ıAhtalar, jel elektr stantsııasy jáne qoı eti: Qazaqstan men BAÁ-ni ne biriktiredi
ASTANA. KAZINFORM — 11-12 mamyr kúnderi elimizge Abý Dabıdiń Taq murageri sheıh Haled ben Muhammed Ál Nahaıan resmı saparmen keledi. Kazinform tilshisi sapardyń mańyzy men ekijaqty qatynastyń damý baǵdaryn saraptap kórdi.
Taq murageriniń Qazaqstanǵa at basyn burýy – Astana men Ábý-Dabı arasyndaǵy strategııalyq seriktestiktiń mańyzdy qadamy. Osy arqyly qos tarap senim men qurmetke negizdelgen ózara is-qımyldy jalǵastyrýǵa beıil. Kelissózder barysynda saıası-ekonomıkalyq jáne ınvestıtsııalyq máselelerdiń bolashaq damý áleýeti talqylanady dep kútilýde. Sapar qorytyndysy boıynsha eki memleket arasyndaǵy strategııalyq yntymaqtastyqty nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan birqatar qujatqa qol qoıý josparlanyp otyr.
Taq murageri: BAÁ damýyndaǵy negizgi ról
Sheıh Haled ben Muhammed ben Zaıd Ál Nahaıan – BAÁ Prezıdenti, Abý-Dabı ámiri sheıh Muhammed ben Zaıd Ál Nahaıannyń tuńǵysh uly. 1982 jyly 8 qańtarda Ábý-Dabıde dúnıege kelgen. Jary Fatıma bınt Sýrýr Ál Nahaıan ekeýi tórt bala tárbıeleýde. Saıasatta belsendi, strategııalyq reformalarǵa aralasatyn el basshylyǵynyń jańa býynyn sanalady.
Murager Arızona memlekettik ýnıversıtetin (saıasattaný boıynsha bakalavrıat) jáne Djordjtaýn ýnıversıtetin (halyqaralyq qatynastar boıynsha magıstratýra) bitirgen. Oǵan qosa London Koroldik kolledjinde áskerı ǵylym doktory dárejesin alyp, álemdik kóshbasshylaryn daıarlaıtyn Sandherst Koroldik áskerı akademııasynda (Ulybrıtanııa) áskerı daıarlyqtan ótken.
2016 jyldan bastap sheıh Haled ulttyq qaýipsizdik salasynda birqatar joǵary laýazymda boldy, onyń ishinde ulttyq qaýipsizdik basshysy jáne BAÁ ulttyq qaýipsizdik jónindegi keńesshisiniń orynbasary qyzmetteri bar. 2023 jyly naýryzda Ábý-Dabıdiń Taq murageri atanyp, Ámirliktiń Atqarýshy keńesiniń tóraǵasy bolyp taǵaıyndaldy.
Qazir ekonomıka men ǵylymı zertteý sektoryn baqylaıdy. ADNOC energetıkalyq korporatsııasy, BAÁ genomıka jónindegi keńesi men ATRC ozyq tehnologııalar jónindegi keńesine jetekshilik etedi. Joǵary tehnologııalar, ornyqty ósý salasynda jetekshi saıasatkerdiń biri. Mańyzdy bastamalarynyń qataryna quny 50 mlrd dırham turatyn Ghadan 21 baǵdarlamasyn, Hub71 tehnologııalyq habyn, Genomnyń ulttyq strategııasy men Ábý-Dabıdiń 2031 jylǵa deıingi ónerkásip strategııasyn jatqyzýǵa bolady.
2023 jyly naýryzda Ábý-Dabıdiń Taq murageri atanǵan sátten bastap sheıh Haled birqatar mańyzdy sheteldik is-sharaǵa qatysty. Este bolsa, ótken aıda Birikken Arab Ámirlikteriniń atynan Rım Papasy Frantsıskti jerleý rásimine qatysqan bolatyn. Brazılııadaǵy G20 sammıtine qatysyp, onda Egıpet prezıdenti Ábdel Fattah As-Sısı jáne Frantsııa prezıdenti Emmanýel Makronmen, Italııa premer-mınıstri Djordja Melonımen jáne OAR prezıdenti Sırıl Ramafosamen kelissóz júrgizgenin bilemiz. 2023 jyly qyrkúıekte resmı saparmen Úndistanda bolyp, premer-mınıstr Narendra Modımen kezdesti.
Saıası dıalog
Qazaqstan men Birikken Arab Ámirlikteri arasyndaǵy dıplomatııalyq qatynas 1992 jyly 1 qazanda ornaǵan edi. 2006 jyly Ábý-Dabıde Qazaqstannyń elshiligi ashylsa, al odan bir jyl buryn Astanada Birikken Arab Ámirlikteriniń elshiligi ashyldy. Búgin eki eldiń dıplomatııasyn Tótenshe jáne Ókiletti Elshiler Madııar Meńilbekov pen Muhammed Saıd Muhammed ál-Arıkı tabysty júrgizip keledi. 30 jyldam astam ýaqyt ishinde elaralyq qarym-qatynas ózara kómek pen tıimdi alys-beris aıasynda damǵanyn kórip otyrmyz.
Qazir Qazaqstan men Ámirlikterdiń ekijaqty is-qımylyn retteıtin sharttyq-quqyqtyq baza qalyptasty. Júzden astam qujattan turatyn aýqymdy kelisim saıası-ekonomıkalyq serpiliske sep bolǵany jasyryn emes. Kelisimderde barlyq baǵyt qamtylǵan: saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly: ınvestıtsııalardy kótermeleý jáne ózara qorǵaý týraly; qosarlanǵan salyq salýdy boldyrmaý týraly; sottalǵan adamdardy berý týraly; sondaı-aq azamattyq jáne kommertsııalyq ister boıynsha quqyqtyq kómek týraly sharttar bar.
