Zeınetaqy jınaqtaryna qatysty qazaqstandyqtardy tolǵandyratyn ózekti suraqtardyń jaýaby
Qor málimetine sáıkes, búgingi tańda zeınetaqy aktıvteri baǵaly qaǵazdarǵa, kvazımemlekettik sektor kompanııalarynyń qaǵazdaryna, QR emıtentteriniń korporatıvtik oblıgatsııalary men aktsııalaryna ınvestıtsııalanǵan, sondaı-aq ekinshi deńgeıdegi bankterdiń jáne sheteldik bankterdiń salymdaryna, sonymen qatar senimdi shet el emıtentteriniń quraldaryna ornalastyrylǵan, dep habarlaıdy QazAqparat tilshisi.
Óz zeınetaqy jınaqtaryna qatysty qazaqstandyqtardy jıi tolǵandyratyn suraqtarǵa jaýaptardy usynamyz.
1. Qor qazaqstandyqtardyń zeınetaqy jınaqtaryn qalaı jáne qaıda ınvestıtsııalaıdy?
Zańǵa sáıkes BJZQ-nyń zeınetaqy aktıvterin senimgerlik basqarýdy QR UB jáne BJZQ arasynda jasalǵan senimgerlik basqarý týraly shartynyń negizinde Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Banki (budan ári - QR UB) júzege asyrady.
Zeınetaqy aktıvterin ınvestıtsııalyq basqarý QR UB Basqarmasynyń 2016 jylǵy 18 naýryzdaǵy № 86 qaýlysymen bekitilgen Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qorynyń ınvestıtsııalyq deklaratsııasyna sáıkes júzege asyrylady. Budan basqa, ınvestıtsııalyq sheshim Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq qoryn basqarý jónindegi keńestiń usynystaryna sáıkes, onyń ishinde Qordyń zeınetaqy aktıvterin ornalastyrýǵa ruqsat berilgen quraldardyń tizbesi boıynsha qabyldanady.
QR UB ınvestıtsııalyq strategııasy uzaq merzimdi keleshekte tabystylyqtyń teńgerimdilik deńgeıin qamtamasyz etý maqsatynda teńgege, sondaı-aq sheteldik valıýtaǵa nomınaldanǵan túrli qarjy quraldaryna aktıvterdiń túrlenýine negizdelgen, sonymen qatar táýekelderdi tómendetý maqsatynda túrli qarjy quraldaryna ınvestıtsııalaýǵa baǵyttalǵan.
Búgingi tańda zeınetaqy aktıvteri memlekettik baǵaly qaǵazdarǵa, kvazımemlekettik sektor kompanııalarynyń qaǵazdaryna, QR emıtentteriniń korporatıvtik oblıgatsııalary men aktsııalaryna ınvestıtsııalanǵan, ekinshi deńgeıdegi bankterdiń jáne sheteldik bankterdiń salymdaryna, sonymen qatar senimdi shet el emıtentteriniń quraldaryna ornalastyrylady. Investıtsııalyq qyzmet týraly aqparat júıeli túrde Qordyń www.enpf.kz («Qor týraly» - «Investıtsııalyq qyzmet» - «Zeınetaqy aktıvteri ınvestıtsııalyq portfeliniń qurylymy», «Investıtsııalyq qyzmetke sholý») resmı saıtynda jarııalanady.
2. Uzaq ýaqyt boıy jalaqy almadym, demek aýdarymdarda jasalǵan joq. Osy ýaqyt aralyǵynda ınvestıtsııalyq tabys eseptelgen joq pa? Qandaı jaǵdaılarda ol eseptelmeıdi?
Investıtsııalyq tabys turaqty túrde esepteledi. Ol kún saıyn árbir qarjy kúniniń sońynda qarajattarǵa ony taýysqanǵa deıin, ıaǵnı eger adam zeınetke shyqsa da jáne ony alyp júrse de, onyń áli de túrtilmegen jınaqtaryna ınvestıtsııalyq tabys eseptele beredi.
