylyq turǵyda da stalkıngke jaýapkershilik engizý jábirlenýshilerdi qorǵaýǵa múmkindik beredi, — deıdi Ádilet mınıstrliginiń ókili.
Alaıda jańa baptyń maqsaty — stalkıngti qatań jazalaý emes, qaterdiń aldyn alý sekildi. Ózgeris arqyly qoǵamnyń jaýapkershiligin arttyryp, jazanyń baryn eskertý amalyna uqsaıdy. Sebebi stalkıng týraly arnaıy bap bolǵanymen, mundaı áreket aýyr qylmys qataryna jatqyzylmaǵan.
Májilis depýtaty Abzal Quspannyń pikirinshe, stalkıngti birden aýyr jáne asa aýyr sanattaǵy qylmystar qataryna qosýǵa bolmaıdy. Sondyqtan zań jobasyn ázirleý kezinde barynsha obektıvti ustanymdar nazarǵa alynǵan. Nátıjesinde qorqytý, ańdý syndy áreket jasaǵan stalkerlerge aıyppul salynady, alaıda qamaýǵa alynbaıdy.
— Maqsatymyz — azamattardy bul norma boıynsha birden sottap, túrmege toǵytý emes. Bul — aýyr jáne asa aýyr sanattaǵy qylmystardyń aldyn alý maqsatynda engizilip otyrǵan norma. Bul jerde nasıhat jumysyn da keńinen júrgizýimiz qajet. Óıtkeni azamattar jańa jaýapkershilik engizilip jatqanynan beıhabar bolýy múmkin. Jalpy qylmystyq jaýapkershilikke qatysty óte abaı bolýymyz qajet, — dedi depýtat.
Álem elderi stalkıngpen kúrestiń túrli jolyn tańdaǵan. AQSh pen Ulybrıtanııada stalkıng úshin adam qylmystyq jaýapkershilikke tartylsa, Germanııa, Kanadada bul áreket aýyr qylmys qataryna qosylǵan. Sarapshylar Qylmystyń kodekstegi arnaıy baptyń paıda bolǵanyn ári stalkıngtiń aýyr qylmys qataryna engizilmegenin quptaıdy. Bul qoǵamnyń qazirgi áleýmettik, psıhologııalyq portretin eskere otyryp jasalǵan degen tujyrymda. Bastysy, naqty jazanyń baryn túsingen azamattardyń zańsyz áreketten aıaq tartynatynyna senip otyr.