Úıleskenmen partaǵa, úılese me qaltaǵa?!

ASTANA. QazAqparat - Mektebiń bilim besigiń, Shattana ash esigin! - degen jazýy bar úlken mańdaıshany qaladaǵy úzdik mektepterdiń biri kireberisine áspettep ilip qoıypty. Mektep tabaldyryǵyn attaǵan árbir oqýshy bilim ordasynyń esigin shyn máninde, shattana ashatyny ras, dep jazady «Aıqyn» gazeti búgingi sanynda.

Alaıda jaz maýsymy aıaqtalyp, oqý jyly bastalar tusta qarbalas bastalyp, ata-ananyń da degbiri qashatyny jasyryn emes. Kitap máselesi, mektepke qajet qural-jabdyqtar, odan qala berdi, mektep formasy kez kelgen otbasynyń qaltasyna salmaq túsirip jatady. «Birine tartsa, birine jetpeıtin» qarbalas sátte keıbir bilim berý mekemeleriniń  ata-ana qaltasyna salmaq bolatyndaı talaptardy qoıatyny taǵy bar.

Almatydaǵy birqatar bilim or­da­lary mektep formasyn tek Glas­man fırmasynan alýǵa min­det­teıdi eken. Redaktsııaǵa qońyraý shalǵan ata-analar osylaı deıdi.  Olar: «Mek­tep basshylyǵy aıtqan talap­tar­ǵa saı kıimder tek Glasman dú­ken­derinde satylady. Sol sebepti osy dúkennen satyp alýymyz kerek. Al mundaǵy mektep formasy aq jeı­demen qosa alǵanda, shamamen 30 myń teńgeden asyp jyǵylady. Meniń mek­tep ja­synda tórt balam bar. Olar­dyń ár­qaısysyna 30 myńnan 120 myń teńge ke­rek. Budan bólek, olar­dyń mek­tepke qajet qural-jab­dyqtary men 6000 teńge turatyn  biryń­ǵaı sport­tyq kıimin alýymyz qajet» degen shaǵymyn aıtqan edi. Osyndaı qatań talap qoıa alǵan bilim ordalarynyń qatarynda №175 jáne №179 mektep-gımnazııalary da bar. Máseleniń mán-jaıyn anyqtaý maq­satynda «Jańa ǵasyr» №175 gım­nazııasyna bas suqtyq. Mektep dı­rek­torynyń tár­bıe isi jónindegi oryn­basary Aı­nur Erkinqyzy bul má­se­le ha­qynda bylaı baıandady:

- «Jańa ǵa­syr» mektebi mem­lekettik me­keme bolǵan­dyq­tan, munda jaǵdaıy ártúrli otbasy­lar­dyń balalary oqı­dy. Osy sebepti es­kere otyryp, ata-analarǵa kıim sa­typ alýda kompanııa tań­daý múmkindigin be­remiz. Desek te, mektep formasyn birizdilendirý maqsatynda túsi men úl­gisine talap qoıamyz. Má­selen, bıyl uldarǵa túsi qoıý kók keýdeshe men shalbar jáne aq jeıde mindettelse, qyzdarǵa osyndaı tústes keýdeshe, beli kórinip qalmaýy úshin jeńi sholaq kóılek (sarafan) alý kerek de­gen talap qoıyldy. Áıt­se de, eshbir ata-anaǵa qandaı da bir kompanııanyń kıimin satyp alý mindettelgen emes.  Glasman, Angelcher, «Symbat» syn­dy otandyq kompanııalardyń ónimi mektep formasyna qoıylatyn talaptarǵa tolyǵymen saı bolǵan­dyqtan, osy atalǵan dúkenderdi usy­nyp jatamyz. Sondaı-aq mundaı kási­p­oryndar bizdiń mekteptiń oqýshylaryna túrli jeńildikter jasaıdy. Mamyr aıynda ata-analardyń jalpy jáne synyp jınalysy ótti. Onda atalǵan kompanııalar óz ónimderiniń túrli úlgilerin usyndy. Ata-analardyń basym bóligi sol kezde óz tań­daýyn jasady dep esepteımin. Sonymen qatar balalar qosymsha qoıý kók tústi galstýk taǵady. Sabaq úlgerimi joǵary, belsendi balalar «Jas qyran», «Jas ulan» uıymdaryna ótedi, onda ashyq kók galstýk beriledi.