BJZQ osyǵan oraı qyzyqty bir oqıǵamen bólisti: osydan biraz ýaqyt buryn Qordyń operatsııalyq zalyna jas jigit jańadan jumysqa ornalasqandyqtan óz zeınetaqy shartyn jańartýǵa kelgen. Ol buǵan deıin eki jyl boıy jumyssyz júrgen eken jáne sáıkesinshe onyń shotyna jarnalar túspegen. Onyń óz esepteri boıynsha onyń jeke zeınetaqy shotynda 600 myńnan astam teńge bolýy kerek edi. Alaıda úzindi kóshirmeni alǵan jas jigit birshama tańyrqaý kúıde qaldy: jumyssyz júrgen kóptegen aılar ishinde onyń shotyndaǵy zeınetaqy jınaqtary 120 myńǵa ulǵaıǵan jáne barlyǵy 720 myńnan astam teńgeni qurady. Eger de shot únemi toltyrylyp tursa, onda sandar kóbeıedi.
Eseptelgen ınvestıtsııalyq tabys týraly aqparatty birneshe tásil arqyly alýǵa bolady, ıaǵnı úzindi kóshirmeni Qorǵa kelip ótinish bildire otyryp nemese elektrondyq ne kádimgi poshta arqyly jáne saıt ne ENPF uıaly qosymshasy arqyly da alýǵa bolady.
3. Investıtsııalyq tabysqa salyq salynady ma?
Qor salymshylarynyń (alýshylarynyń) zeınetaqy jınaqtaryna, onyń ishinde Qazaqstan Respýblıkasynyń zeınetaqy zańnamasymen kózdelgen jaǵdaılar (zeınet jasyna tolǵanda, merzimsiz 1,2 toptaǵy múgedektigi belgilense jáne t.b.) oryn alǵanda JZSh-dan tólenetin eseptelgen ınvestıtsııalyq tabysqa Qazaqstan Respýblıkasynyń salyq zańnamasyna sáıkes salyq salynady.
Osylaısha, «Salyq jáne bıýdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemder týraly» Qazaqstan Respýblıkasy Kodeksiniń (QR Salyq kodeksi) 160-babynyń 3-tarmaqshasyna sáıkes zeınetaqy tólemderi tólem kózinen salyq salynatyn tabysqa jatady.
QR Salyq kodeksiniń 170-babyna sáıkes salyq salynatyn zeınetaqy tólemderi túrindegi tabysqa biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory mindetti zeınetaqy jarnalary; mindetti kásiptik zeınetaqy jarnalary; erikti zeınetaqy jarnalary esebinen qurylǵan salyq tóleýshilerdiń zeınetaqy jınaqtarynan júzege asyratyn tólemder jatady. Alaıda, Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty bolyp tabylatyn zeınet jasyna jetken salymshylar (alýshylar) keste boıynsha nemese Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynan tysqary jerge turaqty turýǵa ketýine baılanysty keste boıynsha tólemderdi alǵan kezde, salyq tólenetin tabys kólemin kemitetin salyq shegerimderine quqyly. Basqalaı aıtqanda, tabys salyǵy barlyq tólemge emes, tek onyń bóligine salynady. Túpkilikti salyq somasyn anyqtaý úshin «jyl úshin zeınetaqy tóleminen» «belgilengen salyq shegerimin» alyp tastaý qajet.
Budan basqa, Salyq kodeksiniń 156-babynyń 1-tarmaǵynyń 13) jáne 13-2) tarmaqshalaryna sáıkes azamattardyń keıbir sanattarynyń eń tómengi jalaqy mólsheriniń 75 eselengen sheginde tabysty túzetýge múmkindigi bar.
4. Zeınetaqy jınaqtaryn tóleıtin kezde qunsyzdaný deńgeıi eskeriledi me, jınaqtardy qorǵaıtyn qandaı da bir kepildik bar ma?
«Qazaqstan Respýblıkasynda zeınetaqymen qamsyzdandyrý týraly» QR Zańynyń 5-babyna sáıkes memleket alýshylarǵa zeınetaqy tólemderine quqyǵyn alǵan sáttegi ınflıatsııa deńgeıin eskere otyryp BJZQ-daǵy mindetti zeınetaqy jarnalarynyń, mindetti kásiptik zeınetaqy jarnalarynyń saqtalýyna jarnalardyń naqty engizilgen mólsherinde kepildik beredi.
Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2014 jylǵy 10 sáýirdegi № 341 qaýlysymen bekitilgen Zeınetaqy tólemderin alýshylarǵa biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qoryndaǵy mindetti zeınetaqy jarnalarynyń, mindetti kásiptik zeınetaqy jarnalarynyń naqty engizilgen mindetti zeınetaqy jarnalary, mindetti kásiptik zeınetaqy jarnalary mólsherinde saqtalýy boıynsha memleket kepildikterin ınflıatsııanyń deńgeıin eskere otyryp, oryndaý qaǵıdasynda kepildik taralatyn tulǵalar tizimi belgilengen, olar:
1. zeınet jasyna tolǵan sátte (63 jasqa tolǵan erler, 58 jasqa tolǵan áıelder);
2. eger múgedektigi merzimsiz bolyp belgilense, birinshi jáne ekinshi toptardaǵy múgedekter;
3. Qazaqstan Respýblıkasynan tys jerlerge turaqty turýǵa ketken sheteldikter men azamattyǵy joq adamdar.
Aıyrmashylyq tólemine quqyǵy bar tulǵa qaıtys bolǵan jaǵdaıda, aıyrma tóleminiń somasy muragerge Qazaqstan Respýblıkasy Azamattyq kodeksinde belgilengen tártipte beriledi.
Tólem quqyǵyn alǵan kezde árbir alýshyǵa jınaqtaýshy zeınetaqy júıesindegi búkil kezeń úshin tabystylyq pen qunsyzdaný deńgeıi jeke esepteledi. Eger ınvestıtsııalyq tabys qunsyzdaný deńgeıinen asyp túspese, aıyrma memlekettik bıýdjetten salymshynyń bank shotyna esepteletin bolady.
Qaıta esep alý úshin turǵylyqty jeri boıynsha HQO-ǵa («Azamattarǵa arnalǵan úkimet» memlekettik korporatsııa» KEAQ bólimshesi) baryp sáıkesti ótinish toltyrý qajet.
5. Osy jyly ınvestıtsııalyq tabys qandaı bolmaq?
Uzaq merzimdi kezeńge zeınetaqy aktıvteriniń boljaldy ınvestıtsııalyq tabysyna naqty esep jasaý múmkin emes. Investıtsııalyq tabys turaqty shama emes jáne ınvestıtsııalyq portfeldiń qurylymy men qarjy quraldarymen jasalynatyn operatsııalarǵa baılanysty. Onyń shamasy naryqtyq jaǵdaı, qarjy quraldaryn qaıta baǵalaý, valıýta baǵamdarynyń ózgerýi jáne t.b. osy syndy birqatar faktorlarǵa baılanysty kún saıyn ózgeredi.
Salymshylardyń (alýshylardyń) jeke zeınetaqy shottaryna (JZSh) esepteletin ınvestıtsııalyq tabys kólemin jeke alyp qarasaq, ol jınaqtar kólemine baılanysty, ıaǵnı jınaqtar kóp bolsa jáne olardy toltyrý kezeńdiligi turaqty bolǵanda esepteletin ınvestıtsııalyq tabys ta joǵary bolady.
Degenmen, BJZQ óz salymshylaryna enpf.kz saıtynyń «Elektrondyq qyzmetter» bólimindegi «Zeınetaqy kalkýlıatory 1» quralyn paıdalanýdy usynady. Onyń kómegimen mindetti zeınetaqy jarnalary esebinen qurylǵan zeınetaqy jınaqtarynan tólenetin zeınetaqy tóleminiń kólemin esepteýge bolady. Bul kalkýlıator jınaqtaýshy, ortaq, bazalyq, sondaı-aq erikti zeınetaqyny boljaldy esepteýge arnalǵan. Esep ınflıatsııanyń, ınvestıtsııalyq tabystylyqtyń ósýi, jalaqynyń ósýi boıynsha boljamdarǵa negizdelgen. Esep nátıjesi optımıstik, shynaıy jáne pessımıstik syndy túrli boljamdy derektermen erekshelenetin úsh stsenarııde beriledi. Zeınetaqy kalkýlıatory zeınetke shyǵar kezde kútiletin tólemder týraly boljam jasaýǵa múmkindik beredi. Naqty túsip otyratyn zeınetaqy jarnalarynyń jıiligi zeınetke shyǵar kezdegi zeınetaqy tólemderiniń jıyntyq somasyn esepteýdegi negizgi belgilerdiń biri bolyp tabylady.