Vladımır Makeı: Qazaqstan Belarýstiń syrtqy saıasatynda erekshe oryn alady
***
Jaqyn aradaǵy josparlanyp otyrǵan – 2019 jyldyń qazannyń sońynda –Belarýs Respýblıkasynyń Prezıdenti Aleksandr Lýkashenkonyń Qazaqstan Respýblıkasyna resmı sapary qarsańynda biz táýelsizdik alǵan jáne egemendik damý bastalǵan sátten bastap shırek ǵasyrdan astam ýaqyt buryn bizdiń memleketterimiz árdaıym strategııalyq seriktes bolǵan jáne bolyp qala beredi dep tolyq quqyqpen aıta alamyz.
Búginde Qazaqstan Belarýstiń syrtqy saıasatynda erekshe oryn alady jáne ýaqyt synynan ótken, senimdi odaqtastyq retinde qabyldanady, memleketaralyq yntymaqtastyqtyń barlyq salalaryndaǵy baılanystardyń mańyzdylyǵy men bolashaǵy tek qana arta túsedi.
Bizdiń halyqtarymyzdyń dostyǵynyń bastaýy ortaq tarıhymyzda jatyr, onyń erekshe bóligi ózara is-qımyldyń, adam taǵdyrynyń órleýi men ortaq memleket sheńberinde XX ǵasyrdaǵy birlesken synaýlardyń kóptegen onjyldyqtary bolyp tabylady.
Belarýs jerlerinen alǵashqy qonys aýdarýshylar Qazaqstannyń qazirgi aýmaǵynda ótken ǵasyrdyń basynda stolypındik agrarlyq reformalary kezeńinde paıda bolǵanyn eske túsirmeýge bolmaıdy.
Bizdiń ortaq jadymyz úshin Ekinshi dúnıejúzilik soǵys, belorýstar men qazaqtar KSRO-nyń orys, ýkraın jáne basqa da halyqtarymen birge maıdandaǵy ultshyldyqpen ıyq tirlikpen shaıqasqan, al Qazaqstan óz otbasy múshelerimen birge tylǵa kóshirilgen Belarýstyń jumysshylary men qyzmetshileri úshin baspana bolǵan kezdegi, bizdiń ortaq qundylyǵymyz bar. Keıbir baǵalaýlar boıynsha, olar 11 myńǵa jýyq boldy, jáne biz qazaq halqyna sol kezdegi kómek pen qoldaý kórsetkeni úshin árdaıym rızamyz.
Bizdiń qarym-qatynastarymyzdyń jylnamasynda taǵy bir umytylmas bet – soǵystan keıingi jyldary tyń jáne tyńaıǵan jerlerdi ıgerý bolyp tabylady, komsomol otrıadtarynyń quramynda Qazaqstanǵa jas belorýstar jappaı kelgen kezde, olardyń keıbireýleri osynda qalyp ómir súre bastady.
Qazirgi zamanǵa oralǵannan keıin, erekshe atap ótkim keledi: halyqaralyq arenaǵa egemendi jáne táýelsiz memleket retinde shyǵa otyryp jáne óziniń syrtqy saıası basymdyqtaryn kóp vektorly qaǵıdaty negizinde anyqtaı otyryp, Belarýs bastapqyda ózi úshin Qazaqstan Respýblıkasymen barynsha dostyq, jan-jaqty jáne ózara tıimdi qarym-qatynastar qurýdy atap ótti.
Bizdiń áriptestigimizdiń tabysty damýyna Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq, Ujymdyq qaýipsizdik týraly shart uıymy, Táýelsiz Memleketter Dostastyǵy sheńberinde jalǵasyp jatqan postkeńestik keńistiktegi ıntegratsııalyq protsesterge eki memlekettiń belsendi qatysýy árdaıym yqpal etti.
Búgingi kúni bizdiń elderimiz arasyndaǵy ózara kúsh-jigerdiń arqasynda tereń jáne senimdi qarym-qatynastar qalyptasty – bul bizdiń memleketter basshylarynyń ekijaqty yntymaqtastyqtyń joǵary deńgeıine mán beretin maqsatty saıasatynyń asa kúrdeli nátıjesi.
Joǵarǵy jáne joǵary deńgeılerdegi turaqty baılanystar tájirıbesi eki el úkimetteriniń belsendi jumysy, parlamentaralyq yntymaqtastyq pen óńiraralyq baılanystardy qarqyndatý, sharttyq-quqyqtyq bazany keńeıtý jáne ártúrli josparly ózara is-qımyldyń jańa nysandary men baǵyttaryn ázirleý úshin jaqsy yntalandyrý bolyp tabylady.