Byltyrdan beri ata-analardyń keli­simimen sporttyq formalardy da biryń­ǵaıǵa keltirdik. «Aqbota» kásipory­nymen birlese otyryp, ózimizdiń sporttyq kıi­mimizdi ázirledik. Baǵasy - 6000 teńge. Jaǵ­daıy tómen nemese kópbalaly ot­basylarǵa mundaı formalar tegin tara­tyl­dy. Aıta ketetin jaıt, mektep formasynyń úlgisine ózgeris engizer tusta, oqýshylardyń ózin-ózi basqarý uıymynyń talap-tilekteri nazarǵa alyndy. Máselen, bıylǵy jyldan bastap beldemsheniń ornyna jeńi sholaq kóılek (sarafan) kııý týraly usynysty qyzdardyń ózi aıtqan bolatyn» deıdi.

Alǵashqyda, Aınur hanymnyń piki­ri­men kelisip, aıtar sózine sengenimizben, dı­rektor orynbasarynyń jumys úste­lin­degi Glasman kompanııasynyń býma-býma jarnamalyq-aqparattyq qaǵazyn kór­gennen keıin kóńilde kúmán paıda boldy. Onyń ústine ol: «Mektep formasynyń ta­lap­taryna túgeldeı derlik jaýaptymyn. Sol sebepti oqýshylarǵa, olardyń ata-ana­laryna Glasman, Angelcher, «Symbat» syndy otandyq kompanııalardy usynyp otyramyn. Ata-analardyń aıtýynsha,  Glasman kompanııasynyń sapasy jaqsy» dep atalǵan kompanııany jaqsylap jar­namalaý­dan bólek, «Bizde eden jýýshylar­dyń balalary qara bazardan kıinedi. Olar­ǵa túsine muqııat bolyńdar, mektep for­masynyń talaby boıynsha qoıý kók tús sa­typ alý kerek dep eskertemiz. Olarǵa bas­qa ne deısiń?» dep janashyrlyǵyn da bil­dire ketti. Desek te, syrttaǵy mektep oqý­shylarynyń basym bóligi mektep for­masyn Glasman dúkenderinen satyp al­ǵanyn aıtady. «Bul dúkendi ne sebepti tań­dadyńdar?» degen saýalymyzǵa ata-analarynyń qalaýy solaı bol­ǵanyn jetkizdi.
Al mınıstr­lik­tegi­ler­diń aıtýynsha, bir for­ma­nyń quny shamamen 15 myń teńgeden aspaýy tıis. Ári ol mektep formasyn tigetin otandyq óndirý­shi­lerdiń ónimine tıesili baǵa. Ony da belgili bir ta­laptarǵa sáıkes bilim berý uıymdary men bi­lim mekemeleriniń je­­tekshileri usyna alady. Mınıstrlik mektep formasyn kúshtep al­ǵyzýǵa qarsy.

Bilim  jáne  ǵy­lym mınıstrligi bıyl­ǵy jyly min­det­ti mek­tep forma­syn en­gizýge baı­la­nysty jańa ta­lap­tar en­giz­gen. Jalpy, mı­nıstr­liktiń málimetinshe, normatıvtik-quqyqtyq aktide eli­mizdegi mektep oqýshylary úshin bi­ryńǵaı mektep formasyn engizý qarastyrylmaǵan. Elimizdiń «Bilim týraly» zańynda ýákiletti organnyń mindetine ár mekteptiń ákimshiligi ata-analarmen birge tańdaǵan oqý for­masyna ruqsat berý ǵana kiredi. Olar­dyń mindetine biryńǵaı mektep for­masynyń standartyn engizý men jú­zege asyrý enbeıdi.
Mınıstr Erlan Saǵadıev: «Mektep formasynyń biryńǵaı bolǵany tıimdi. Ata-analardyń sózderine qaraǵanda, biryńǵaı forma balalardyń syrt-kel­betin kóriktendiredi, tártipke salady, oqýǵa mán berýge yqpal etedi» degen bolatyn. Sondaı-aq mınıstr árbir mek­teptiń ózine tán formasynyń bolǵanyn qup kóredi. Ári solaı kıingenin qol­daı­dy da. «Bul - sol mektepti daralap kór­setedi» deıdi mınıstr. «Mektepti oqý­shylardyń formasynan tanýǵa bolady. Sebebi  forma mekteptiń  brendine  aı­nalýy tıis. Sondyqtan men ony qol­daımyn. Degenmen, olar jalpyǵa birdeı iskerlik stıldiń normalaryna jaýap berýi kerek, bul balalarymyzdy durys dress-kodqa úıretýi tıis» degen edi mı­nıstr.

