Jalańaıaq júgirý, asarlatý, jarapazan aıtý - Naýryzdyń umyt bola bastaǵan dástúrleri
Ǵalymnyń aıtýynsha, Naýryz - astrologııamen, aspan deneleriniń ornalasýymen baılanysty jalpyhalyqtyq meıram. Ol tabıǵat jańaratyn jasarý meıramy, beıbitshilik pen qaıyrymdylyqtyń merekesi.
«1926 jyldan bastap Naýryzǵa keńester bıligi musylmandardyń dinı meıramy dep tyıym saldy. Al shyn máninde olaı emes, musylman dini Orta Azııa jáne Qazaqstan aýmaǵyna VIII ǵasyrda ǵana kelgen. Bizdiń ata-babalar Jańa jyldy toılaýdy odan kóp ǵasyrlar buryn bastaǵan. 1221 jyly qytaı saıahatshysy Chan Chýn kóne Otyrardaǵy Naýryz merekesin bylaı sýretteıdi: «Jastar kóshede saýyq-saıran qurdy, ár esiktiń aldyna toqtap kóńildi jarapazan taqpaqtaryn aıtty. Úıdegi bala-shaǵa óleń aıtqandarǵa alýan túrli táttilerdi, qaýynnyń qaǵyn, qurma, halýa syılady», - deıdi ol.
Naýryzdyń umyt bolǵan ǵuryptarynyń birine jalańaıaq júgirý jarysyn jatqyzýǵa bolady. Adamdar osy arqyly Jer-Anadan kúsh-qýat alatynyna sengen.
Erte zamanda er adam men áıel arasynda da jarystar uıymdastyrylǵan. Eń álsiz erler men eń myqty áıelderdiń osy jarysyna olar qys boıy daıyndalyp shyqqan.
S. Salmurzın Naýryz merekesi tańnyń atysymen, «Bulaq kórseń - kózin ash» degen ejelgi dástúrmen bastalǵanyn aıtady. Tańda adamdar bulaqtyń basyna nemese aryqtyń boıyna baryp, olardy tazalaǵan. Keıin barlyǵy jınalyp aqsaqaldyń basshylyǵynda aǵash otyrǵyzǵan.
«Burynnan kele jatqan dástúrdi jańǵyrta, mereke kúnderi «Artyńda mal qalǵansha, tal qalsyn», «Bir tal kesseń, on tal ek» degen sııaqty sharalardy ótkizýge, aýlalardy, kóshelerdi, saıabaqtardy, alańdardy abattandyrý, aǵash otyrǵyzý aptalyqtaryn, onkúndikterin uıymdastyrýǵa bolady», - deıdi S. Salmurzın.
Belsendi azamat qaıyrymdylyq aktsııalary Naýryzdyń birlik pen yntymaq ıdeıalaryn saqtap, jańǵyrtýǵa qyzmet etetinine senimdi.
«Jurt qystan qınalyp shyqqan adamdarǵa kómek qolyn sozyp, barymen bólisken. Qystan qalǵan azyn-aýlaq daqyldaryn salyp Naýryz kóje ázirlegen. Adamdar meıramda qolyndaǵysyn aıanbaı, merekeni de birge toılaǵan, úıiniń jyrtyq-jamaýyn da birge túgendep, asar uıymdastyrǵan», - deıdi ǵalym.
Etnosaıasattanýshy Naýryzdyń ıgi dástúrleri jyl saıyn jańǵyryp kele jatqanyn qýanyshpen tilge tıek etti.
«Jyl saıyn uıymdastyrýshylar men Naýryz merekesin toılaýshylardyń fantazııasy da baıyp keledi. El arasynan shyqqan tepse temir úzetin jigitterimiz túrli jarystar, dodalar uıymdastyrady. Ásirese báıge, kókpar, arqan tartys, kúres, saıys, qyz qýý ári tárbıelik, ári fılosofııalyq máni bar sport túrleri men saýyqtarǵa degen qyzyǵýshylyq arta tústi», - deıdi S.Salmurzın.
«Maǵan kórshi Reseıdiń Qorǵan oblysyndaǵy Naýryz saltanattaryna qatysý baqyty buıyrdy. Onda Naýryzdyń taǵy bir tamasha ǵurpyn kórdim - adamdar alaýdyń tóńireginde aınalyp, odan sekirip ótip jatty. Bálkim, ol ejelgi salttardyń qaldyǵy nemese slavıandyq dástúrlerdiń aralasýynan paıda bolýy múmkin. Bir qyzyǵy, Naýryzdyń basty taǵamy kójeni qorǵandyqtar ázirlemeıdi eken, al otqa syıynýshylyq saqtalǵan», - deıdi S. Salmurzın.
Byltyr Petropavlda úılerdiń aýlasynda Naýryz alǵash ret toılandy. Kópqabatty úılerdiń turǵyndary dastarhan jazyp, merekeni birge qarsy aldy.
Alańdarda etnoaýyldar boı kóterip, kıiz úıler tigildi, Naýryz kóje, palaý, baýyrsaq tegin taratyldy, jastar jaǵy túrli oıyn-saýyq uıymdastyryp jatty. Ulttyq sport oıyndary óńirde qaıta jandanyp keledi. Soltústikqazaqstandyq sportshylar Astanadaǵy qyz qýý, teńge alý, aýdaryspaq boıynsha kórneki oıyndarǵa qatysty.
Avtory: Olesıa Jýkoven