Belarýste Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń ekijaqty jemisti baılanystardy qurýǵa, eýrazııalyq ıntegratsııa sheńberinde odaqtastyq qatynastardy ilgeriletýge, postkeńestik keńistikte jáne neǵurlym keń kontekste beıbitshilik pen turaqtylyqty qamtamasyz etýge qosqan úlesin joǵary baǵalaıdy. Nursultan Nazarbaevtyń 2017 jylǵy qarashada Belarýske resmı sapary ekijaqty ózara is-qımyldy jandandyrýdyń mańyzdy kezeńi boldy: onyń qorytyndysy boıynsha áleýmettik-ekonomıkalyq, ǵylymı-tehnıkalyq yntymaqtastyq, ǵarysh keńistigin birlesip zertteý jáne paıdalaný máseleleri boıynsha mańyzdy qujattarǵa qol qoıyldy. Nátıjesinde ekijaqty yntymaqtastyqtyń sharttyq-quqyqtyq bazasy 80-ge jýyq kelisimdi quraıdy.
2019 jyly mamyrda Nur-Sultan qalasynda Belarýs memleketiniń basshysy Aleksandr Lýkashenkonyń Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevpen alǵashqy kezdesýi ótti, tek jyly jáne dostyq kelissózder barysynda eki eldiń ekijaqty qarym-qatynastardaǵy baǵytynyń sabaqtastyǵy rastaldy.
Halyqaralyq arenada bizdiń elderimiz dástúrli túrde ádil álemdik tártipti qalyptastyrý, teń quqyqty jáne ózara tıimdi ekonomıkalyq ózara is-qımyldy qurý, kóp deńgeıli ıntegratsııalyq protsesterdi damytý, jahandyq jáne óńirlik qaýipsizdikti qamtamasyz etý máselelerine ortaq kózqarastar men uqsas tásilderdi ustanyp otyrǵanyn atap ótken mańyzdy.
Belarýs pen Qazaqstan Eýroatlantıkalyq jáne Eýrazııalyq keńistikterdegi memleketter arasyndaǵy senimdi arttyrýǵa jáne kelispeýshilikterdi eńserýge, ıntegratsııalyq áriptestikti damytýǵa baǵyttalǵan biriktirýshi halyqaralyq bastamalardy usynady jáne qoldaıdy. Bizdiń elderimizdiń astanalary mańyzdy dıalogtyq alańdarǵa aınaldy, onda túrli halyqaralyq problemalar boıynsha, sonyń ishinde «byqsańqy» jáne «qatyp qalǵan» qaqtyǵystardy qosa alǵanda izdestirý jáne sheshimder ázirleý júrip jatyr.
Osynyń arqasynda Qazaqstan, Belarýs sııaqty, óz óńirinde jáne keń aýqymda tanylǵan qaýipsizdik donoryna aınaldy. Bizdiń elderimiz halyqaralyq alańdarda – Birikken Ulttar Uıymynda, Eýropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq uıymynda, Shanhaı yntymaqtastyq uıymynda jáne basqa da halyqaralyq qurylymdarda syndarly yntymaqtastyq pen ózara is-qımyl jasaıtyny ábden zańdy.
Bizdiń elimiz 2017-2018 jyldarǵa arnalǵan BUU Qaýipsizdik Keńesiniń turaqty emes músheligine Qazaqstannyń kandıdatýrasyn qoldaıtynyn, ıÝNESKO-nyń 2013-2019 jyldarǵa arnalǵan Dúnıejúzilik mura komıtetiniń músheleri Qazaqstan astanasynda EKSPO-2017 ótkizý úshin dáıekti túrde sóz sóılegenin aıtý jetkilikti, jáne, árıne, biz Qazaqstan tarapynan halyqaralyq arenadaǵy kóptegen mańyzdy Belorýs bastamalaryn qoldaýǵa rızashylyqpen qaraımyz.
Saýda-ekonomıkalyq saıasat Belarýs-Qazaqstan ózara is-qımylynyń negizgi salasy bolyp tabylady. Ashyq, eksportqa baǵyttalǵan ekonomıkaǵa ıe bola otyryp, Belarýs óziniń syrtqy saıasatynyń buryshynda «ekonomıkalyq dıplomatııany» qoıady.
