Zań jobasy: Legıoner sportshylarǵa bıýdjettiń de, «Samuryqtyń» da qarjysyn berýge tyıym salynady
ASTANA. KAZINFORM – Májilis depýtattary Týrızm jáne sport mınıstrligimen birge zańnamaǵa dene shynyqtyrý jáne sport máseleleri boıynsha ózgeris engizýge arnalǵan zań jobasyn ázirlep, birinshi oqylymǵa shyǵarmaqshy. Palatanyń osy máselege arnalǵan jumys tobyna jetekshilik etip júrgen depýtat Nartaı Sársenǵalıevpen osy qujat týraly suhbattasqan edik.
Sport túrlerine arnalǵan jas shekteýi bekitiledi
- Nartaı myrza, zań jobasynyń naqty jańashyldyqtary qandaı?
- Buǵan deıin de zań jobasyn talqylaǵan kezde aıtqan edik. Ýákiletti mınıstrlik 180 sport túrin bekitken, tıisinshe bıýdjetten qarjylandyrylyp kelgen. Sportqa bólingen qarajatty ysyrap qylmaý úshin bul tizimdi qysqartý usynylyp otyr. Naqty aıtsaq, joǵary jetistikter sportyna kiretin sport túrleriniń tizimi belgilendi. Onyń ishinde «basym sport túrleri» degen uǵymdy qosyp otyrmyz. Sondaı-aq, ulttyq sport túrleri de bıýdjetten qarjylandyrylady. Bul zań jobasy sport ınfraqurylymyn damytý, memlekettik sport uıymdarynyń jumysyn qarjylandyrý jáne buqaralyq sportty damytý baǵyttaryn da qamtıdy.
Mysaly, buǵan deıin buqaralyq sport degen uǵymdy dene shynyqtyrýmen almastyrý kerek degen usynys aıtylyp júrdi. Biraq biz buqaralyq sport uǵymyn saqtap qaldyq. Óıtkeni, ýákiletti mınıstrliktiń málimeti boıynsha, bul túsinik zańda bolmasa, buqaralyq sport túrlerin qarjylandyrýǵa negiz bolmaı qalady.
Qazaqstanda óner kórsetetin sheteldik sportshylarǵa qatysty mańyzdy norma bar. Bul týraly byltyr depýtattyq saýal joldasam, bıyl naqty norma usyndym. Áriptesterim oǵan qosylyp otyr. Qazaqstannyń azamattyǵy joq sportshylarǵa bıýdjet esebinen qarajat berýge tolyqtaı tyıym salynady.
- Al «Samuryq-Qazyna» arqyly, óńirlik áleýmettik korporatsııalar arqyly aýdarylatyn qarajatty legıoner ustaýǵajumsaý máselesi qalaı sheshiledi?
- Dál osy kemshiliktiń aldyn alý úshin ekinshi normany usyndyq. ıAǵnı, kvazımemlekettik sektordyń qarajaty esebinen de Qazaqstan azamattyǵy joq sportshylarǵa qarjy bólýge tyıym salynady. Bul normamyz da Úkimettiń tıisti qorytyndysyn aldy.
Biz osy zańnyń ishinde múmkindigi shekteýli azamattarǵa jaǵdaı jasaýdy qarastyrdyq. Óıtkeni keıingi Olımpıadalar men halyqaralyq jarystarda bizdiń paralımpıadashylar óte jaqsy jetistikterge jetip júr. Májilistegi áriptesterimizben birge birinshi toptaǵy múgedekterge arnalǵan norma usyndyq. Mysaly, qazir birinshi toptaǵy múgedektigi bar 10 sportshy jarysqa barsa, eń kóp degende olardyń janynda 3 adam júredi. Al erekshe azamattarǵa 24 saǵat boıy kómekshi kerek. Sol úshin biz «sportshyny alyp júretin adam» degen uǵymdy engizdik. ıAkı, birinshi toptaǵy múgedektigi bar ár sportshynyń janynda bir-bir kómekshi bolýy kerek jáne onyń qarajaty mınıstrlikten tólenedi. Sportshyny alyp júretin adamnyń da júrip-turýy men tamaǵyna, jatyn ornyna memleket aqsha tóleıdi.