Osy tusta Bilim basshysy ataǵan Іs­kerlik stıldi asa yńǵaıly sana­maıtyn keı mektepter jalpyǵa ortaq mektep formasynyń standartyna ba­ǵynbaı, ózindik mektep kıimin ázirleıtini ja­syryn emes. Máselen, Almaty qala­syn­daǵy qyz balalarǵa arnalǵan Qazaq-túrik lıtseıiniń formasynyń túsi men úlgisi óz­geshe. Mektep basshylyǵynyń pikiri my­na­daı...

Ǵalııa SEGІZBAEVA,
Qazaq-túrik lıtseıi dırektorynyń oqý isi jónindegi orynbasary:
- Qazaq-túrik lıtseıine qabyldanǵan kez kelgen oqýshyǵa mektep formasyn bilim ordasy beredi. ıAǵnı sabaq barysynda basqa forma kııýge ruqsat joq. Almaty qa­lasyndaǵy «Saıgez» JShS-men birlesip mek­tep formasyn ózimiz ázirleımiz. Bel­demshe, eki kóılek, jeńi qysqa keýdeshe men syrtynan kıetin jyly kúrtesheden turatyn mektep formasynyń quny sha­mam­en 20 myń teńge. Mektep aqyly bol­ǵandyqtan, bir ret forma tegin beriledi. Eger mektep kıimin joǵaltyp alsa nemese ke­lesi jyly qysqaryp qalsa qosymsha aq­sha tólep, qaıtadan satyp alýyna týra ke­ledi. Rasynda, bizdiń forma ózge qalalyq mek­tep kıimderinen ózgesheleý. Qazaq-túrik lı­tseıiniń mektep formasyn ázirleýde bas­ty nazarǵa alatyn tusy - kıimniń yńǵaıly ári kir kóterimdi bolýy. Meniń oıymsha, klassıkalyq úlgide ózge mektep kıimderi balanyń sabaq oqýy barysyndaǵy qımyl-qozǵalysyna asa qolaıly emes. Áý basta, bizdiń tájirıbemizde de tizeden tómen tú­setin tik beldemsheler bolǵan. Mundaı bel­demshe qyz balanyń erkin otyryp-turýyna qıyndyq týdyrǵannan keıin keń etek­ti beldemshege aýystyrdyq. Jalpy, mek­tep formasyn únemi zerttep otyramyz. Qo­laısyzdaý tusyn eskerip, ózgertemiz. Mek­teptiń 20 jyldyq tarıhynda osyndaı se­bepterden forma tórt ret aýysty. Formanyń túr-sıpatyn balalar tańdaýǵa kómektesedi. Formanyń qazirgi kúlgin jáne sur tústeri balalardyń basym bóligine unaı­dy. Al sporttyq kıimdi tańdaý ár oqýshynyń óz erkinde.
Bir Almatynyń ózinde 760-tan astam mek­tep bar. Demek, bul mektepterdiń ár­qaı­sysy ózinshe daralanýy úshin óz kıim úlgi­sin kórseter bolsa, biryńǵaı kıim úlgisi qan­daı bolmaq?
Esterińizde bolsa, osydan 10-15 jyl buryn mektep oqýshylary biryńǵaı ádemi far­týk kıip sabaqqa baratyn. Eshbir bilim ordasy bir-birinen bólektengen emes. Sol sebepti biryńǵaı mektep formasyna kóshý bir jaǵynan durys. Óıtkeni keıbir mek­tepterde oqýshylar óz qalaýymen kıingendi una­tady. Ártúrli kıim úlgisiniń mektep stan­dartyna saı kelmeıtini taǵy bar. Al mek­tep formasyn shyǵarý, balalarǵa arnap kıim tigetin jekelegen ónerkásip uıym­da­ry­nyń tikeleı mindeti. Oǵan mınıstrlik­tiń esh qatysy joq. Ári mektep formasyn tigetin uıymdy da arnaıy tańdaýǵa olardyń múmkindigi joq. Ony sheshetin jergilikti mekemeler ǵana.
Biryńǵaı mektep formasyna qatysty máseleni  ótken jyldyń mamyr aıynda depýtattar usynǵan bolatyn. Mınıstrlik te depýtattardyń usynysyn qosh kórgen.  Sol sebepti de jańa oqý jylynan bastap biryńǵaı mektep formasyn kıetini belgili bolǵan edi. Bilim jáne ǵylym mınıstrligi usynǵan jalpyǵa birdeı mektep forma­sy­nyń jańa standartyna kóńili tolatyndar da bar. «Bul bir jaǵynan, hıdjab, oramal se­kildi ózekti máselelerge tosqaýyl bolar edi» deıtinder az emes. Tipti  kóp  ata-ana­lar mınıstrlik bekitken jańa standartqa qar­sylyq tanytyp otyrǵan joq. Mektep kıi­mi oqýshyǵa yńǵaıly ári denege jaıly bolýy tıis.