Bizdiń elimiz úshin Qazaqstan – TMD keńistigindegi jáne Ortalyq Azııa óńirindegi basym saýda-ekonomıkalyq áriptesterdiń biri jáne ózara taýar aınalymynyń qol jetkizilgen kólemi osyny rastaıdy.
2017 jyldyń qarashasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń Belarýs Respýblıkasyna resmı sapary aıasynda 2026 jylǵa deıingi Belarýs pen Qazaqstan arasyndaǵy áleýmettik - ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly shartqa jáne baǵdarlamaǵa qol qoıý osy saladaǵy ózara is-qımyldar úshin perspektıvaly sheńberlerdi qalyptastyrdy. Ekijaqty «qarym-qatynastardyń matasyn» ósirý salasyndaǵy negiz qalaýshy qujattardyń qataryna 2019-2020 jyldarǵa arnalǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Úkimeti men Belarýs Respýblıkasynyń Úkimeti arasyndaǵy yntymaqtastyqty damytýdyń «Jol kartasy» da jatady.
Ekonomıkalyq baılanystardy damytýdy úılestirýdi Belarýs-Qazaqstan Saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq jónindegi Úkimetaralyq komıssııasy qamtamasyz etedi, onyń 15-shi otyrysy aǵymdaǵy jyldyń qazannyń birinshi onkúndiginde Aleksandr Lýkashenkonyń Qazaqstanǵa sapary qarsańynda ótedi.
Bizdiń elimiz birlesken kúsh-jigerdi qoldaný úshin negizgi jáne neǵurlym perspektıvaly baǵyt retinde óndiristik kooperatsııany qarastyrady.
Búginde Qazaqstanda Belarýs kompanııalary qazaqstandyq seriktestermen birge Almaty, Qostanaı, Kókshetaý, Semeı qalalarynda kombaındar, traktorlar, tirkeme jáne aspaly aýyl sharýashylyǵy tehnıkasyn, júk avtomobılderin qurastyrý jónindegi ónerkásiptik kásiporyndar quryldy.
Biz ónim jelisin keńeıtýge jáne jumys istep turǵan birlesken qurastyrý kásiporyndarynyń óndiris kólemin arttyrýǵa, olar shyǵaratyn tehnıkany oqshaýlaý deńgeıin arttyrýǵa múddelimiz. Elimizde jańa birlesken óndirister ashý múmkindigin qarastyrýǵa daıyn.
Bul baǵyt Qazaqstan men Belarýs ekonomıkasynyń tehnologııalyq jáne qarjylyq turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge naqty úles qosady, óńirlik yntymaqtastyqty damytý basymdyqtaryna jaýap beredi, qosymsha jumys oryndaryn qurýǵa, Belarýste de, Qazaqstanda da memlekettik bıýdjetke salyq túsimderiniń ulǵaıýyna yqpal etedi.
Bizdiń elimizde Qazaqstannan munaı ónimderin, metaldardy, astyqty, tehnıkalyq kúkirtti, maqta talshyǵyn, Belarýske qajetti basqa da ónimdi jetkizýge qyzyǵýshylyq bar. Basty ólshem – básekege qabiletti baǵalar men sapa.
Qazirgi ýaqytta Belarýs munaı jáne munaı ónimderin jetkizýdi ártaraptandyrý máselesine erekshe kóńil bóledi. Biz Belarýs MÓZ-de munaı, mazýt, vakýýmdyq gazoıl jáne munaı óńdeýdiń basqa da ónimderin keıinnen óńdeý úshin Qazaqstan Respýblıkasynan jetkizýge múddelimiz.
Qazaqstannan Belarýske munaı men munaı ónimderin jetkizý ekijaqty taýar aınalymyn teńdestirip jáne onyń kólemin edáýir arttyra alady.
Qazirgi ýaqytta «Belneftehım» kontserni men Qazaqstannyń Energetıka mınıstrligi tıisti kelisim jobasymen belsendi jumys isteýde. Osy qujatqa qol qoıý ekijaqty ýaǵdalastyqtardy naqty mazmunmen toltyrýdyń mańyzdy quramdas bóligi bolady dep úmittenemiz.