Taǵy bir mańyzdy másele – balalar sporty. Bıyl Aqtaýda jekpe-jekten úlken týrnır ótip, 17 jastaǵy balanyń kóz jumǵanyn bilesizder. Ókinishke qaraı, buǵan deıin bizdegi sporttyq saıystarǵa, sport túrlerine qabyldaýda eshqandaı jas shekteýi bolmaǵan. Biz sol dúnıeni usynyp otyrmyz. Budan bylaı sport saıystaryna qatysatyn kezde balalardyń jasy esepke alynady. Shekke jetpese, qabyldanbaıdy.
-Zań jobasy boıynsha ózińiz aıtqan 180 sport túriniń nesheýi qysqarady?
- Mınıstrliktiń bergen málimeti boıynsha, jańa zań boıynsha bıýdjetten qarjylandyrylatyn sport túrleri 60-70 sport túrimen shekteledi.
- Osy 60-70 sport túriniń ishinde basym sport túriniń sany qansha bolmaq?
- Jańa da aıtqanymdaı, basym sport túrleri sala ókilderiniń baıraqty básekelerde qansha júlde alǵanyna baılanysty bolady. ıAǵnı, jetistikterge baılanysty tizim qubylyp turýy múmkin.
- Federatsııalardyń sanyn qalaı qysqartpaqshysyzdar?
- Bir-birine uqsaıtyn birneshe sport túrin bir federatsııaǵa biriktirip alý tájirıbesi bar. Tıisinshe alatyn qarajat kólemi kóbirek bolady. Zańda federatsııalarǵa naqty talap qoıylady. Osy zań kúshine engennen keıin bir federatsııanyń bir ǵana sport túrine ıelik etetin múmkindigi bolady. Sondaı-aq, ol federatsııalar halyqaralyq federatsııanyń, Halyqaralyq olımpıada komıtetiniń jáne Ulttyq olımpıada komıtetiniń múshesi bolýy kerek. Federatsııalar Qazaqstanda jumys isteýge múmkindik beretin akkredıtatsııany alǵan kezde osy mindetterge saı bolýy qajet.
Ýákiletti mınıstrlik mynadaı másele kóterdi. Buryn azamattar óz betimen federatsııa quryp, sodan keıin baryp halyqaralyq uıymmen kelisim jasaıdy da, mınıstrlik aldyna qujattardy tastaıdy. Halyqaralyq sport uıymdary bıýrokratııaǵa tap kelmeý úshin memlekettik organdarmen jumys isteýden bastaryn ala qashady. Bul uıymdar ár memlekette bir ǵana uıymmen jumys isteıdi. Sáıkesinshe erte qımyldaǵan bir azamat halyqaralyq uıymmen kelisim jasaý arqyly federatsııasyn rásimdep alady. Saldarynan básekelestik bolmaıtyn kórinedi. Depýtattar bul ýájdi jumys toby barysynda qabyldady. Zań kúshine engennen keıin elde arnaıy irikteý ótkizip, Ulttyq olımpıada komıtetiniń, Halyqaralyq olımpıada komıtetiniń maquldaýy boıynsha akkredıttelgen federatsııalardyń tizimi jasaqtalady. Bul da óte mańyzdy normanyń biri dep esepteımin.
Legıonerlermen kúres
- Zań jobasynda sporttaǵy legıoner uǵymyna qandaı túsinikteme berilip otyr?
- Jańa zań qabyldansa, legıonerlerge bıýdjet qarajaty berilmeıdi. Desek te Qazaqstan azamattyǵyn rásimdep alǵan azamattarǵa ondaı tyıym joq. Mundaı sportshylar Qazaqstannyń azamattyǵyn jalpyǵa ortaq tártippen emes, jedeldetilgen tártippen rásimdeıdi. Tennısshiler solaı istedi, mysaly. Biraq sol tennısshiler Parıj olımpıadasynda óner kórsetpedi. Olar Qazaqstan azamaty bolǵandyqtan bıýdjettiń aqshasynan qaǵa almaımyz. Bul máseleni Memleket basshysy da olımpıadaǵa qatysqan sportshylarmen kezdeskende aıtty. Sondyqtan sportshylar Qazaqstan azamattyǵyn jalpyǵa birdeı tártippen alý kerek, bul normany ekinshi oqylymǵa deıin qarastyramyz.
