«Jan aýyrtar jarnama ultty uıatqa qaldyryp keledi» - BAQ-qa sholý
***
«Egemen Qazaqstan» basylymynyń jazýynsha, Qazaqtyń tuńǵysh tolyq metrajdy anımatsııalyq fılmi jaryqqa shyqty. Súıinshi, aǵaıyn! Qazaq mýltıplıkatsııasy tarıhynda tolyq metrajdy tuńǵysh anımatsııalyq fılm jaryqqa shyqty. Týyndy «Er Tóstik pen Aıdahar» dep atalady. Halyq ertegisi - «Er Tóstiktiń» jelisimen jasalǵan fılm naýryzdyń 21-nen bastap, elimizdiń barlyq kınoteatrlarynda 3D janrynda kórsetile bastaıdy. Qalaı desek te, qazirgi qazaq anımatsııasy alǵa senimdi adymdap keledi. Onyń aıshyqty dáleli - sońǵy eki-úsh jyl kóleminde «Qazaqfılm» kınostýdııasynda túsirilgen «Ańshy», «Balaqaılar men bójekeıler», «Aq qaz», «Ynsapsyzdyń aqyry», «Baıqońyr», «Aıgúl», «Qozy, eshki hám tory», «Qoshqar men teke», «Momyn men qaraqshylar», «Aıka», «Záıtúnqarlyǵash pen quıyrshyq» atty anımatsııalyq fılmder. Bul maqala «Ekranda - Er Tóstik!» degen taqyryppen berilgen.
«Qazir jemqorlarmen kúresýshiler kóp. Demek, olardyń az bolmaǵany ǵoı. Alaıda, kópshilik dál sol jemqorlardyń ortasynda, birge qyzmet istep júrse de, tipti bilse de olardy jemqorlar deýge aýzy barmaıtyndaı. Sondyqtan sol túıeni túgimen jutatyndardyń ózderi jelinip jatqan qarapaıym jandarmen qosylyp, «aramdardy, sumyraılardy qurtý kerek» dep kóp-kórim áńgime aıtady»,-dep jazady «Egemen Qazaqstan» búgingi sanyndaǵy «Sybaılastar aıylyn jııar emes» atty maqalada. Biraq keıde lám dep aýyz da ashpaıdy, óıtkeni, aralarynda ózderin ózderi ataǵandaı sezinip, sosyn kádimgideı qýystanatyndary bar. Bul olardyń jemqorlyqty aýyzdyqtaýǵa, oǵan qarsy sharalardy uıymdastyrýǵa nıeti joq is-áreketteri men adal adamdardy elemeýshilik pıǵyldarynan anyq baıqalady.
***
«Aıqyn» gazetinde «Jan aýyrtar jarnama ultty uıatqa qaldyryp keledi» degen maqala jarııalandy. Elimizdegi árbir azamatqa, árbir mekemege qazaq tilin bilý mindettelgeli de biraz ýaqyt boldy. Áıtkenmen qarapaıym qoldanystaǵy jarnama hám eskertpe qaǵazdardy qyp-qyzyl qatemen shyǵaryp, «áıteýir talapty oryndadym» dep, qoldy bir silteıtin dárejege jettik. Sonda bul talapty júrdim-bardym oryndap, memlekettik saıasatty mensinbeý me? Álde saıasattyń solqyldaqtyǵy ma? «Qazir kózimiz túsken jarnama da, qarapaıym eskertý qaǵazdary men túbirtektiń qazaqsha nusqasy da qatege toly. Grammatıkalyq qatelerdi elemegenniń ózinde, kez kelgen sóılemniń qazaq tilindegi balamasy aqylǵa syımaıdy. Tipti oqyp otyryp ezýińizge kúlki úıiriledi. Árıne, mazaq etý emes, janyń ashyp, qanyń tasyǵannan eriksiz kúlesiń»,-dep jazady basylym.