Nazym DÚTBAEVA,
ata-ana:
- Tamyzdyń aıaǵynda ata-analardyń qarbalasy bastalady. Onyń eń alǵashqysy,  mektep formasyn tańdaý. Keı mektepte ata-analarǵa belgili bir fırmanyń kıimin alýdy mindetteıtin kórinedi. Bizdiń balalalarymyzdyń mektebi tarapynan ondaı tapsyrma berilgen joq. Tek byltyr Angelcher fırmasynan alýdy usynǵan. Biraq, onyń matasy unamaǵan soń almadyq. Tuńǵyshymyz 2010 jyly mektep tabaldyryǵyn attaǵan edi. Ol kezde teńgeniń edáýir quny boldy. Mektep formasyn izdegen ýaqytta sapalysy dep Glasman-dy estidik. Qazaqstannan shyǵarylatyn arnaıy mektepke arnalǵan toptama eken. Ol kezde pıdjak, jılet, shalbar úsheýiniń baǵasy 7500, jeıde 1800 edi. Bıyl tuńǵyshymyz jetinshi synypqa barady, tek shalbar men pıdjak 20 000 boldy. Sholaq jeń keýdesheni qossańyz  24 000  eken. Balaǵa alǵan kıim óńin bermeı, jyl boıy kıgenge jarasyn degen maqsatpen sapalysyn alǵymyz keledi. Alaıda úshinshi jáne birinshi synyptaǵy balalarymyzdyń formalarymen qosyp eseptegende (jeıdeni qospaǵanda 15 000 teńgeden) qaltaǵa edáýir salmaq túsedi. Glasman taýarlarynyń barlyǵynda otandyq ónim dep jazylyp tur, baǵasy qaı saýda ornyna barsańyz da ózgermeıdi. Óndirýshiniń ózi belgilegen baǵa. Ata-ana retinde Qazaqstanda tigiletin kıimniń osy eldiń azamattaryna osynsha qymbatqa satylatynyna tańym bar. Óz elimizde tigilgen kıimniń baǵasyn jergilikti  turǵyndarǵa qoljetimdi etip usynsa, halyq otandyq ónimdi qoldaýdan qashpas edi. Aldyńǵy jyldan beri balalarǵa Glasman jeıdelerin almaıtyn boldym. Óıtkeni bir balaǵa eki jeıdeden alýǵa týra keledi. Onyń 1800-den bastalǵan baǵasy byltyr 2500 boldy, al bıyl 3500 eken. Amalsyzdan basqa fırmanyń sapasyzdaý jeıdesin satyp aldym. Qazir jas otbasylarda kem degende úsh bala mektepke barady. Al olardy biryńǵaı formamen qamtý ońaı bolmaı tur. Mundaı áleýmettik jaǵdaılar bara-bara halyq sanynyń ósýine keri áserin tıgizetini sózsiz.