Zań jobasyndaǵy taǵy bir ózekti máselege toqtalǵym kelip otyr. Bizde sport salasynda vertıkal joq. Jergilikti sport basqarmalarynyń basshysyn taǵaıyndaıtyn da, basqarmanyń jumysyna qarjy bóletin de jergilikti ákimdik. Al sportshylardyń jetistigi bolmaǵan kezde bárimiz Týrızm jáne sport mınıstrliginiń ókilderin jaǵadan alamyz. Mınıstrlik ókilderimen sóıleskende aldaǵy jarystarǵa qosatyn rezerv joq ekenin aıtty. Ol rezervti jergilikti basqarmalar, bólimder, sport mektepteri daıyndaýy kerek. Sondyqtan jergilikti sport basqarmalarynyń basshysyn mınıstrlikpen keńese otyryp taǵaıyndaý kerek degen másele de qaralyp jatyr.
Mınıstrlik jumys tobynda dene shynyqtyrýmen baılanysty oqý oryndaryn jan basyna shaǵyp qarjylandyrýǵa kóshirsek deıdi. Bul máseleni de jan-jaqty qarap jatyrmyz.
- Federatsııalardyń jumysyn qadaǵalaý, tıimdiligin baǵalaý qalaı retteledi?
- Qazir birneshe federatsııanyń basshysy qyzmetinen ketip jatqanyn kórip otyrsyzdar. Biraq talap kúsheıtiledi. Mınıstrlik ókilderi federatsııalardyń bes jyldyq jospary, ol jospardy iske asyratyn bıýdjettiń jospary bolýy kerek degen talaptardy usynyp otyr. Mınıstrlik onyń bárin zańǵa qosymsha aktilermen retteýge ýáde berdi.
- Biraq federatsııalardyń basshysy qazirgideı saılaý arqyly belgilene beredi ǵoı?
- Saılaý arqyly nemese taǵaıyndaý arqyly belgilenedi degen máseleni ýákiletti organ tıisti tártippen sheshýi kerek. Federatsııa basshylaryn taǵaıyndaý máselesi bir adamnyń kabınetinde, bir ǵana adamnyń qol qoıýy arqyly sheshilmeý kerek degen ustanymdy negizge alyp otyrmyz.
- Bilim olımpıadasynyń jeńimpazdaryna da sport olımpıadasyna kórsetilgendeı qurmet jasalýy kerektigin Prezıdent te aıtyp júr. Jańa zańda bul másele qalaı kórinis tapqan? Bizdiń sportshylarǵa memleket beretin syıaqy tipti damyǵan elderdiń kóbinde joq. Onyń syrtynda demeýshiler men ákimdikter syıaqynyń túr-túrin berip jatady. Osy bıýdjetten sport jeńimpazdaryna beriletin syıaqynyń teń jartysyn bilim olımpıadasyna baǵyttaýǵa bolmaı ma?
- Bul endi qoǵamda burynnan aıtylyp júrgen másele. Bizdiń de kóńilimizge keledi, júregimizge batady. Óıtkeni robot tehnıkasynan álemniń úsh dúrkin chempıony bolyp kelgen balalarǵa qurmet kórsetpek túgil durys nasıhattaǵan da joqpyz. Birneshe basylym qysqa aqparat berdi, sonymen umyttyq.
Qazir bizde mádenıet týraly zań jobasy qaralyp jatyr. Sol zań jobasyna osy másele boıynsha normalar usyndyq. Eger oqýshy qandaı da bir pán boıynsha halyqaralyq olımpıadadan birinshi oryn alsa, sol pánnen avtomatty túrde «Bolashaq» grantyn ıemdenýi kerek degendi aıtyp otyrmyz. Sonda bir jaǵynan bilim olımpıadasynyń jeńimpazdaryna qurmet kórseter edik. Ekinshi jaǵynan bilimdi jastardy elde saqtaı alamyz. Sebebi bilim saıysynyń bas júldesi turmaq halyqaralyq olımpıadalardan ekinshi, úshinshi oryn alǵan balalardyń ózin álemniń jetekshi oqý oryndary ózderine shaqyrady. Sodan keıin aqyldy jastardyń bári nege elde qalmaıdy dep san soǵamyz.