Osy gazette jazýshy, ǵalym Tursyn Jurtbaımen aradaǵy suhbat kópshilik nazaryna usynylyp otyr. «Kókeıimde ańsar bolyp júrgen «Jeti jurt» degen bir tarıhı sholý kitabym bar edi. Sonyń sirge jııary bolar ma dep oılaımyn. Óıtkeni biz qazaq ultynyń qalyptasý tarıhyn osy qazaq jeriniń kólemimen ǵana bajaılaımyz. Olaı emes. Meniń anyq kózim jetkeni, biz ózimizdiń tarıhymyzdy, sanamyzdy tipti kıiz úıimizdiń shyǵý tarıhyn túptep tabý úshin VIII-IX ǵasyrlardaǵy mońǵol, mánjý, túrik ulystary jeke-dara ajyramaı turǵan kezdegi tarıhty zertteý kerek eken. Sol jerde osy múddelerdiń barlyǵy toǵysady. Este joq eski zamannan kele jatqan ańyzdar, maqal-mátelder, ádet-ǵuryp barlyǵy sonda»,-deıdi jazýshy. Bul suhbat «Meniń uly ańsarym áli oryndalǵan joq» degen taqyryppen basyldy.
***
«Alash aınasy» basylymyndaǵy «Nesıe toı - nesimen toı?!» degen maqalada qazaq toıynyń esep-qısaby aıtylady. «Átteń, álemde bes qurlyqtyń basyn qosqan olımpıada sekildi toı jarysy joq. Eger dúnıejúzinde toı jarysy ótetin bolsa, qazaq bas júldeni shappaı-aq alar edi. Úısiz-kúısiz júrse de, toı jasaý tek bizdiń eldiń ǵana qolynan keledi. Mıllıondap nesıe alyp, ony kemi - 150, kóbi 1000 adamǵa shashyp jiberip, sosyn jyldap, bankke bereshek bolatyn da bizdiń qojanasyr - qazaq...» degen maqala avtory Qazaqstanda jylyna 100 myńnan astam adam nekege otyrǵanymen onyń úshten biri ajyrasyp tynatyna qynjylys bildiredi. Nesıe alyp qaryzdanyp-qaýǵalanǵan ata-ananyń bar jıǵan-tergeni dalaǵa sý bolyp aǵyp ketkeni, bunyń moraldyq jaǵy óz aldyna ekonomıkalyq salmaǵy bes batpan.
Osy basylymnyń «Dat!» aıdary boıynsha «Naýryz toıyn halyqtyq merekege aınaldyryp, 9 kún toılaýymyz kerek» degen taqyrypta suhbat bergen etnograf Ǵalııa Qaıdaýylqyzynyń aıtýynsha, endigi jerde Ulystyń uly merekesin toılaýdyń naqty bir tujyrymdamasy jasalatyn, túıindeletin, toıdyń óz dárejesinde kemeldenetin kezi jetti. Osy oraıda Naýryz toıyn toǵyz kún toılaýdyń tujyrymdamasyn jasaý kerek. Qazaq ejelden aıt merekesin qospaǵanda tabıǵatpen úndesken, tórt merekeni qaldyrmaı, erekshe toılaǵan. Onyń alǵashqysy qystoqsan - soǵym soıatyn qysqy merzimde bir-birine qonaqqa baryp, soǵym etin jep, erekshe toılaǵan. Ekinshi bir merekesi - jyltoqsan kóktemgi jyl basy, naýryz merekesi bolsa, úshinshi merekesi jaztoqsan - qymyzmuryndyq kezeńi. Sońǵysy kúztoqsan sabantoı merzimi. Osy tórt toqsannyń ishinde barsha halyqtyń basyn qosatyn, syılastyqtyń dánekeri, adamdardy bir-birin izdeýge, birlikke, tatýlyqqa shaqyratyn, tórt toıdyń tóresi jyl toıy - jyltoqsan merekesiniń máni zor.
