Jala japqany úshin qylmystyq jaýapkershilikti saqtaý faktisi eshkimniń de quqyǵyn buzbaıdy - Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ dotsenti Tımýr Erjanov
Onyń sózine qaraǵanda, birde-bir quqyq nemese múdde basqalarynyń aldynda basymdyqty bolýy tıis emes, ıaǵnı ár jaǵdaıda básekeles múddeler arasynda ádiletti teńgerim qajet. Atap aıtqanda, bul teńgerim zańnamada bekitilip, sot tájirıbesinde qorǵalýy kerek.
«Bul turǵyda qoǵam úshin jýrnalıstiń aqparatty erkin alyp, taratý (sonymen qatar kez kelgen azamattyń) quqyǵy nemese ár adamnyń abyroıy men bedeline qol suqpaý mańyzdy ma, dep suraq qoıýdyń ózi durys emes. Demokratııalyq qoǵamda osy eki quqyq ta qajet jáne bunyń birin ekinshisinen ádeıi joǵary qoıýdyń kez kelgen talpynysynyń nátıjesi totalıtarızmge nemese tártipsizdikke alyp keledi. Pikirtalas atalǵan múddeler teńgeriminiń aınalasynda ǵana órbýi múmkin, ıaǵnı6 bir jaǵynan jýrnalıske qoǵamǵa eń ózekti problemalar jaıynda habar taratý múmkindigin berý kerektigi jaıynda, sonymen qatar basqa qyrynan alǵanda ár tulǵaǵa jala jabýdan qanaǵattanarlyq quqyqtyq qorǵaýdy usyný turǵysynda. Jýrnalısterdiń ustanymy túsinikti: jala jabýdy qylmystyq sanatqa jatqyzbaý nemese osyǵan qatysty sanktsııalardy barynsha jumsartý. Óz kezeginde Qylmystyq kodeks jobasynyń avtorlary jala úshin qylmystyq jaýapkershilikti saqtap, oǵan bas bostandyǵynan aıyrý túrinde sanktsııalar qoldaný múmkindigin alǵa tartýda. Bul turǵyda demokratııalyq memlekette múddeler teńgerimine kimniń ustanymy jaqyn? Osy másele boıynsha jańadan velosıped oılap tabýdyń reti joq jáne halyqaralyq quqyqqa nemese eń bedeldi halyqaralyq sot organdarynyń ónegeli tájirıbesine júginý oryndy bolady», - deıdi maman.
Máselen, jýrnalıster Qazaqstanda jala úshin qylmystyq jaýapkershiliktiń qajettiligi joq ekenin dáleldeýde. Olardyń paıymynsha, jala úshin qylmystyq jaýapkershilik pen qatań sanktsııalar faktisiniń ózi memlekettiń jaǵyna qaraı tepe-teńdikti buzady. Óıtkeni, bul baǵytta BAQ-tyń tejeýish áseri paıda bolady.
Tımýr Erjanovtyń kózqarasyna qaraǵanda, osy másele turǵysynda talqylanyp jatqan bir taqyryp ekinshisine aýysýda. «Eki máseleni naqty ajyratý kerek: bir jaǵynan jala jabýmen kúrestiń memlekettik quqyqtyq tetikteri, sondaı-aq6 ekinshi jaǵynan6 olardy BAQ-tyń erkindigine qarsy paıdalaný. Osyndaı tetikter arasynda qylmystyq jaýapkershiliktiń bolýy qajet sanalady, alaıda ony sóz bostandyǵyna qarsy qoldanýǵa jol berýge bolmaıdy», - deıdi ol.
Jala jabý ádeıi jasalǵan qylmys ekenin ajyratýǵa nazar aýdarý kerek. Osynysymen ol dıffamatsııadan nemese jeke ómirge aralasatyn paparatstsı qyzmetinen erekshelenedi.
Onyń atap ótýinshe, jýrnalıst taratqan aqparat shyndyqqa sáıkes kelmeıtinin bilgeni dáleldenbeıinshe, birde-bir sot bul tilshini jala jabý faktisi boıynsha kináli dep úkim shyǵarýǵa quqyly emes.
Sonymen birge kinásizdiktiń anyq-qanyǵyna jetý aıyptaýshy jaqtyń jumysy bolyp tabylady. Bul buqaralyq aqparat quraldaryn negizsiz qysymdardan saqtandyrady.
«Degenmen, bizdiń keıbir jýrnalıster jala jabýǵa negizdelgen ádeıi jalǵan málimetterdi taratýǵa qatysty ımmýnıtet alýdy qalaıtyn shyǵar? Onda bul múldem basqa másele, alaıda ol jaıynda qoǵamǵa shyndyqty aıtý kerek. Sonymen qatar osyndaı artyqshylyqtyń qajettiligin dáleldeý kerek», - dep toqtaldy dotsent.
Kóptegen memleketterdiń tájirıbesine súıensek, qylmystyq zańnamada jala jabý týraly baptyń bolýy - ol tejeýish faktor retinde qajet, degenmen bul tetik sóz bostandyǵyn tejeýge emes, jalany tulǵanyń zańdy quqyqtary men múddelerine qarsy paıdalaný áreketterin shekteýge arnalǵan.
Atap aıtqanda, Qylmystyq kodekstiń osy babyn qoldaný tájirıbesinde sot qatelikteri nemese saıası tapsyrystar sekildi asyra silteýshilikter kórinis alýy múmkin.
Onyń sózine qaraǵanda, onyń bir bóligi jala jabýdyń mán-maǵynasyn baǵalaýdyń obektıvti qıyndyqtaryna baılanysty, mysaly, faktini pikirden naqty ajyratyp bólý qajettiligine qatysty bolyp otyr. Ózge problemalarǵa sot bıligi táýelsizdiginiń jetkiliksizdigi, jarııalylyqqa tózimdiliktiń tapshylyǵy, jýrnalısterdiń kásibı mádenıetiniń tómendigi jáne basqa da máseleler sebepshi bolýy múmkin. Biraq ta osynyń barlyǵy múldem basqa problemalar jáne olardyń jala jabý úshin qylmystyq jaýapkershilik máselesine qatysy joq.
«Aıta keteıik, BAQ-tyń «aıryqsha jaýapkershiligi» jáne «erekshe mindeti» uǵymdar jýrnalısterdiń kásibı etıkasynyń joǵary deńgeıin meńzeıdi. Bul óz kezeginde jýrnalıstıka men jala jabý múldem ár basqa másele ekenin túsindiredi, óıtkeni bir mezgilde osy ekeýin qatar alyp júrýge bolmaıdy. Eger sen jýrnalıstıkamen aınalyssań, onda alańdaýdyń esh reti joq. Qylmystyq kodekstiń bul baby múldem basqa baǵytta jumys isteıdi jáne senimen esh qıylyspaıdy. Kerisinshe, eger sen bireýge jala jabatyn bolsań, onda ol jýrnalıstıka emes. Tıisinshe, osy isińe jaýap berýge daıyn bol. Jala japqany úshin qylmystyq jaýapkershilikti saqtaý faktisi eshkimniń de quqyǵyn buzbaıdy, kerisinshe, adamdardyń quqyǵyn qorǵaıdy», - dep túıdi Tımýr Erjanov.