Árıne, sportshylardy da qadirleý kerek. Biraq qadirleý ádiletti, bárine ortaq bolýy kerek.
- Kez kelgen zań jobasynyń ekonomıkalyq negizdemesi bolady.Myna zań jobasy erteń qabyldanyp jatsa, sport salasyna negizsiz bólinip kelgen qansha qarajat únemdeledi? Bálkim keıbir salaǵa shekten tys kóp bólinip, keıbir sala qarjydan qaǵajaý kórip jatqan shyǵar. Zań osyndaı ádiletsizdikterdi joıýǵa qaýqarly bola ma?
- Bıýdjetti mınıstrliktiń ózi jasaqtaıdy. Sodan keıin bizge kirgizedi. Memleket esebinen qarjylandyrylatyn sport túrleriniń azaıýynan únemdelgen qarajat bolsa, balalar sportyna buqaralyq sportqa baǵyttaýy kerek. Májilistiń Áleýmettik-mádenı damý komıteti mınıstrliktiń aldyna ol máseleni qoıdy.
- Sporttyń mańaıynda júrgen jýrnalıster úlken tennıs, jeńil atletıka, boks sııaqty salalarǵa jaýapty federatsııa basshylarynyń Parıj olımpıadasyna daıyndalǵan kezde moıyndaryna alǵan medal mindettemesin oryndaı almaǵanyn aıtyp júr. Biraq jibergen olqylyǵy úshin jaýapkershilikke tartylǵan eshkim joq. Kóp bolsa bas bapkeri, federatsııa basshysy ǵana aýysty. Jańa zań osy Olımpıada aldyndaǵy mindettemeni oryndamaýdyń jaýapkershiligin kúsheıte me?
- Federatsııalardyń medal boıynsha mindettemesi bolyp, soǵan sáıkes qarjy bólingen bolsa, ýákiletti memlekettik organ ol tizimdi ashyq jarııalaýy kerek dep esepteımin. Sebebi tıisti qarjy alyp jetistikke jete almasa, sportshynyń baby kelispedi dep jaltarý qate. Bıýdjettiń qarajatyn alǵan kez kelgen azamat jaýap berýge mindetti. Ár sátsizdiginiń obektıvti sebebin qoǵamǵa túsindirsin. «Onyń esebin mınıstrlikke berdik, shendi-shekpendilerge aıttyq» degendi qoıý kerek.
Jalpy Zań jobasynda 60-tan astam normany Úkimet qorytyndysyna jiberdik. Sonyń 80-90 paıyzyna oń qorytyndy aldyq. Bul zań shyǵarý isinde jaqsy kórsetkish bolyp esepteledi.
- Bizde federatsııalardyń memleket pen demeýshilerden alatyn qarjysy tóraǵasy kim ekenine baılanysty sııaqty kórinedi. Mysaly, jýyqta Qarjy mınıstri voleıbol federatsııasyna basshy bolyp saılandy. Qarjy mınıstri degen búkil qarajattyń esep-qısaby men bıligi qolynda turǵan adam. Onyń syrtynda federatsııa basshylarynyń kóbi buryn keminde oblys ákimi bolǵan nemese mınıstr bolǵan «aýyr salmaqty» eks-sheneýnikter. Osy tendentsııa durys pa?
- Ol - saılanyp jatqan adamdar Qazaqstan azamaty bolǵandyqtan shekteı almaımyz. Menińshe, federatsııaǵa kimniń basshy bolyp taǵaıyndalǵany emes, qanshalyqty nátıjeli jumys istegeni basty nazarda bolý kerek. Men túrli olıgarhtardyń áli kúnge deıin federatsııalardy basqaryp otyrǵany týraly másele kóterdim. Sondaı qaltaly tóraǵalardyń kóbi federatsııa jumysyna qomaqty qarajat salmaǵan. Bul ókinishti.