Búgingi kúni qol jetken jetistiktermen toqtamaý, odan ári jumys baǵyttaryn jandandyrý jáne keńeıtý, bızneske arnalǵan múmkindikterdi tıimdi paıdalaný mańyzdy. Onyń ústine, bizdiń elderimiz ekonomıkanyń túrli salalarynda, ónerkásip kooperatsııasy salasynda ǵana emes, sonymen qatar aýyl sharýashylyǵy, kólik jáne logıstıka, jol qurylysy, munaı hımııasy, IT-tehnologııalar, ǵaryshty beıbit ıgerý salalarynda tıimdi yntymaqtastyqty arttyrý úshin qajetti áleýetke ıe.
Bizdiń elderimizdiń damýynyń mańyzdy ekonomıkalyq platformalarynyń biri Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq bolyp tabylady. Bes jyl buryn biz keń aımaqta naqty ekonomıkalyq odaq qurýǵa batyl qadam jasadyq. EAEO áli de jas bolǵanymen, ol bizdiń elderimizge ekonomıkalyq ósý, álemdik ekonomıkadaǵy jaǵymsyz úrdister men daǵdarystarǵa qarsy turý úshin qosymsha múmkindikterdi qamtamasyz ete otyryp, óziniń tıimdiligi men aýqattylyǵyn dáleldedi.
Sonymen qatar, kooperatsııany odan ári damytý, onyń negizinde salynǵan maqsattarǵa tolyq qol jetkizý osy ıntegratsııalyq jobadan barynsha seziletin oń áserdi qamtamasyz etýge baǵyttalǵan.
Aǵymdaǵy kúnniń basty mindeti – qol jetkizilgen nátıjelerdi saqtaı otyryp, olardy bizdiń elderimiz ben halyqtarymyzdyń ıgiligi úshin kóbeıtý. Bul jerde, árıne, basty rólderdiń biri Qazaqstanǵa tıesili – Odaqtyń bastamashylary men draıverleriniń biri.
Bizde kópjaqty ózara is-qımyldyń basqa da mańyzdy baǵyttary bar. Belarýs pen Qazaqstan «Bir beldeý, bir jol» Qytaı jobasy aıasynda yntymaqtastyq úshin aıtarlyqtaı áleýetke ıe, buǵan bizdiń elder arqyly Qytaı-Eýropa baǵytyndaǵy tranzıttik temir jol tasymaldaryn arttyrý dálel bolyp tabylady.
Belarýs úshin «Bir beldeý, bir jol» bastamasy – bul tek kólik jáne logıstıka ǵana emes. Bul Eýrazııalyq aımaqtaǵy Qytaıdyń iri birlesken ındýstrııalyq jobasy – QHR, Reseı, AQSh, Izraıl, Eýropa elderinen 40-tan astam rezıdent tirkelgen «Uly tas» Qytaı-Belarýs parki.
Park rezıdentteriniń arasynda biz Qazaqstannan kelgen kompanııalardy da kórgimiz keledi. «Uly tas» ındýstrııalyq parki men «Qorǵas – Shyǵys qaqpasy» AEA arasyndaǵy ózara is-qımyl perspektıvaly jáne neǵurlym tyǵyz dep esepteımiz.
«Uly tastyń» ósip kele jatqan ónerkásiptik klasteri Mınsk qalasynda jumys istep turǵan «Joǵary tehnologııalar parki» (JTP) úılesimdi tolyqtyrady, ony asyra kórsetpeı «Shyǵys Eýropanyń Sılıkondy alqaby» dep ataıdy. Ótken jyly JTP-da ІT-qyzmetteri eksportynyń kólemi bir jarym mıllıard dollarǵa shyndap jaqyndady.
Bizdiń elimizde ǵaryshtyq ázirlemeler men bıotehnologııalar sııaqty ózge de joǵary tehnologııalyq salalardyń belsendi damýy Belarýs pen Qazaqstannyń ózara is-qımyly úshin jańa múmkindikter ashady.
Ózara tıimdi baılanystardy tereńdetýdiń keleshegi bizdiń memleketterimizde jáne Shanhaı yntymaqtastyq uıymy sheńberinde bar, ol eń yqpaldy halyqaralyq qurylymdardyń birine tez aınalýda.
Belarýs ShYU-daǵy baqylaýshy memleket retinde, onyń «batys shebinde» bola otyryp, Uıym keńistigindegi ekonomıkalyq, ınvestıtsııalyq, logıstıkalyq jáne gýmanıtarlyq jobalardyń belsendi qatysýshysy bolyp tabylady jáne onyń damýyna, eń aldymen onyń ekonomıkalyq ólshemin nyǵaıtýǵa eleýli úles qosady, buǵan bizdiń eki el de múddeli.