Árıne, mundaı joǵary saıası baılanys úshin memleket basshylarynyń jeke júzdesýi, tikeleı tapsyrmasy sheshýshi ról atqaratyny anyq. Bul oraıda qarqyndy qadam baıqalady. Mysaly, Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev BAÁ-ge 2020 jáne 2023 jyldary resmı saparmen, 2022 jáne 2023 jyldary jumys saparymen bardy. Ámirlikter tarapy da qalys qalǵan joq, 2018 jyly shildede BAÁ-niń qazirgi prezıdenti sheıh Muhammed ben Zaıd Ál Nahaıan Qazaqstanǵa keldi.
Halyqaralyq arenadaǵy qoldaý
Qazaqstan men BAÁ-nyń halyqaralyq arenadaǵy ortaq tusy kózqaras jaqyndyǵynda jatyr. Qos memleket egemendik, aýmaq tutastyǵy jáne ishki isterge aralaspaý qaǵıdattaryna berik.
Dostas el Astananyń syrtqy saıasattaǵy bastamalarynyń qoldaýshy. Qazaqstannyń AÓSShK, Álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń sezi, Azyq-túlik qaýipsizdigi ıslam uıymyndaǵy birqatar ıdeıasynyń júzege asýyna septesti.
Ekonomıkalyq yntymaqtastyq
Ekonomıka Qazaqstan-Ámirlikter arasyndaǵy qarym-qatynastyń negizgi tiregi sanalady. QazTrade saýda saıasatyn damytý ortalyǵynyń deregine sensek, ótken jyly ekijaqty taýar aınalymynyń kólemi 277,4 mln AQSh dollaryn qurady. Ókinishtisi, Qazaqstan eksportynyń úlesi kemigen – ótken jyly 131,1 mln AQSh dollaryna ázer jetti (2023 jyly – 209,5 mln AQSh dollary). Buǵan shıki munaı men mys tasymalynyń ýaqytsha toqtaýy sebep bolǵan kórinedi.
Degenmen, ımport boıynsha oń dınamıka bar: 2024 jyly BAÁ-den Qazaqstanǵa 146,3 mln AQSh dollarynyń ónimi kelgen, ıaǵnı 2023 jyldan 25 paıyzǵa jýyq joǵary. Ámirlikter ımportynyń deni – qubyr men munaı ónimderi, qozǵaltqyshtar, farmatsevtıka, jeńil ónerkásip taýarlary.
Al Qazaqstannyń eksport pozıtsııasynda kúmis, ınertti gaz, qoı eti men burshaq daqyly kósh bastap tur. Jańa eksport nomenklatýrasynyń da aýqymy keńeıýde: BAÁ-ge qazaqstandyq ıahta, tyńaıtqysh jáne bolat buıymdar jóneltildi.
Oraıy kelgende ınvestıtsııalyq jobalardy basa aıtqan jón. 2005-2023 jyldary aralyǵynda Ámirlikter Qazaqstanǵa 3,7 mlrd AQSh dollaryna teń tikeleı ınvestıtsııa quıǵan. 2022 jyldyń ózinde kórsetkish 416,7 mln AQSh dollaryna teńesti. Belsendi ınvestorlardyń qatarynda jańartylatyn energetıka, tsıfrlandyrý jáne logıstıkalyq ınfraqurylym salalaryndaǵy jetekshi uıymdar – Mubadala, Masdar jáne ADQ sekildi kompanııalar bar.
BAÁ aqparat keńistigindegi habarǵa súıensek, sheıh Haledtiń sapary barysynda Qazaqstan úkimeti men Masdar kompanııasy arasynda qýaty 1 GVt bolatyn jel elektr stantsııasyn salý týraly kelisimge qol qoıylmaq. Joba Ortalyq Azııadaǵy «jasyl energetıka» salasyndaǵy iri birlesken bastamaǵa aınalýy múmkin.
Gýmanıtarlyq jáne mádenı baılanys
Qazaqstan men BAÁ arasyndaǵy rýhanı úndestik burynnan baıqalady. Ásirese, mádenı jaqyndyqtyń jóni bólek. Taraptar gýmanıtarlyq bastamalardy júzege asyryp, bilim berýdi belsendi damytýda. Ámirlikterde Qazaqstannyń mádenı aptalyǵy, «Astana Balet» teatrynyń qoıylymy, kórme men qolóner jármeńkesin ótkizý dástúrge aınalǵan. 2023 jyly Astanada Musylman aqsaqaldar keńesiniń fılıaly ashylsa, bunyń aldy Ábý-Dabıde «Abaı» mádenı zaly men «Álem balalar kózimen» kórmesi ashyldy.
Ekijaqty tarıhtyń jańa paraǵy 2019 jyly bastalǵandaı. Sol jyly BAÁ-niń tuńǵysh ǵaryshkeri Baıqońyr ǵarysh aılaǵynan aspan álemine bet aldy. Mundaı qatynas eki eldiń ǵarysh salasyndaǵy yntymaqtastyǵyn jańa arnaǵa buryp, uzaqjyldyq seriksestikti bekemdeı túskendeı.
Aıta keteıik, sheıh Haledtiń Qazaqstanǵa sapary Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń arnaıy shaqyrýnan soń bolǵaly tur. BAÁ-niń aqparat keńistigindegi málimetke sensek, ámirlikter kezdesýde saýda-ekonomıkalyq baılanys, energetıka, ınvestıtsııa men ornyqty tehnologııalar týraly sóz qozǵaıtyn bolady.