Elmıra BIDAIBEKOVA,

Y.Altynsarın atyndaǵy 
№159 mektep-gımnazııasynyń dırektory:
- Almaty qalasynda Biryńǵaı mektep formasy bekitilgeni barshaǵa málim. Mek­tep qabyr­ǵa­syndaǵy bala­lary­myzǵa arnap kıim tigetin Glasman, Angelcher, «Sym­bat» syndy otandyq ká­siporyndar bar. Bul úsh kompanııa usynatyn mektep for­malarynyń túsi men úl­gisi ta­lapqa saı. Kez kel­gen mek­tepte biryńǵaı forma bolýy kerek, sol sebepti ta­lap­qa saı forma kıgenin talap eteti­ni­miz ras. Jyl sońyn­da ata-ana­lardy ar­naıy mektepke shaqyr­typ, jınalys ashyp, ba­lalar­dyń for­ma­syna qoıy­la­tyn talaptardy es­kert­ke­nimizben, qandaı da bir fırmadan alýǵa min­det­temeımiz. Biraq bilim or­dasynyń lo­gotıpi beıne­le­gen belgini biryńǵaı etip ázir­lep, ony ata-analar bala­nyń keýde­shesine tigip berýi úshin, taratyp beremiz.
Byltyr Bilim jáne ǵylym mınıstrligi biryńǵaı mektep formasy men ár mektepte biryńǵaı sporttyq kıimder ázirleý týraly tapsyrma berdi. Sol jyly ata-analarmen aqyldasyp, sporttyq kıim daıyndaıtyn birqatar fırmalardyń kórsetilimin uıym­dastyrdyq. Kópshiligi Zibro-ny tańdady. Keýdeshesi aq, shalbary kók tústi kıimniń baǵasy - 8600 teńge. Birqatar ata-analar úshin baǵasy qoljetimdi, al jaǵdaıy tómen nemese kópbalaly otbasylarǵa arnaıy jeńildikter qarastyryldy.
Jalpy, ata-analar tarapynan biryńǵaı mektep formasyna qarsylyq joq. Basty qarsylyq mektep formasyn ázirleıtin arnaıy ónerkásip buıymdary, ıa bol­masa mektep basshylyǵynyń forma alýda bel­gili bir kompanııaǵa min­detteıtinine qatys­ty órbıtin sekildi. Byltyr bul má­sele Ońtústik Qazaq­stan oblysyndaǵy mektep­terde de kó­terilgeni málim. Mundaǵy keı bilim or­dalary tek «Altyn adam» kompa­nııasy ti­getin kıim­derdi satyp alýdy min­det­tegen edi. Dese de, bul másele oń she­shimin tapqan. Shymkent­tegi oqýshylar eki tigin fab­rı­ka­synyń kıim­derin kıe­di. Onyń biri - «Gaýhartas» bol­sa, ekinshisi - «Altyn adam».
Qalada ótken kórmeden keıin tańdaý osy eki fabrıkaǵa túsken. Shymkent qa­lalyq Bilim basqarmasynyń aıtýynsha, qalalyq qamqorshylar keńesi men ata-analar komıteti biraýyzdan kelisip, osyn­daı uıǵarymǵa kelse kerek. Shymkenttik mektep oqýshylary biryńǵaı qara kók tústi tańdaǵan. Kıimniń oń jaq keýdesinde «Shym­kent mektebi» degen jazý bolady. Oqý­shylar aq jeıde, qara-kók tústi kostıým men shalbar, jılet, al qyzdar beldemshe, qysta shalbar kımek. Jergilikti bilim bas­qarmasynyń málimetine súıensek, jo­ǵary synyp oqýshylary úshin mektep forma­synyń quny 10-12 myń teńge, al bastaýysh synyptar úshin mektep formasy 7-8 myń teńgege tigiledi. Bir Shymkenttiń ózinde 150 myńnan astam bala mektepte oqıdy. Olar­dyń ishinde jetim, jartylaı jetim jáne áleýmettik jaǵdaıy tómen, kópbalaly otba­sylar úshin de jeńildikter bar eken­digin aıtady.
Respýblıkalyq deńgeıde jylda kún tár­tibine shyǵatyn bul problemanyń taǵy bir qyry - qymbattyǵynda. Máselen, Glasman kompanııasynyń matasy túrikterdiki, Angelcher-diki reseılik bol­ǵanymen, kıimdi elimizde tigedi. Mektep for­masyn tigetin kásiporyndardyń basym bóligi otandyq ekenin eskersek, kıim baǵa­sy nege mınıstrlik aıtqan 15 myń teńgeden qymbat?

Túıin: 

Basty másele, kıimdi ázirleıtin ónerkásip uıymynda turǵan joq. Másele, kıimniń arzan-qymbattyǵynda. Árıne, kez kelgen ata-ana balasyna sapaly, táýir kıim ápergendi qalaıdy. Al ondaı buıymdardyń quny joǵary. Arzan matadan tigilgen kıimder qara bazarda kóptep satylýda. Ári onyń baǵasy da qoljetimdi. «Arzannyń jiligi tatymas» degendeı, ondaı buıymnyń sapasy da syn kótermeıdi. Qaltasy qalyńdar jaqsy kıim tańdaı alady. Qaltasy taıazdar ne isteıdi? Sondyqtan  Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Glasman, Angelcher, «Symbat» jáne basqa kıim fabrıkalary tikken mektep formasynyń baǵasyn turaqtandyrý máselesin jolǵa qoıý qajet sekildi. Sonda ata-ana da, bilim berý mekemeleri de biryńǵaı mektep formasyna qatysty daý-damaıdan arylar edi...