Bizdiń elderimizdiń ǵylymı-bilim berý jáne mádenı-gýmanıtarlyq salalardaǵy ózara is-qımyl deńgeıi dástúrli túrde joǵary bolyp qalýda.
Onyń mańyzdy quramdas bóligi 24 JOO men Belarýs ǴZI jáne 22 JOO men Qazaqstannyń ǴZI kiretin Belarýs pen Qazaqstannyń joǵary oqý oryndary men ǵylymı-zertteý ınstıtýttary arasyndaǵy ǵylymı-bilim berý konsortsıýmynyń tıimdi qyzmeti bolyp tabylady.
Qazaqstan astanasynda L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń bazasynda Belarýs-Qazaqstan ǵylymı-tehnıkalyq yntymaqtastyq ortalyǵy, Belarýs tili men mádenıeti ortalyǵy jáne Belarýs Respýblıkasynyń etalondyq quqyqtyq aqparat ortalyǵy qurylyp, jumys isteýde. Sonymen qatar Mınsk qalasynda Belarýs ulttyq tehnıkalyq ýnıversıtetinde Abaı atyndaǵy Qazaq tili, tarıh jáne mádenıet ortalyǵy jumys isteıdi.
Ǵylymı jáne mádenı-gýmanıtarlyq yntymaqtastyqtyń qarqyndy damýynyń jarqyn mysaly retinde 2018 jyly M. Tank atyndaǵy Belorýs memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıteti janyndaǵy Belarýs-Qazaqstan mádenı-bilim berý ortalyǵynyń ashylýy bolyp tabylady.
Eki eldegi ulttyq mádenı ortalyqtardyń qyzmeti belarýs jáne qazaq halyqtary arasyndaǵy tarıhı qalyptasqan baýyrlastyq qatynastardy saqtaýǵa jáne tereńdetýge, mádenı baılanystardy nyǵaıtýǵa, jáne bul ásirese Qazaqstan men Belarýs jastary arasyndaǵy baılanystardy keńeıtýge jáne damytýǵa baǵyttalǵan.
Bizdiń elimizde «Vıtebskidegi Slavıan bazary» Halyqaralyq óner festıvaliniń is-sharalaryna Qazaqstannyń belsendi qatysýy baıqalmaı qalmaıdy, onda qazaqstandyq oryndaýshylar mýzykalyq baıqaýlarda joǵary oryndarǵa dástúrli túrde ıe bolýda.
2018 jyly Vıtebsk qalasyndaǵy Slavıan bazarynda «Uly dala óneri» uranymen alǵash ret óner sheberleriniń kontsertimen Qazaqstan kúni ótti, al 2018 jyldyń 4-5 jeltoqsanynda qazaqstandyq shyǵarmashylyq ujymdar Belarýs Respýblıkasyndaǵy Qazaqstan mádenıeti kúnderine qatysty.
Prezıdent Aleksandr Lýkashenkonyń Qazaqstanǵa aldaǵy resmı sapary barysynda Nur-Sultan qalasynda Belarýs Elshiligi ǵımarattarynyń jańa kesheni ashylady.Osylaısha Belarýs Qazaqstan Respýblıkasymen yntymaqtastyqty odan ári uzaq merzimdi jáne jemisti damytýǵa qatysty óz nıetteriniń mańyzdylyǵyn kórsetedi.
Bul sapar jáne onyń sheńberinde aldaǵy kelissózder taraptarǵa ekijaqty, ıntegratsııalyq jáne kópjaqty yntymaqtastyq máseleleriniń keń aýqymyn naqty talqylaýǵa múmkindik beredi dep úmittenemiz, eki eldiń strategııalyq áriptestigin, sondaı-aq eýrazııalyq keńistiktegi memleketaralyq ózara is-qımyldy tereńdetýge jáne nyǵaıtýǵa jańa oń serpin beredi.
Qazaq halqynda, belorýstyqtardaǵy sııaqty, ǵasyrlar boıy berik dostyq qarym-qatynas pen ózara kómek baǵalanǵan. Meniń oıymsha, bul bizdiń ózara is-qımylymyzdyń qysqasha sholýyn qazaq maqal-mátelderimen aıaqtaý oryndy bolady: «Tatýlyq – tabylmas baqyt» (Drýjba – bogatstvo bestsennoe) jáne «Syılasý eki kisige birdeı» (Drýjba krepka vzaımnostıý).
